سه رکن تبلیغ دینی؛ مخاطب شناسی، داشتن بصیرت و عمل مبلغ به گفته های خود

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به مناسبت یکم تیرماه، روز تبلیغ و اطلاع رسانی دینی اولویت های تبلیغ دین در شرایط کنونی و انتظارات مردم از مبلغان را در گفت گویی با سرکار خانم دکتر برقعی، مدیر جامعة الزهرا علیهاالسلام بررسی کردیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

به نظر شما نسل جدید و جامعه کنونی از مبلغان حوزوی چه انتظاراتی دارد؟

سه ویژگی اصلی و اساسی در بحث تبلیغ مهم است. یکی بحث مخاطب شناسی و دوم بحث بصیرت است و سوم آنکه مبلغ، خود اهل عمل به گفته هایش باشد.

اما ویژگی اول یعنی مخاطب شناسی؛ ما باید مخاطبان خود را به خوبی تشخیص دهیم و متناسب با مخاطبان، فعالیت تبلیغی خود را برنامه ریزی کنیم. باید شرایط او را دقیق بشناسیم. مخاطبِ ما، باید باور کند که خوب درک می شود. به مخاطب توجه کنیم و برای او اهمیت قائل شویم؛ مخاطب انتظار دارد در هر سطح و با هر اعتقاد و نوعی از تفکر که هست، کوچک و بی ارزش دیده نشود و کرامت او حفظ شود؛ و الا مبلغ در اولین قدم یعنی ارتباط گیری و اثرگذاری موفق نخواهد بود. به همین جهت باید با حُسن اخلاق برخورد کرد. آیه شریفه در توصیف پیامبر(ص) که اولین مبلغ دین است میفرماید: «و لو کنت فظّا غلیظ القلب، لانفضّوا من حولک»(آل عمران، ۱۵۹)؛ مبلغ باید با مخاطب با محبت و با مدارا و در عین حال اثرگذار رفتار کند. مثل تأثیری که قطرات آب بر روی سنگ می گذارد و با همان نرمی طبیعی خودش، آن‌قدر روی سنگ میچکد، که سنگ را تحت تأثیر قرار میدهد و آن را گود می کند.

نکته دیگر بصیرت است؛ زمان شناسی و آگاه بودن به مسائل زمانه بسیار مهم است. اطلاعات طلبه مبلغ باید به روز باشد؛ دشمن شناسی قوی داشته باشد، شبهات را بشناسد، از نیازمندی های جامعه، مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه مطلع باشد. با افکار جدیدِ مربوط به مذهب و دین آشنا باشد. اهل تحقیق درباره مسائل دینی و افکار دینی باشد و بتواند با تخصص کافی پاسخگوی آن ها باشد. همچنین مبلغان در تسلط به شیوه های نوین تبلیغی و به کارگیری شیوه های ارائه و نشر مطالب با استفاده از تکنولوژی های جدید نیز باید توانمند باشند.

نکته سوم عامل بودن است. مردم و جامعه انتظار دارند خود ما عامل باشیم و آنچه می گوییم صرفا ظاهری و بیانی نباشد که «اذا خرج من اللّسان، لم تجاوز الآذان»؛ باید به خودسازی بپردازیم و رفتار و گفتارمان یکسان باشد. مقام معظم رهبری میفرماید: «مبلغ، اگر خودش مهذب و پاک نباشد، نمیتواند دیگران را پاک کند. اگر به معنای واقعی کلمه، به آنچه انسان میگوید، معتقد و عامل نباشد، حرفش اثری ندارد».

مبلغان در عرصه تبلیغ باید چه مهارتهایی داشته باشند؟

مهارت های مختلف و متعددی در عرصه تبلیغ و مدل های مختلفِ فعالیت های تبلیغی وجود دارد که مبلغان باید آن مهارت ها را کسب کنند و بتوانند آن مهارت ها را به کار گیرند. امروز علم ارتباطات، علم بسیار پیچیدهای است. مبلغان ما باید بتوانند با استفاده از تکنولوژی روز و ابزارهای جدید در ارائه محتوا در عرصه تبلیغ فعال باشند.

از طرفی تبلیغ، هم نوعی تعلیم و هم به نوعی تربیت است؛ پس مبلغان باید با مهارت های مختلف در بحث تعلیم و تربیت آشنا باشند. مهارت مدیریت زمان، برنامهریزی و سازماندهی، مدیریت استرسها و هیجان ها، مهارت تفکر خلاق، تحلیل و ارائه راهکارهای مناسب، مهارتهای ارتباطی و ایجاد درک و همدلی با مخاطبان، توانایی انتقال پیام در قالبی مناسب، پاسخگویی به سوالات و شبهات دینی، برای تبلیغ موثر و موفق حائز اهمیت است.

در کنار همه اینها توجه کنیم اخلاص در تبلیغ دین، که بر اساس آیات قرآن، رسالت پیامبران و اولیای بزرگ الهی است« اَلَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالٰتِ اللهِ وَیَخشَونَهُ وَ لا یَخشَونَ اَحَدًا اِلَّا اللَهَ » نقش ویژهای دارد. بدون شک، داشتن اخلاص بر اعمال و رفتار و اخلاق مبلغ دینی تاثیر بسزایی دارد. حضرت علی(علیه السلام) درباره اخلاص میفرماید:«بِالاخلاصِ تُرفَعُ الاعمالُ؛ (غررالحکم، ح ۴۲۴۲) وقتی طلبه کار خود را برای خدا انجام دهد، اخلاق او به سمتی می رود که انتظاری برای تشکر دیگران ندارد. پیامبر اسلام(ص) میفرماید:«بنده به حقیقت اخلاص نرسد مگر آن گاه که دوست نداشته باشد در برابر کاری که برای خدا میکند، تمجید و ستایش شود.»( بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۳۰۴)؛ متقابلا وقتی کارها برای خدا خالص شود، اثرگذارتر هم خواهد بود.

در جامعه امروز عرصه ها و اولویتهای تبلیغ چه چیزهایی هستند؟

بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری که بارها در بیانات ایشان تکرار شده است، بحث جهاد تبیین و امیدآفرینی مهم ترین عرصه های تبلیغ در جامعه امروز است. جهاد تبیین به این معنا که برای مقابله‌ با دشمن و از بین بردن وسوسه‌های او، کار علمی و تحقیقی کنیم، حرف بزنیم و حقایق را برای مردم با زبانهای مختلف، با تعبیرات مختلف، با ابتکارات مختلف بیان کنیم. شبهه و وسوسه‌ای را که دشمن مطرح میکند و جوانان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد، با اجبار و زور از بین نمی رود؛ راه چاره، تبیین و روشنگری است. پس یک عرصه مهم در تبلیغ، جهاد تبیین و روشنگری و شبهه زدایی از ذهن مخاطبان است که امام علی(ع) در بخشی از وصیت نامه خود به حسنین(ع) میفرمایند:«اللَهَ اللَهَ فِی الجِهَادِ بِاَموَالِکُم وَ اَنفُسِکُم وَ اَلسِنَتِکُم فِی سَبِیلِ اللَه»

موضوع دیگر امیدآفرینی در جامعه است. وظیفه‌ مبلّغ دین است که مردم را نسبت به آینده امیدوار کند. نقشه و سیاست دشمن این هست که میخواهد مردم و جامعه و به خصوص جوانان و نوجوانان از پیشرفت‌های کشور و همه حقایق امیدساز کشور بی اطلاع باشند و یا با جعل و دروغ پردازی حقایق را وارونه جلوه دهد. همه ما مبلغان دین وظیفه داریم ایمان و امید را تقویت و شبهه‌ها را برطرف و شیوه‌های دشمن را در شبهه‌افکنی خنثی کنیم که به فرمایش خداوند متعال:«وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُون‏»

همچنین باسته است ما به عنوان جامعه بانوان مباحث مرتبط با سبک زندگی اسلامی را برای ورود به تمدن نوین اسلامی با ارائه الگوی مناسب در مباحث زنان، هویت بخشی به بانوان و دختران جامعه، خانواده، ازدواج، فرزندآوری، تربیت فرزند و عفاف و حجاب، در جامعه تبیین نماییم.

در مقایسه تبلیغ سنتی (چهره به چهره، سخنرانیمحور، منبر و ....) و تبلیغ با تکنولوژی جدید اطلاع رسانی(فضای مجازی، هوش مصنوعی، متاورس، و ...) و تهدیدها و فرصتهای هر یک، کدام را اثر گذارتر میدانید؟

امروز وسایل تبلیغ نوشتاری و گفتاری به‌قدری متنوع و زیاد است که اگر یک طلبه و یک مبلغ ابزارها و تکنولوژی روز را نشناسد و نتواند به مسائل جدید همسو با تحولات مدرن در روشها، پاسخ گو باشد، موفقیت حداکثری به دست نخواهد آورد. همانطور که در خرداد ماه امسال، مقام معظم رهبری در سی‌وچهارمین سالگرد ارتحال بنیانگذار انقلاب اسلامی صراحتا به این نکته اشاره نمودند که «در دوران هوش مصنوعی و کوانتوم و اینترنت نمی‌شود با همان ابزارهای چهل سال قبل کار کرد. باید ابزارها متناسب با زمان باشند».

البتّه باید توجه کنیم که بعضی از شیوه‌های قدیمی مثل تبلیغ چهره به چهره، سخنرانی و منبر، مداحی و مانند این ها همچنان اثرگذار است و هیچ چیز جای این روشها را نمیگیرد؛ ولی باید در کاربست همین روش ها نیز بِه‌روز حرکت کرد.

هرکدام از روشهای سنتی و تکنولوژی جدید محاسن و معایبی دارند. به عنوان مثال روشهای سنتی در عین ارتباط مستقیم با مخاطب، محدودیت زمان، مکان و مخاطب دارند؛ تکنولوژی نوین نیز در عین آنکه هیچ محدودیتی به لحاظ زمان و مکان و مخاطب ندارد، به صورت مستقیم و چهره به چهره با مخاطب در ارتباط نیست. بنابراین بهترین کار، استفاده تلفیقی از این دو روش است.

آشنایی با کار فرهنگی در قالب هنر نیز بسیار مهم است؛ زیرا به مبلغ کمک می کند تا پیام های دینی و اندیشه های انقلابی را به صورت خلاقانه و متنوع به مخاطبان خود منتقل و نسبت به جذب و ترغیب آنان اقدام نماید.