آیت‌الله رضوانی؛ شاگرد مورد اعتماد امام راحل و تبیین‌گر نظرات فقهی شورای نگهبان
آیت‌الله غلامرضا رضوانی خمینی از شاگردان، یاران نزدیک و مسئول دفتر امام خمینی (ره) در نجف، یکی از چهار وصی ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و از اولین اعضای شورای نگهبان بود که به غیر از یک دوره تا پایان حیات در این نهاد حضور داشت.
به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، آیت‌الله حاج شیخ غلامرضا رضوانی خمینی از شاگردان، یاران نزدیک و مسئول دفتر امام خمینی (ره) در نجف، یکی از چهار وصی ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و از اولین اعضای شورای نگهبان بود که به غیر از یک دوره تا پایان حیات در این نهاد حضور داشت.
رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیتی که در پی درگذشت ایشان در ۳۱ فروردین ۱۳۹۲ صادر فرمودند، نوشتند: «این عالِم جلیل از شاگردان مورد اعتماد حضرت امام خمینی و متکفل مسئولیت‌هایی از جمله در شورای نگهبان بودند و خدمات ایشان در تعامل با دستگاه‌ها برای تبیین نظرات فقهی شورای نگهبان مشمول عنایت و قبول حضرت احدیت و موجب رضوان الهی است؛ ان‌شاءالله.»
تحصیل علوم دینی در قم و نجف
غلامرضا رضوانی در روز اول مهر سال ۱۳۰۹ در خمین به دنیا آمد. پدرش محمدکریم، کاسبی متقی و پارسا بود. وی برای آموختن قرآن به مکتب رفت و با تاسیس اولین مدرسه جدید در خمین به تحصیل در این مدرسه پرداخت. وی تحصیلات جدید را تا مقطع متوسطه ادامه داد و در سال ۱۳۲۷ و در سن ۱۸ سالگی برای تحصیلات حوزوی راهی قم شد.
پس از طی دوره سطح نزد آیات سلطانی طباطبایی و شیخ عبدالجواد اصفهانی به فراگیری دروس خارج فقه و اصول نزد آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد و امام خمینی (ره) پرداخت. وی در سال ۱۳۳۲ به نجف رفت و در درس خارج آیت‌الله سیدمحمود حسینی شاهرودی و امام خمینی (ره) حاضر شد.
رضوانی تا سال ۱۳۵۸ که به ایران بازگشت در نجف به تدریس علوم حوزوی همچون رسائل، مکاسب، خارج فقه و فلسفه اشتغال داشت. جلسات درس وی در مدرسه بروجردی، مسجد ترک‌ها و مسجد هندی برگزار می‌شد. همچنین وی تالیفاتی مانند حاشیه بر عروه الوثقی، حواشی بر کفایه الاصول و مکاسب داشت.
مبارزه سیاسی و وصی امام (ره)
آیت‌الله رضوانی همزمان با تحصیل، فعالیت سیاسی نیز داشت. پس از مخالفت امام خمینی (ره) با قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱، وی که در نجف اقامت داشت، از جمله روحانیونی بود که به حمایت از این حرکت برخاست. وی از عراق به تهران رفت و با امام خمینی (ره) دیدار کرد و به توصیه او به نجف بازگشت. رضوانی دلیل این تشویق و توصیه را توجه امام خمینی (ره) به جدیت در امر تحصیل می‌دانست.
به دنبال بازداشت امام خمینی (ره) پس از سخنرانی علیه رژیم پهلوی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و شایعه احتمال اعدام ایشان، وی به همراه محمدحسن قدیری نزد مراجع برجسته‌ای، چون آیت‌الله سیدمحمود شاهرودی، آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی و آیت‌الله سیدمحسن حکیم در عراق رفت و تأیید آنان را درباره اجتهاد و مرجعیت ایشان به دست آورد.
پس از تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه، رضوانی به همراه تعدادی از مجتهان حوزه علمیه نجف برای انتقال امام به عراق کوشید. وی با اینکه آن زمان در نجف به تدریس مشغول بود، اما در پی حضور امام خمینی (ره) در این شهر همراه با آیت‌الله خلخالی، آیت‌الله راستی کاشانی و آیت‌الله مشکینی و... به حلقه درس امام خمینی (ره) پیوست و در این دوران، رابط طلاب با امام خمینی و از چهار نفری بود که امام آنان را در پاییز ۱۳۵۶ به عنوان وصی خود معین کرد و این وصایت تا زمان بازگشت امام به ایران برقرار بود.
متن این وصیتنامه که در سوم آذر ۱۳۵۶ تقریر شده، اینگونه است: «عطف به وصیتی که نمودم و آقایان [حبیب الله]اراکی و [غلامرضا]رضوانی و خاتمی [سیدعباس خاتم یزدی]و [سیدجعفر]کریمی را وصی قرار دادم، اگر برای یک نفر یا بیشتر پیشامدی شد که نتوانست قیام به امر کند سایر آقایان به جای او یک نفر مورد اطمینان و معروف به صحت و امانت را تعیین کنند. مقصود آن است که مادام که به وصیت عمل نشده چهار نفر مورد اطمینان کفیل امر باشند و در غیاب یکی یا دو نفر بقیه آقایان اقدام به عمل کنند تا حاضر شود.»
مسئولیت دفتر امام (ره) در نجف
رضوانی در زمان حضور امام خمینی (ره) در نجف، مسئولیت دفتر و کار‌های مربوط به آن از قبیل شهریه طلاب و هماهنگی دیدار‌های سیاسی او را برعهده داشت. یکی از این دیدارها، اولین مصاحبه امام خمینی (ره) با رسانه‌ها بود که علی‌رغم ممانعت سازمان اطلاعات و امنیت عراق در ۴ اردیبهشت ۱۳۵۷ با خبرنگاران روزنامه لوموند در خانه امام خمینی (ره) صورت گرفت.
در جلسات استفتا که شب‌ها در حضور امام خمینی (ره) تشکیل می‌شد، رضوانی شرکت و پرسش‌های فقهی را به ایشان منتقل می‌کرد و پاسخ آن را به صاحبان آن‌ها می‌رساند. همچنین رضوانی معرف بسیاری از افراد برای دریافت اجازه در امور حسبیه از امام خمینی (ره) بود و از کسانی به‌شمار می‌رفت که همراه یاران امام خمینی (ره) در نجف مسئولیت نوشتن نوار‌های سخنرانی، بازنویسی، اصلاح و چاپ اعلامیه‌های ایشان را بر عهده داشت و به کمک یاران ایشان در شهر‌های مختلف از جمله شهر بصره در مسجد‌ها و محفل‌های مختلف پخش می‌کرد.
با هجرت امام خمینی (ره) به فرانسه، آیت‌الله رضوانی همچنان در عراق ماند و حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ به ایران بازنگشت تا اقدامات لازم را برای جلب حمایت حوزه علمیه نجف اشرف از انقلاب اسلامی انجام دهد.
بازگشت به ایران و عضویت در شورای نگهبان
رضوانی در سال ۱۳۵۸ به ایران بازگشت. با سقوط دولت حسن البکر و روی کار آمدن صدام، حزب بعث عراق تعدادی از شیعیان و علمای ایرانی مقیم نجف از جمله آیت‌الله رضوانی از عراق اخراج کرد. وی به همراه سیدمحمود دعایی، سفیر جمهوری اسلامی ایران از عراق خارج شد و به ایران بازگشت.
آیت الله رضوانی، از نخستین فقهایی بود که در اول اسفند ۱۳۵۸ با حکم حضرت امام خمینی (ره) به عضویت شورای نگهبان درآمد و به مدت سه سال در این نهاد، انجام خدمت کرد.
در حکم امام خمینی آمده است: «جناب حجة الاسلام آقای حاج شیخ غلامرضا رضوانی دامت افاضاته بنابر اصل نود و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی که بمنظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آن‌ها شورائی بنام شورای نگهبان تشکیل می‌شود که انتخاب شش نفر از فقهاء عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز از این شورا بعهده اینجانب می‌باشد لذا جنابعالی را بعنوان یکی از شش فقیه بعضویت شورای نگهبان منصوب می‌نمایم. از خداوند متعال موفقیت هر چه بیشتر شما را امیدوارم.»
پس از این مدت، طبق قانون اساسی که می‌بایست سه تن از فقهای دوره نخست شورای نگهبان به قید قرعه از این نهاد خارج می‌شدند، ایشان با همین قرعه در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۶۲ از این نهاد خارج شد و سپس به ریاست دیوان عدالت اداری منصوب گردید. آیت‌الله رضوانی همچنین در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس خبرگان رهبری نماینده مردم تهران بود.
امامت مسجد سید عزیزالله بازار
آیت‌الله رضوانی در اسفند ۱۳۶۳ و پس از درگذشت آیت‌الله سیداحمد خوانساری، از جانب امام خمینی (ره) امام جماعت مسجد سید عزیزالله بازار تهران را برعهده گرفت.
امام خمینی (ره) در حکم انتصاب آقاى غلامرضا رضوانى به سمت امام جماعت مسجد سید عزیزالله تهران به تاریخ ۷ اسفند ۱۳۶۳ می‌نویسد: «بسم الله الرحمن الرحیم. از آنجا که پس از رحلت تأسفانگیز حضرت آیت‌اللَّه مرحوم آقاى خوانسارى - رضوان اللَّه علیه- جمعى از مؤمنین از این جانب خواستهاند که براى امامت مسجد سید عزیزالله یک نفر شخص داراى صلاحیت معرفى نمایم، لذا جناب مستطاب حجت الاسلام آقاى حاج شیخ غلام رضا رضوانى- دامت افاضاته- را که سال‌هاى طولانى با ایشان نزدیک بودم و ایشان را به علم و تقوا و صلاح و سداد موصوف مىدانم، براى این امر شریف معرفى مىنمایم؛ و ایشان وکیل این جانب مىباشند و مؤمنین مىتوانند در امور شرعیه به ایشان مراجعه نمایند. امید است ان‌شاالله تعالى با عنایت خداوند تعالى و تأیید حضرت بقیة الله ارواحنا لمقدمه الفداء در این امر شریف به نحو شایسته موفق و مؤید باشند.»
رضوانی همچنین مسئولیت امور شرعی اصناف بازار را برعهده داشت. وی برای رسیدگی بیشتر به امور شرعی بازاریان، بیش از یک سال در دیوان عدالت اداری نماند و از آن نهاد استعفا داد.
عضویت مجدد در شورای نگهبان
در تابستان سال ۱۳۶۸ آیت‌الله یزدی یکی از فقهای شورای نگهبان با حکم مقام معظم رهبری به ریاست قوه قضائیه منصوب شد؛ بنابراین آیت‌الله رضوانی در سال ۱۳۶۸ با حکم مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای مجددا به عنوان عضو فقهای شورای نگهبان منصوب شد و تا پایان حیات، در این نهاد به پاسداری از حریم اسلام و قانون اساسی اهتمام داشت.
رهبر معظم انقلاب در ۹ شهریور ۱۳۶۸ در حکمی خطاب به آیت‌الله رضوانی نوشتند: با توجّه به مفادّ اصل نودویکم قانون اساسى جمهورى اسلامى در مورد شوراى نگهبان که به‌منظور صیانت از احکام مقدّسه‌ی اسلام و قانون اساسى و عدم مغایرت مصوّبات مجلس شوراى اسلامى با آن‌ها تشکیل می‌گردد و نصب فقهاى آن بر عهده‌ی رهبر است، و با معرفت به مراتب علمى و عملى جنابعالى - که مورد عنایت خاصّ امام فقید عظیم‌الشّأن (رضوان الله تعالى علیه) قرار داشت - شما را به عضویّت شوراى مزبور منصوب می‌کنم. از خداوند متعال موفّقیّت جنابعالى و سایر حضرات اعضاى محترم را در حراست از خطّ مستقیم اسلام و انقلاب مسئلت می‌نمایم.»
آیت‌الله رضوانی در گفتگویی که در سال ۱۳۸۱ با خبرگزاری ایسنا داشت در پاسخ به سوالی درباره شورای نگهبان اظهار داشت: «این شورای نگهبان است که باید خارج از سیاست کار کند؛ زیرا وظیفه او وظیفه کارشناسی خاصی است؛ بنابراین اگر مجلس بر اساس سیاست‌های خود قانونی را تصویب کرد، حق دارد و نمی‌توان بر مجلس اشکال سیاسی کاری گرفت، ولی اگر به جایی رسید که قانونی خلاف اسلام یا قانون اساسی تصویب کرد، شورای نگهبان جلو آن را خواهد گرفت و اینجاست که برخی با بی‌انصافی شورای نگهبان را به سیاسی‌کاری متهم می‌کنند.»
آیت‌الله رضوانی به رغم اشتغال در شورای نگهبان، از تدریس علوم اهل بیت عصمت و طهارت غافل نبود و ضمن برپایی نماز جماعت به تدریس فقه و اصول در مسجد سید عزیزالله اشتغال داشت و از اساتید مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری (ره) بود.
پایان ۸ دهه حیات فقیهی مهربان و ساده‌زیست
سرانجام ایشان در شامگاه ۳۰ فروردین سال ۱۳۹۲ و در سن ۸۳ سالگی درگذشت و پیکرش از مسجد سید عزیزالله بازار تهران تشییع و به قم منتقل شد و پس از تشییع در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.
آیت‌الله جنتی دبیر شورای نگهبان پس از درگذشت ایشان در سخنانی بیان داشت: «رحلت آن فقیه فقید، مصیبت بزرگی برای ما بود، زیرا یکی از اعضای محترم شورای نگهبان را از دست دادیم که نقش مؤثری در بررسی مصوبات مجلس، خصوصاً از نظر فقهی داشت.»
ایشان همچنین گفت: «او فقیهی مهربان، ساده‌زیست، مردمی و پاک‌دل بود و مثل افراد عادی و معمولی در خیابان حرکت می‌کرد و برای خود هیچ تشریفاتی قائل نبود. آیت الله رضوانی به دلیل همین ساده‌زیستی و مردمی بودن، محل رجوع بسیاری از مردم بود که با مراجعه به مسجد سید عزیزالله، مشکلات و گرفتاری‌های خود را به ایشان منتقل می‌کردند و ایشان هم در حد توان برای رفع مشکلات آن‌ها می‌کوشید.»
ارسال نظرات