آیا روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی متوقف شده است؟

در زمان حاضر یکی از پیچیده‌ترین و ابهام‌آمیزترین روابط دیپلماتیک در منطقه، بحث روابط فی‌مابین رژیم صهیونیستی و ترکیه است، روابطی که از دیدگاه برخی از کارشناسان در چند سال گذشته رو به تیرگی نهاده است و برخی دیگر بر این نظرند که این تیرگی‌ها و انتقادات سیاسی نوعی دعوای زرگری محسوب می‌شود که دو طرف را به منافع کوتاه‌مدت خود نزدیک می‌کند.

مرور روابط دو طرف نشان می‌دهد که چند عامل عمده و مشخص در نزدیکی ترکیه و رژیم صهیونیستی به یکدیگر نقش اساسی داشته‌اند،

این عوامل عبارتند از:

1. حوادث تاریخی: ریشه پیوند رژیم صهیونیستی و ترکیه را نه در زمان حال بلکه باید در گذشته دور جست‌وجو کرد؛ پیوندی که با گذشت زمان روز به روز به قوت آن افزوده شده است. ترکیه را می‌توان پناهگاه یهودیان از 1492 که یهودیان از اسپانیا اخراج شدند، دانست که با آسودگی خاطر توانستند در حکومت عثمانی زندگی کنند و فعالیت‌های اقتصادی و روزمره خود را به‌راحتی دنبال کنند، این روند تا جنگ جهانی دوم و ورود یهودیان فراری از آلمان به این کشور ادامه داشت.

2. پیوندهای قومی و اجتماعی: یکی از حلقه‌های اتصال ترکیه و رژیم صهیونیستی را می‌توان پیوندهای قومی و اجتماعی آنها دانست، به‌نحوی که هم‌اکنون رژیم صهیونیستی حدود یکصد هزار یهودی ترک دارد و همچنین در ترکیه 26 هزار یهودی زندگی می‌کنند.

3. حضور فعال یهودی‌ها در ساختار اقتصادی ترکیه: قوم یهود در طول تاریخ به قومی معامله‌گر و اقتصاددان شهرت یافته است، در نتیجه، قسمت عمده‌ای از بخش تولیدی اقتصاد ترکیه از آنِ یهودیان ثروتمند این کشور است، یهودیانی که در ابتدا خود را مقید به رژیم صهیونیستی و بعد یهودی ترک می‌شناسند و حمایت آنها از دولت ترکیه از الگوی حسنه روابط ترکیه با صهیونیسم در تاریخ محدود تشکیل آن ناشی شده است،
به‌طوری که اسحاق هاله ‌خاخام اعظم کنیسه استانبول در مصاحبه‌اى که با روزنامه «ترکیش تایمز» اول مى 2001 انجام داد در خصوص رابطه یهودیان ترکیه با رژیم صهیونیستی مى‌گوید: «یهودیان ترکیه از گذشته‌هاى دور داراى پیوندها و علقه‌هاى عمیق دینى و اعتقادى با رژیم صهیونیستی بوده‌اند و ترکیه در این میان می‌تواند براى تحکیم روابط خود با رژیم صهیونیستی در زمینه‌هاى متعدد فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى، بر وجود چنین پیوندهایى تکیه کند».

وى در جاى دیگرى از مصاحبه‌اش با ترکیش تایمز با اشاره به رابطه حسنه یهودیان و مسلمانان داخل ترکیه از همسایگان عرب ترکیه می‌خواهد الگوى ترکیه را جهت برقرارى رابطه با یهودیان و کشور رژیم صهیونیستی برگزینند.

4. منابع اقتصادی: اقتصاد عاملی است که دو طرف به‌هیچ‌وجه حاضر به کوتاه آمدن در آن نیستند، به‌طوری که حتی بعد از درگیری‌ها و اختلافات پیش‌آمده در جریان کشتی آزادی غزه، این ارتباطات نه‌تنها کاهش پیدا نکرد بلکه با رشد چشمگیر نیز مواجه شد.

5. همکاری اطلاعاتی: ترکیه و رژیم صهیونیستی در سال 1996 پیمان‌نامه‌ای استراتژیک در زمینه مسائل اطلاعاتی جاسوسی را به امضا رساندند، پیمان‌نامه‌ای که به‌موجب آن سالانه تعداد زیادی از افسران ارتش و همچنین نیروهای امنیتی ترکیه در رژیم صهیونیستی و یا زیر نظر مربیان صهیونیسم آموزش می‌بینند.

6. تمایل به عضویت در اروپا: یکی از بزرگترین مشکلات ترکیه تجددطلب، آرزوی عضویت در اتحادیه اروپاست که برای به‌دست‌آوردنش هزینه‌های بسیاری کرده و حاضر است برای رسیدن به آن دست به هر کاری بزند و به هرکسی باج دهد. ترکیه خوب می‌داند که لازمه پذیرش او در مجامع بین‌المللی غرب و به‌خصوص آمریکا حمایت از رژیم صهیونیستی در منطقه است.

7. مسائل منطقه‌ای: نزدیکی به رژیم صهیونیستی خصوصاً پس از ارائه توانایی این کشور در جنگ 6روزه با اعراب (1967)، از طرف ارتش ترکیه به‌عنوان فرصت در نظر گرفته شد و رویکرد همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی و خرید تسلیحات نظامی از رژیم صهیونیستی را تقویت کرد، از دیگر سو حمایت از گروه‌های مختلف تروریستی و سازمان‌های مختلف تجزیه‌طلب توسط رژیم صهیونیستی در برخی نقاط و مناطق به‌صورت تقابل با ترکیه و در برخی مواضع نیز به همکاری با آن کشور منجر شد.

دستگیری اوجالان رهبر گروه تروریستی پ.ک.ک. با همکاری امنیتی رژیم صهیونیستی و ترکیه محقق شد که اوج همکاری و تعامل دو طرف قلمداد می‌شود، علاوه بر این، در نزدیکی ترکیه و رژیم صهیونیستی‌به لحاظ موقعیت فرهنگی و سیاسی در منطقه، رویکردهای سه کشور ایران، عراق و سوریه را نمی‌توان نادیده گرفت؛ چرا که پس از پایان جنگ سرد، رویکردهای کشورهای نام‌برده و در صدر آن ایران، حس تهدید و وجود عوامل تقابل‌گرا در منطقه را با نشانه‌روی به‌سوی رژیم صهیونیستی ایجاد، گسترش و تقویت کرده بود. تئوری اتحاد و اتفاق بین رژیم صهیونیستی و ترکیه را نیز می‌توان از این الگوی تقابل ایدئولوژیک و صف‌آرایی انقلاب ایران و مسئله فلسطین، استخراج کرد.

8. حضور در بلوک غرب: رابطه با رژیم صهیونیستی به‌عنوان بخشی از روابط ترکیه با غرب و آمریکا، اتحادیه اروپا و پیمان آتلانتیک شمالی به‌شمار می‌رود و کلیدی برای جلب اعتماد آنها در جهت برقراری روابط حسنه و یا حداقل روابط غیربحرانی با دیگر کشورهاست.

9. نیازهای امنیتی و دفاعی: ترکیه به رژیم صهیونیستی در چندین زمینه مختلف به‌ویژه همکاری‌های امنیتی و پیشرفته کردن صنایع دفاعی نیاز دارد.

در مجموع، ترکیه و رژیم صهیونیستی دارای پیوندهای قوی هستند که گذر از آنها و نادیده‌گرفتنشان برای دو طرف غیرممکن است. با توجه به عوامل فوق، حزب عدالت و توسعه با وجود تمام لفاظی‌هایی که در رابطه با اسرائیل دارد، در تلاش است رابطه خود را با رژیم صهیونیستی به‌نحوی تنظیم کند که به مناسبات مهم دو طرف آسیب چندانی وارد نشود.