تقویت مهارت‌های ارتباطی در خانواده؛ کلید سلامت روان و روابط پایدار

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، خانم زهره تمیزکار، مدیرکل پژوهش های تحصیلی حوزه های علمیه خواهران و مدرس حوزه در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرنگار مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران به بررسی موضوع «راه‌های تقویت مهارت‌های ارتباطی بین اعضای خانواده» پرداخت و اظهار کرد: خانواده به‌عنوان اولین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی، نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت و سبک زندگی افراد دارد. کیفیت ارتباطات بین اعضای خانواده، مستقیماً بر سلامت روانی و عاطفی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

مشروح گفت‌وگو در ادامه تقدیم علاقه مندان می شود.

ـ ارتباطات سالم در خانواده چه تأثیری بر کیفیت زندگی اعضای آن دارد؟

ارتباط مؤثر باعث ایجاد صمیمیت، درک متقابل و کاهش تنش‌های روزمره می‌شود، خانواده‌هایی که اعضای آنها مهارت‌های ارتباطی قوی دارند، معمولاً احساس امنیت عاطفی بیشتری را تجربه می‌کنند و در مقابل، ضعف در این مهارت‌ها، باعث ایجاد سوءتفاهم، دلخوری و گاهی جدایی عاطفی بین اعضای خانواده می‌شود، یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در روابط خانوادگی، توانایی گوش دادن، بیان صحیح احساسات و مدیریت تعارضات است که علاوه بر این، تعالیم دینی نیز به این موضوع تأکید دارند. به‌عنوان مثال خدای متعال در قرآن کریم می فرماید؛ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا(بقره: ۸۳)، (با مردم به نیکی سخن بگویید) این آیه نشان می‌دهد که کیفیت کلام، تأثیر مستقیمی بر کیفیت روابط انسانی دارد.

ـ یکی از چالش‌های رایج در خانواده‌ها، این است که افراد کمتر به یکدیگر گوش می‌دهند. چگونه می‌توان مهارت گوش دادن را بهبود بخشید؟

بسیاری از مشکلات خانوادگی ناشی از این است که افراد به جای شنیدن واقعیت‌های طرف مقابل، درگیر پیش‌فرض‌ها و ذهنیات خود هستند.

گوش دادن فعال به این معناست که فرد با دقت، بدون قضاوت و با تمرکز کامل به سخنان طرف مقابل توجه کند و راهکارهای عملی برای بهبود این مهارت شامل موارد زیر است؛

• قطع نکردن صحبت طرف مقابل و اجازه دادن به او برای بیان کامل دیدگاهش.
• استفاده از زبان بدن مناسب (مانند نگاه مستقیم، تکان دادن سر و تأییدهای کلامی ملایم).
• تکرار یا خلاصه‌گویی صحبت‌های طرف مقابل برای اطمینان از درک صحیح.
•  خوب گوش دادن، مهارتی است که نیاز به تمرین و دقت دارد.

ـ بسیاری از تنش‌های خانوادگی به این دلیل ایجاد می‌شود که افراد نمی‌توانند احساسات و نیازهای خود را به‌درستی بیان کنند، چگونه می‌توان این مهارت را بهبود بخشید؟

بیان احساسات به شیوه‌ای سالم، یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ارتباطی است. برای این کار، بهتر است از پیام‌های "من" به جای پیام‌های "تو" استفاده شود، به‌عنوان مثال، به جای این‌که بگوییم، تو هیچ‌وقت به من اهمیت نمی‌دهی!، می‌توان گفت؛ من احساس می‌کنم که نیاز دارم بیشتر مورد توجه قرار بگیرم.

این روش باعث می‌شود که طرف مقابل احساس متهم شدن نکند و گفتگو به سمت یک بحث سازنده پیش برود، همچنین در تعالیم دینی نیز بر لزوم به‌کارگیری کلام نیکو و محترمانه تأکید شده است. در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده است؛ کلمه طیبه، صدقه است، یعنی هر سخن نیکویی که به آرامش و محبت بین افراد منجر شود، نوعی احسان و صدقه محسوب می‌شود.

ـ چگونه می‌توان اختلافات خانوادگی را به شیوه‌ای سالم مدیریت کرد؟

وجود اختلاف نظر در خانواده طبیعی است، اما نحوه مدیریت این اختلافات، تعیین‌کننده کیفیت روابط خواهد بود، برخی راهکارهای کاربردی برای حل تعارض عبارتند از؛

کنترل هیجانات و پرهیز از واکنش‌های تند؛ بهتر است هنگام عصبانیت، به خود فرصت دهیم تا آرام شویم، سپس درباره موضوع صحبت کنیم.
تلاش برای درک متقابل؛ به جای تمرکز صرف بر نظر خود، سعی کنیم دیدگاه طرف مقابل را نیز درک کنیم.
پرهیز از سرزنش و انتقادهای مخرب؛ به‌جای تمرکز بر اشتباهات گذشته، باید به دنبال راه‌حل‌های مشترک برای آینده باشیم.

خدای متعال در قرآن کریم فرموده است؛ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ (تغابن: ۱۴)، اگر گذشت کنید و خطاها را نادیده بگیرید، خداوند نیز آمرزنده و مهربان است، این آیه نشان می‌دهد که گذشت و نادیده گرفتن برخی اشتباهات، می‌تواند در بهبود روابط مؤثر باشد.

ـ با توجه به وابستگی روزافزون افراد به فضای مجازی، چگونه می‌توان تعادل بین استفاده از تکنولوژی و ارتباطات خانوادگی ایجاد کرد؟
 
فضای مجازی اگر مدیریت نشود، می‌تواند به کاهش گفت‌وگوهای واقعی بین اعضای خانواده منجر شود. برای ایجاد تعادل، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد؛

• تعیین ساعت‌هایی بدون گوشی، مانند زمان صرف غذا یا قبل از خواب.
• ایجاد فعالیت‌های مشترک خانوادگی، مانند بازی‌های گروهی، مطالعه و گفتگو.
• والدین باید خودشان الگوی مدیریت زمان استفاده از فضای مجازی باشند.

ـ اگر بخواهید یک توصیه کلیدی برای بهبود روابط خانوادگی داشته باشید، آن چیست؟

ارتباطات خانوادگی نیاز به توجه، تمرین و صبر دارد. مهم‌ترین اصل این است که به جای تلاش برای تغییر دیگران، ابتدا روی مهارت‌های ارتباطی خود کار کنیم.

نکات کلیدی که هر خانواده‌ای باید به آن توجه کند؛

•  به یکدیگر گوش دهیم، بدون قضاوت و پیش‌داوری.
•  محبت و قدردانی را فراموش نکنیم.
•  تعارضات را با آرامش و احترام مدیریت کنیم.
•  برای گفت‌وگوهای خانوادگی، زمان اختصاص دهیم.

با رعایت این اصول، خانواده می‌تواند به کانونی گرم و آرامش‌بخش تبدیل شود که در آن، هر عضو احساس ارزشمندی و امنیت کند.

ـ از شما بابت توضیحات ارزشمندتان و زمانی که در اختیارمان گذاشتید، سپاسگزارم.

 من هم از فرصت این گفت‌وگو متشکرم و آرزو می کنم خانواده های ایرانی همواره در مسیر رشد و تعالی باشند.