قرآن کریم، محور تحول و زیربنای علمی در حوزه‌های علمیه است

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سید امیر سخاوتیان استاد سطوح عالی حوزه علمیه در نشست هم اندیشی علمی با موضوع جایگاه قرآن در نظام علمی حوزه علمیه با تاکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری و آیت الله جوادی آملی که در مجتمع عالی تربیت مجتهد مدیر محمدیه برگزار شد، بیان کرد:  بزرگان و علما همواره تلاش و نگرانی‌های جدی در رابطه با احیای زیست‌بوم و سبک زندگی قرآنی دارند و در هر دوره هرچند پیشرفت‌هایی در این مسیر حاصل شده است، اما بزرگان همچنان با رویکردی انتقادی و سازنده به وضع موجود نگاه می‌کنند تا وضعیت مطلوب‌تری را ترسیم کنند، متأسفانه این نگاه انتقادی که نیتی اصلاحی و پیشرفت‌دهنده دارد، گاهی دچار سوءتفاهم‌هایی می‌شود و برخی تصور می‌کنند که این انتقادات نشانه ضعف است.

حجت‌الاسلام سخاوتیان با تاکید براینکه حوزه‌های علمیه از دیرباز پیوند عمیقی با قرآن کریم به عنوان یک منبع معرفتی اساسی داشته‌اند، اظهار داشت: اما برای تحقق اهداف والای قرآنی نیازمند تحرک و شتاب بیشتری هستند و در راستای تربیت انسان قرآنی،اگر به گفته‌های بزرگان همچون رهبر معظم انقلاب، علامه جوادی آملی، حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، حضرت آیت‌الله سبحانی و دیگران توجه کنیم درمی‌یابیم که دغدغه اصلی آنان نیز پرورش انسان‌های بر اساس آموزه‌های قرآنی بوده است. 

وی افزود: انسانی که قرار است حافظ قرآن باشد نه فقط از لحاظ ذهنی بلکه در عمل به محتوای آن پایبند باشد، البته حتی بخش ذهنی حفظ قرآن نیز خود برکتی عظیم است، برای ایجاد زیست‌بومی قرآنی و ترویج سبک زندگی قرآنی باید بیشتر تلاش کرد؛ همان‌طور که در تاریخ هرگاه نور قرآن در جامعه تابیده افرادی چون شهید ردانی‌پور پدید آمدند که نباید از یاد بروند.

حجت‌الاسلام سخاوتیان افزود: رهبر معظم انقلاب، علامه جوادی آملی و دیگر بزرگان بارها تأکید کرده‌اند که نقش قرآن در حوزه‌های علمیه باید برجسته‌تر شود، این انتظار واقعی آنها در سالیان متمادی با زبانی متفاوت بیان شده است، حال پرسش این است که آیا فعالیت‌های فعلی حوزه‌های علمیه متناسب با این انتظار هست یا خیر؟

استاد سطوح عالی حوزه علمیه ادامه داد: نقل قولی از علامه جوادی مطرح شده که گفته‌اند "قرآن در حوزه‌های علمیه هیچ نقشی ندارد"، اما آیا مقصود ایشان به معنای مطلق آن است؟ اگر دقیق‌تر نگاه کنیم دروس متعددی در حوزه‌ها وجود دارد که استناد و بهره‌برداری از آیات قرآن در آنها دیده می‌شود، به‌ویژه امروزه شاهد ارجاعات بیشتری به مثال‌ها و مضامین قرآنی در مباحث مختلف علمی و فقهی هستیم و اگر این نکات را با ۴۰ سال پیش مقایسه کنیم به‌وضوح می‌بینیم که امروز میزان توجه به قرآن بیشتر شده است.

وی افزود: حتی در استنباط احکام و مباحث فقهی نیز بسیاری از اساتید خود را ملزم می‌دانند که به آیات مربوط به مسائل فقهی رجوع کنند و کمتر استادی را می‌توان یافت که این کار را انجام ندهد، پس اگر قرآن این‌چنین حضوری در حوزه‌های علمیه دارد، منظور علامه از "هیچ نقشی ندارد" چیست؟ باید توجه کنیم که واژه "هیچ" در اینجا معنای مطلق ندارد و حاکی از نوعی نگاه عمیق‌تر به نقش بنیادین قرآن است، بی‌شک منظور ایشان توجه به جنبه‌های خاص‌تر یا کاربردی‌تر قرآن در ساختار آموزشی حوزه‌ها بوده است، نه نفی مطلق نقش قرآن در حوزه‌ها.

حجت‌الاسلام سخاوتیان با بیان اینکه در طول تاریخ شاهد مباحث متنوعی بوده‌ایم که از نگاه بزرگان مطرح شده است، گفت: یکی از این دیدگاه‌ها تأکید بر پیشرفت در گذر زمان است؛ صد سال قبل از امروز عقب‌تر بودیم و امروز نسبت به آن دوره پیشرفت کرده‌ایم، نمونه‌ای ملموس از این پیشرفت برجسته شدن فعالیت‌های قرآنی است که از تلاش‌های علامه طباطبایی با نگارش تفسیر المیزان آغاز شد و از آن زمان علوم قرآنی به‌طور چشمگیری گسترش یافتند؛ تا جایی که رشته‌های تخصصی مانند قرآن و تفسیر در حوزه‌های علمیه ایجاد شدند، این تحول نشان از پررنگ‌تر شدن نقش قرآن دارد.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه اظهار کرد: سؤال اصلی این است که منظور از این پررنگ شدن چیست و چگونه باید آن را بشناسیم؟ این موضوع اهمیت فراوانی دارد به‌طوری‌که رهبر معظم انقلاب بارها بر آن تأکید کرده‌اند، در پیام اخیر ایشان به همایش تفسیر قرآن نیز اشاره شد که نقش قرآن باید برجسته‌تر شود؛ اما اینکه این مراد چیست و چگونه باید آن را درک کنیم، نیازمند تأمل است و برای پاسخ به این پرسش بهتر است با رویکرد مدیریتی به موضوع نگاه کنیم.

حجت‌الاسلام سخاوتیان با بیان اینکه یکی از روش‌های مدیریتی برای تحلیل و فهم مسائل، مدل SWOT(نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید) است، گفت: وقتی با این رویکرد به جایگاه قرآن در دروس حوزوی نگاه می‌کنیم، نقاط قوت بسیاری را می‌توان یافت، نخستین و مهم‌ترین نقطه قوت قرآن اینکه یک مبنای معرفتی عمیق به شمار می‌آید؛ منبعی که آگاهی‌بخشی می‌کند و هیچ استادی در حوزه نمی‌تواند وجود چنین منبعی را انکار کند و هر استاد بسته به دانش و تخصص خود از این مبدا بهره‌ می‌برد.

وی با اشاره به اینکه اساتید مباحث کلامی و اعتقادی از قرآن برای تبیین عقاید خود استفاده می‌کنند و در فلسفه نیز شاهد این بهره‌برداری هستیم، گفت: به طور خاص ابن‌سینا بسیاری از مسائل فلسفی را با کمک آیات قرآن حل کرده است؛ از جمله مباحث معاد که خودش اذعان کرده اگر قرآن نبود نمی‌توانست پاسخ آن را بیابد، حتی در کتاب اسفار ملاصدرا خصوصاً در جلدهای هشتم و نهم فضای قرآنی بسیار برجسته شده است، این نشان‌دهنده عمق تأثیر قرآن به‌عنوان یک منبع معرفتی برای اندیشمندان است.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه با بیان اینکه نقش قرآن محدود به رشته‌های تفکر فلسفی یا اعتقادی نمی‌شود، تصریح کرد: حتی علمای علم رجال نیز از قرآن بهره‌ می‌گیرند، برای نمونه آیه "نبأ" ابزاری برای استدلال در حجیت خبر ثقه محسوب می‌شود، اگر فاسقی خبری آورد باید بررسی و تبیین شود؛ این موضوع به کمک همان آیه بررسی می‌شود و نشان می‌دهد که حتی علم رجال نیز می‌تواند از قرآن بهره‌برداری خاص خود را داشته باشد.

وی تاکید کرد: وقتی بحث از نقاط قوت می‌کنیم اهمیت گسترده و کاربرد عمیق قرآن در حوزه‌های مختلف علمی و معرفتی قابل چشم‌پوشی نیست.

حجت‌الاسلام سخاوتیان ضمن بیان اینکه برای پیشرفت ابتدا باید نقاط ضعف را بشناسیم و درک کنیم، گفت: بسیاری از افراد می‌گویند "هیچ" و مرادشان از هیچ، عدم مطلق نیست؛ بلکه اشاره به فاصله میان شرایط فعلی با آرمان مورد نظر است، وقتی می‌گوییم "هیچ" منظور این نیست که هیچ قدمی برداشته نشده بلکه در مقایسه با آن مطلوب نهایی حرکت‌های موجود ناکافی به نظر می‌رسند.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه با اشاره به اینکه مطلوب ما از تلاش‌ و فعالیت‌هایمان انسان‌شدن، انسان‌سازی، رسیدن به قرب الهی و در نهایت همنشین معصوم‌شدن است، گفت: این اهداف چراغ راه ما هستند و جامعه‌ای که به چنین کمالی برسد، شایستگی تحقق فرج را خواهد داشت زمانی که ما به این درجه برسیم قرآن نیز حضوری جامع خواهد یافت.

حجت‌الاسلام سخاوتیان افزود: اگرچه حفظ قرآن برکت دارد اما اگر زیست‌بوم قرآنی محقق نشود این حافظه به تنهایی کافی نیست، در چنین شرایطی آن "هیچ" به معنای شکست کامل از اهداف آرمانی تعبیر می‌شود، نمونه‌هایی را می‌توان نام برد، جایی که حافظان قرآن فراوانی وجود دارند اما آموزه‌های قرآن رعایت نمی‌شوند این تناقض آشکار است: از یک‌سو حافظ قرآن‌اند و از سوی دیگر در عمل به آموزه‌ها کوتاهی می‌کنند، هم‌سفره‌شدن با رژیم صهیونیستی یا غفلت از هشدارهای قرآن درباره نفوذ دشمنان نشان‌دهنده چنین پارادوکس‌هایی است.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه اظهار کرد: انقلاب اسلامی با تکیه بر آیات قرآن کریم و الهام از آموزه‌های آن مسیر متفاوتی را پیموده است و شهدا و جوانان ما با بهره‌گیری از این آموزه‌ها قدم‌هایی مؤثر برداشتند، هر چند هنوز هم مسیر طولانی تا تحقق کامل آرمان‌ها باقی است، اگر زیست‌بوم قرآنی به صورت تمام و کمال پیاده شود دستاوردها بسیار فراتر خواهند رفت.

حجت‌الاسلام سخاوتیان گفت: وقتی می‌گوییم "هیچ" این به معنای نبود حرکت یا اقدام نیست، مقصود این است که آنچه تاکنون انجام شده در مقابل آرمان‌های اوج‌گرفته ما ناکافی به شمار می‌آید، نقطه ضعف ما دقیقاً همین است: نبود سرعت و کیفیت مطلوب در حرکتمان به سمت اهداف بزرگ و افق‌هایی که پیش رو داریم.

وی تصریح کرد: با نگاهی به فرصت‌ها و تهدیدها درمی‌یابیم که دنیا امروز بیش از هر زمان دیگری تشنه آگاهی و دستاوردهای فکری نوین است، اگر قبول کنیم که قرآن منبعی بی‌بدیل برای معرفت است می‌توانیم بر اساس آن پاسخ‌هایی بدیع و مرتبط با مسائل جدید ارائه دهیم، اما متأسفانه شاهد تهدیدهایی نیز هستیم از جمله اینکه در برخی مراکز و مؤسسات علمی و دانشگاهی نظرات غربی بدون محوریت وحی به عنوان نظریات نو وارد شده‌اند و گاهی جای خود را به معرفت قرآنی داده‌اند، این هم یک فرصت است و هم یک غفلت، فرصتی از آن جهت که دنیا آماده پذیرش معارف قرآنی است و غفلتی از آن جهت که ما سهم خود را در این فرآیند کمرنگ کرده‌ایم.

حجت‌الاسلام سخاوتیان تاکید کرد: اگرچه در زمینه معرفی قرآن به جهان و پاسخگویی به نیازهای جهانی فعالیت‌هایی انجام شده که قابل تقدیر است، اما نسبت به انتظارات و ضرورت‌ها هنوز راه بسیار طولانی در پیش داریم، شاید بتوان گفت تقریباً هیچ دستاورد قابل توجهی در مقایسه با نیازها نداریم؛ نه اینکه واقعاً هیچ کاری نشده باشد بلکه آنچه انجام شده نسبت به اهداف کلان جهانی ناچیز بوده است، باید اذعان داشت که فعالیت‌های پیشین حوزه‌های علمیه در زمینه قرآن ستودنی بوده اما حجم کارهای باقی‌مانده بسیار زیاد است و همین واقعیت گاه موجب سوءتفاهم‌هایی شده و برخی با مقایسه اقدامات فعلی با ایده‌آل‌های مطلوب گمان کرده‌اند هیچ فعالیتی انجام نشده است.