نقش پدران در تربیت دختران کنشگر و عفیف

به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، محمدحسین شاه‌آبادی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات در نشستی علمی با عنوان «پدر دختری» که به همت گروه مطالعات خانواده پژوهشکده باقرالعلوم(ع) برگزار شد به تبیین الگوی تربیت دخترانی پرداخت که ضمن حفظ عفاف، حضور فعالی در جامعه دارند و بیان کرد: تربیت کنشگرانه و متعهد دختران از دغدغه‌های اصلی خانواده‌های امروز، به‌ویژه پدران است.

تربیت دختر؛ از دغدغه فردی تا مسئله اجتماعی

شاه‌آبادی با اشاره به محور اصلی پژوهش خود تحت عنوان «بررسی الگوهای کنشگری زن در تشکیل خانواده و ارائه الگوی مطلوب اسلامی»، گفت: دغدغه اصلی خانواده‌ها، تربیت دخترانی است که بتوانند در فضای اجتماعی حضور مؤثر داشته باشند بدون آنکه عفاف آن‌ها آسیب ببیند، این هدف تنها از مسیر تربیت هدفمند، مرحله‌مند و متناسب با تحولات روانی و اجتماعی دختران محقق می‌شود.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات افزود: برای دستیابی به این هدف، باید تربیت را حول دو مقطع کلیدی زندگی دختران - بلوغ و ازدواج - سازماندهی کرد، این دو نقطه عطف مرحله‌هایی‌اند که شخصیت اجتماعی و خانوادگی دختر در آن شکل نهایی به خود می‌گیرد.

شاه‌آبادی با تأکید بر اهمیت سال‌های ابتدایی زندگی در شکل‌گیری شخصیت، بیان کرد: در هفت‌سال اول زندگی، دختر باید در موقعیت‌هایی قرار گیرد که تمرین انتخابگری کند، این تمرین‌ها موجب تقویت عزت‌نفس و مسئولیت‌پذیری او می‌شود، انتخاب لباس، اسباب‌بازی یا نحوه گذراندن اوقات فراغت مثال‌هایی ساده اما مؤثر برای آغاز این فرایند هستند.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات ادامه داد: در دوران پیش از ازدواج نیز لازم است معیارهای انتخاب همسر به دقت طراحی شود. پدر به‌عنوان راهنما و واسطه باید دختر را در این فرآیند یاری کند، نتیجه چنین تربیتی دختری است که خود دست به انتخاب می‌زند نه اینکه منفعلانه منتظر انتخاب شدن باشد.

نقد الگوهای سنتی و مدرن

شاه‌آبادی در بخش دیگری از سخنان خود به نقد دو الگوی رایج سنتی و مدرن در زمینه ورود دختران به فرآیند ازدواج پرداخت و گفت: انتظار منفعلانه و صرف دعا در الگوی سنتی و جلوه‌گری و جلب توجه در الگوی مدرن هر دو به نتایج نامطلوبی چون ازدواج‌های سطحی، خستگی روانی و افزایش طلاق می‌انجامند. 

وی تأکید کرد: اگر دختر در فرآیند انتخاب شریک زندگی سهیم باشد، نه‌تنها از استرس «آیا انتخاب می‌شوم؟» رهایی می‌یابد، بلکه احساس تعهد و مسئولیت بیشتری نسبت به خانواده آینده خواهد داشت، همچنین این مشارکت هزینه‌های ازدواج را به شیوه‌ای معقول و منطقی کاهش می‌دهد.

شاه‌آبادی در ادامه نشست به تشریح چهار مؤلفه اصلی الگوی مطلوب کنشگری زن در فرآیند تشکیل خانواده پرداخت و گفت: انتخابگری ذهنی به‌معنای تصمیم‌گیری آگاهانه بر پایه بینش‌های اسلامی و جهت‌گیری‌های دینی نخستین مؤلفه این الگوست؛ این انتخاب‌ها باید حاصل باور درونی و تحلیل فردی باشد نه نتیجه فشارهای اجتماعی یا هیجانات زودگذر.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات ادامه داد: دومین مؤلفه، کنشگری فعالانه است، زن مسلمان باید حضوری پویا در عرصه اجتماعی داشته باشد اما این حضور باید متعهدانه، باوقار و در چارچوب ارزش‌های دینی صورت گیرد.

شاه‌آبادی افزود: عفاف عینی به‌عنوان سومین مؤلفه به حفظ حجاب و پرهیز از جلوه‌گری اشاره دارد، این شاخصه نباید تنها به‌عنوان یک تکلیف دینی دیده شود بلکه باید تجلی انتخاب آگاهانه و نشانه‌ای از کرامت و استقلال زن باشد.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات با اشاره به مؤلفه چهارم اظهار داشت: محوریت خانواده به‌معنای نقش‌آفرینی فعال زن در تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده است، زن در این الگو صرفاً مخاطب یا تابع نهاد خانواده نیست بلکه با مشارکت مسئولانه بنیان خانواده را بر پایه رشد متقابل و تعامل پایدار استوار می‌سازد

شاه‌آبادی افزود: این چهار مؤلفه باید در پیوندی منسجم برنامه‌ریزی‌شده و هماهنگ با فرآیند تربیتی دختر از کودکی تا ازدواج نهادینه شود.

نقش پدر در تربیت دختر کنشگر

شاه‌آبادی در زمینه نقش پدر در تربیت دختر کنشگر،گفت: پدران باید نگرش خود و جامعه را نسبت به دختر ارتقا دهند، دختر نباید «موجودی درجه دوم» تلقی شود، بلکه باید به عنوان «خلیفه‌الله» شناخته شود؛ فردی با کرامت، قدرت تصمیم‌گیری و توان ایفای نقش در تحولات اجتماعی و خانوادگی.

وی ادامه داد: پدر با فراهم کردن موقعیت‌های واقعی برای تصمیم‌گیری چه در امور جزئی و چه کلان عزت‌نفس دختر را تقویت می‌کند، علاوه بر این پدر نقش اساسی در واسطه‌گری ازدواج دارد؛ نه با تحمیل گزینه‌ها، بلکه با کمک به شناسایی و ارزیابی مصادیق بر اساس معیارهای از پیش تعیین‌شده.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات همچنین بر لزوم آموزش حضور هوشمندانه و عفیفانه دختر در فضای مجازی تأکید کرد و گفت: استفاده از شبکه‌های اجتماعی باید در چارچوب کرامت انسانی، عفاف و ارتباطات معنادار هدایت شود.

شاه‌آبادی با تاکید بر اهمیت فضای امن عاطفی در خانواده، بیان کرد: گفت‌وگوی مستمر پدر با دختر، شنیدن دغدغه‌های او و حمایت روانی در دوران بلوغ و پیش از ازدواج نقشی بنیادین در ساخت شخصیت دختر دارد، این ارتباط اگر درست شکل گیرد هم مانع آسیب‌های بیرونی می‌شود و هم زمینه‌ساز اعتماد به نفس و بلوغ اجتماعی خواهد بود.

پرسش و پاسخ: از فضای مجازی تا تیپ‌های شخصیتی

شاه‌آبادی در پاسخ به این پرسش که «در عصر دیجیتال چگونه الگوی دختر باشیم؟» گفت: ارتباط مؤثر، ارتقای عزت‌نفس و تقویت مسئولیت‌پذیری سه نقش اساسی پدران در این فضاست، پدر باید تیپ شخصیتی دختر (درون‌گرا یا برون‌گرا) را بشناسد و ابزارهای متناسب با او فراهم آورد تا بین آموزه‌های دینی و جذابیت‌های فضای مجازی تعادل ایجاد شود.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ و ارتباطات در پاسخ به پرسشی که درباره «چگونگی انتخابگری دختران درون‌گرا» بیان شد، تصریح کرد: اصل انتخابگری قابل چشم‌پوشی نیست، اما شیوه اجرای آن باید با ویژگی‌های شخصیتی هم‌خوان باشد، درون‌گراها می‌توانند با تمرین انتخاب‌های کوچک روزمره و بازتاب‌گری ذهنی در فرآیند تصمیم‌گیری تقویت شوند، بدون نیاز به حضور پررنگ اجتماعی.

شاه‌آبادی در خصوص «مسئول تربیت دختر؛ پدر یا مادر؟» اظهار داشت: مطابق آموزه‌های دینی، قوامیت خانواده بر عهده پدر است اما اجرای تربیت اغلب به دوش مادر گذاشته می‌شود، پدر باید ضمن شناخت ظرفیت‌های همسر و مربیان دیگر نقش تأمین منابع، نظارت و پشتیبانی را بر عهده گیرد.

دعوت به اقدام: پژوهش میدانی در خانواده‌ها

شاه‌آبادی در پایان این نشست علمی از شرکت‌کنندگان خواست تا الگوی ارائه‌شده را در تعامل با خانواده‌های خود به کار بندند و بازخوردهای میدانی را برای تکمیل و توسعه این مدل به پژوهشکده ارائه دهند.

وی تأکید کرد: طراحی برنامه‌های عملی و راهبردی بر اساس الگوی کنشگر-عفیف، ضرورتی انکارناپذیر در تربیت دختران آینده‌ساز جامعه اسلامی است.