گزارشی از فعالیت های گروه فقه و اصول دبیرخانه همایش یکصدمین سال تأسیس حوزه

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به بهانه همایش یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم، سلسله مطالب و مصاحبه هایی با فرهیختگان حوزه و دانشگاه با هدف تبیین و آگاهی طلاب جوان و آحاد جامعه منتشر می شود.

گزارش مختصری از گروه فقه و اصول دبیرخانه همایش یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم به روایت حجت الاسلام اثنی‌عشری مدیر دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم.

بسم الله الرحمن الرحیم

گروه فقه و اصول، یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی بود که در چارچوب بررسی تحولات علمی حوزه علمیه قم تشکیل شد. وظیفه اصلی این گروه، بررسی آرای خاص و نوآوری‌های فقهای برجسته حوزه قم بر اساس فهرستی از اسامی بزرگان بود که از پیش تهیه شده بود.

نکته‌ای مهم در خصوص فقه آن است که، به‌وضوح، فقه علمی نیست که دچار دگرگونی‌های بنیادین در ساختار نظری یا محتوا شود. بلکه فقه، با تکیه بر یک روش و سنت هزار ساله، به بررسی موضوعات جدید می‌پردازد و درباره آن‌ها اظهار نظر می‌کند.

بر همین اساس، نخستین اقدام گروه فقه، آغاز مطالعه‌ای جدی با حضور حدود ده نفر از محققان در سطوح مختلف بود؛ از طلاب فاضل جوان گرفته تا اساتید صاحب‌نام و پژوهشگران باتجربه.

در این مسیر، بررسی‌های عمیقی پیرامون آرای فقهی و اصولی فقهایی چون آیت‌الله العظمی بروجردی(ره)، امام خمینی (ره)، آیت‌الله شیخ مرتضی حائری(ره)، آیت‌الله داماد(ره) و آیت‌الله بهجت (ره) صورت گرفت. ما هم مقالات منتشرشده درباره این بزرگان و هم آثار اصلی خود ایشان را – عمدتاً در حوزه فقه، اصول و به‌صورت محدود، رجال – بررسی کردیم.

فقهای برجسته قم، به‌معنای خاص، همچون بزرگان مذکور، معمولاً با یک چالش مشترک در فضای پژوهشی مواجه هستند: تعداد افرادی که به‌طور تخصصی نظریات این بزرگان را بشناسند و بتوانند تفاوت این نظریات را با آرای سایر فقها یا دیدگاه‌های مشهور فقهی تبیین کنند، اندک است. از این‌رو، کار مطالعاتی گسترده‌ای طلب می‌شد. در کنار مطالعه منابع، از مشورت و راهنمایی اساتید نیز بهره گرفتیم تا سرنخ‌ها شناسایی و سپس به بررسی و تکمیل مطالب پرداخته شود.

این فرایند پژوهشی نزدیک به یک‌سال‌ونیم به طول انجامید. به فضل الهی، تاکنون پنج اثر قطعی آماده شده است که در قالب یک مجلد ارائه خواهد شد. همچنین احتمال دارد، آثاری درباره برخی فقهای معاصر نیز که نظریاتشان جمع‌آوری شده، به این مجموعه افزوده شود.

نکته قابل‌توجه و جذاب این مجموعه، آن است که به‌گونه‌ای مختصر، فنی و به‌دور از اطاله، نگارش یافته است. در این اثر، نظریات بزرگان نه به‌صورت کلی و عمومی، بلکه صرفاً آن بخش‌هایی از آراء آنان که مختص و ابتکاری بوده یا دست‌کم در زمان خود نظریه‌ای رایج به‌شمار نمی‌رفته، تبیین شده‌اند. هدف، آن بوده که قواعد و دیدگاه‌های خاص این فقها برای محققان و طلاب حوزه، نقطه آغاز تولیدات علمی تازه‌ای شود.

برای نمونه، آیت‌الله بروجردی، برخلاف دیدگاه رایج، دلالت لفظ را به‌تنهایی کافی نمی‌دانند و بر دلالت فعل تأکید دارند. یا مرحوم امام خمینی (ره)، تقریری بسیار خاص و فنی درباره روایت عمر بن حنظله و دلالت آن بر ولایت فقیه و حکومت اسلامی ارائه داده‌اند. نکته جالب آن است که آیت‌الله بروجردی نیز دلالت این روایت بر ولایت فقیه را می‌پذیرند، اما با بیانی متفاوت.

از دیگر موارد، دیدگاه‌های آیت‌الله شیخ مرتضی حائری است. ایشان یکی از فقهایی‌اند که در سال‌های اخیر کمتر شناخته شده‌اند، اما به‌حق صاحب‌نظر، صاحب‌قول و صاحب تولیدات فقهی بوده‌اند. متأسفانه، آثار ایشان دیرهنگام منتشر شده، برخی توسط شاگردانشان گردآوری شده، و برخی حتی هنوز در جلسات دروس خارج مطرح نشده‌اند؛ از این‌رو، تاکنون توجه چندانی از سوی محققان حوزه به آن‌ها نشده است.

امیدواریم این اثر علمی، آغازی باشد برای توجه جدی‌تر به نظریات کمتر شناخته‌شده برخی از فقهای بزرگ ما. نظریاتی که شایسته است بیش از پیش مورد عنایت فضلای حوزه و اهل تحقیق قرار گیرند.

بی‌تردید، تولیدات علمی برجای‌مانده از امام خمینی (ره)، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله حائری و دیگر بزرگان، سرمایه‌ای گران‌سنگ برای فقه معاصر به‌شمار می‌آیند.

از خداوند متعال مسئلت داریم که این گام کوچک را از ما بپذیرد و آن را کاری مقبول در درگاه خود قرار دهد.

و الحمدلله رب العالمین.