نسبت جمعیت با تمدن نوین اسلامی از منظر رهبر معظم انقلاب

نظام مفهومی و کارکردی تمدن نوین اسلامی، به عنوان آرمان و افق حرکت جمهوری اسلامی ایران، در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه ویژه‌ای دارد. ایشان با نگاهی جامع و آینده‌نگر، ابعاد مختلف این تمدن را در آثار و بیانات تبیین نموده و بر ضرورت و میزان نقشِ و تاثیر عوامل گوناگون در تحقق آن تأکید کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین این عوامل، مسئله جمعیت و کیفیت و ساختار آن است. این نوشتار ، با بررسی بیانات معظم‌له، به تبیین نسبت و ابعاد مسئله جمعیت با احیا و تحقق تمدن نوین اسلامی می‌پردازد.

رهبر انقلاب، مسئله جمعیت را صرفاً یک موضوع اجتماعی یا اقتصادی نمی‌دانند، بلکه آن را به عنوان یک "نیاز اساسی برای آینده کشور" و یک "عنصر لازم برای حرکت پیشرفت" تلقی می‌کنند. تأکیدات مکرر ایشان بر فرزندآوری و تکثیر نسل، ناشی از همین نگاه راهبردی و بلندمدت است. ایشان در 28 اسفند 1400 با اشاره به غفلت برخی از این نیازهای آینده، می‌فرمایند: «مسئله‌ی فرزندآوری و تکثیر نسل که من این همه روی آن تأکید می‌کنم، از این قبیل است. امروز اگر ما به فکر تکثیر نسل نباشیم، مسئله‌ی فرزندآوری را امروز اگر چنانچه برایش فکر نکنیم، پانزده سال دیگر، بیست سال دیگر، دیر خواهد بود؛ کشوری خواهیم شد که عنصر لازم برای حرکت پیشرفت را، یعنی جوان را، به قدر کافی در اختیار نخواهد داشت. امروز باید به فکر فردا بود.» این بیان صریح، نشان‌دهنده پیوند عمیق مسئله جمعیت با سرنوشت و پیشرفت همه جانبه کشور است.

از منظر رهبر انقلاب، «جمعیت جوان» از محورهای تمدن نوین اسلامی محسوب می شود. چراکه در سوم خرداد 1393 فرموده اند: «حفظِ جمعیّتِ جوانِ کشور یکی از ابزارهای قوّت است». ایشان، جمعیت جوان را به عنوان یک «سرمایه انسانی عظیم» و «نیروی محرکه» برای تحقق اهداف تمدن نوین اسلامی می‌دانند. جوانی جمعیت، زمینه‌ساز پویایی، نوآوری، خلاقیت و تولید فکر در جامعه است. تمدن نوین اسلامی که داعیه پیشرفت در تمامی عرصه‌های مادی و معنوی را دارد، نیازمند این نیروی جوان و پرانرژی است تا بتواند در عرصه‌های علم، فناوری، فرهنگ، اقتصاد و سیاست، پیشتاز باشد. ایشان تصریح می‌کنند: «آن وقت کشوری که در آن جوان کم است، پیشرفتش [هم] کم است. یکی از ابزارهای قدرت حفظ اکثریّت جوان در جامعه است». این سخن، به وضوح ارتباط مستقیم بین ساختار جمعیتی جوان و توانایی کشور در مسیر تمدن‌سازی را نشان می‌دهد.

• ابعاد مسئله جمعیت در تحقق تمدن نوین اسلامی 

نگاه تمدنی رهبر انقلاب به مسئله جمعیت، ابعاد گوناگونی چون بعد اقتصادی، بعد علمی و فناوری، بعد فرهنگی و اجتماعی، بعد سیاسی و امنیتی، بعد بین‌المللی را در بر می‌گیرد. تمدن نوین اسلامی برای دستیابی به استقلال اقتصادی و رفاه عمومی، نیازمند این نیروی انسانی کارآمد است. جوانان، به دلیل پویایی ذهنی و استعداد بیشتر برای فراگیری علوم و فنون جدید، نقش محوری در پیشرفت‌های علمی و فناوری دارند. جمعیت جوان، حامل و انتقال‌دهنده ارزش‌ها، فرهنگ و هویت جامعه است. تمدن نوین اسلامی، مبتنی بر ارزش‌های الهی و انسانی است و حفظ و گسترش این ارزش‌ها نیازمند حضور فعال و پرشور جوانان در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی است.

حضور جوانان در عرصه‌های مختلف سیاسی و دفاعی، ضامن امنیت، استقلال و حفظ تمامیت ارضی کشور است. در عرصه بین‌المللی، جمعیت جوان و پویا، نماد قدرت و پویایی یک ملت است. لذا از منظر رهبر انقلاب، مسئله جمعیت، یک موضوع ذو ابعاد و حیاتی در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی است. جمعیت جوان، نه تنها یک ضرورت برای پیشرفت و توسعه کشور در ابعاد مختلف است، بلکه به عنوان موتور محرکه و عنصر اصلی در شکل‌گیری این تمدن نوین ایفای نقش می‌کند.

• دامنه، عمق، نقش و جایگاه جمعیت در تمدن‌سازی اسلامی

با تأکید بر نگاه تمدنی رهبر انقلاب به مسئله جمعیت، می‌توان دامنه، عمق، نقش و جایگاه عنصر جمعیت در تمدن‌سازی نوین اسلامی را به شرح زیر بیان کرد: دامنه تأثیر عنصر جمعیت در تمدن‌سازی نوین اسلامی، بسیار وسیع و فراگیر است و تمامی ابعاد این تمدن را در بر می‌گیرد. این دامنه از بنیادی‌ترین لایه‌های شکل‌گیری تمدن آغاز شده و تا نمودهای عینی و عملیاتی آن در عرصه‌های مختلف امتداد می‌یابد. جمعیت پیش‌شرط لازم برای تحقق تمدن نوین اسلامی است. و جمعیت جوان و بانشاط، یکی از مؤلفه‌های قدرت نرم و سخت یک تمدن، محسوب می‌شود.

عمق نقش جمعیت در تمدن‌سازی نوین اسلامی، بسیار بنیادین و چند وجهی است. و یک زیرساخت عمیق و پایدار برای بنای این تمدن به شمار می‌رود. این عمق ریشه در فطرت و سنت الهی دارد و در تأثیرگزاری بر روحیه و پویایی جامعه و ارتباط با قدرت نرم و جذابیت تمدنی قابل مشاهده است.

جایگاه عنصر جمعیت در تمدن‌سازی نوین اسلامی، جایگاهی کانونی و بی‌بدیل است. این عنصر نه یک متغیر تبعی، بلکه یک متغیر اصلی و تعیین‌کننده در تحقق این آرمان تمدنی است. رهبر انقلاب نشان می‌دهند که بدون توجه جدی به پویایی و بالندگی جمعیت، نمی‌توان انتظار تحقق تمدن نوین اسلامی را داشت. از منظر رهبر انقلاب، جمعیت جوان، پویا و برخوردار از ایمان و دانش، قلب تپنده تمدن نوین اسلامی است و هرگونه غفلت از این عنصر حیاتی، می‌تواند ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به روند تمدن‌سازی وارد کند. توجه به مسئله جمعیت، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی و تمدنی است.

بدون حل معضل جمعیت در ایران، احیا و ساخت تمدن نوین اسلامی که زمینه‌ساز ظهور تمدن مهدوی (عج) باشد، اگر نگوییم غیرممکن، به طور قطع بسیار سخت و دشوار خواهد بود.

در نتیجه، از منظر رهبر انقلاب، حل معضل جمعیت در ایران، نه یک مسئله جانبی، بلکه یک پیش‌شرط اساسی و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای احیا و ساخت تمدن نوین اسلامی است. بدون پرداختن جدی و مؤثر به این چالش و تغییر روند کنونی کاهش جمعیت، تحقق این آرمان بلند با موانع بسیار جدی و دشواری‌های فراوان روبرو خواهد شد. می‌توان گفت که حل مسئله جمعیت، یکی از کلیدی‌ترین گام‌ها در مسیر تمدن‌سازی نوین اسلامی است. تأکیدات مکرر ایشان به اتخاذ سیاست‌های جمعیتی مناسب، نشان‌دهنده عمق نگاه تمدنی ایشان به این موضوع است. غفلت از این مسئله مهم و عدم برنامه‌ریزی صحیح برای حفظ و افزایش جمعیت جوان، می‌تواند مانعی جدی در مسیر تحقق آرمان تمدن نوین اسلامی ایجاد نماید.