حجت الاسلام ملک زاده در گفت‌وگو با رسا مطرح کرد؛
اربعین؛ ظرفیتی تمدنی-راهبردی برای همگرایی جهان اسلام و مقابله با پروژه‌های تفرقه‌افکن دشمنان
حجت الاسلام ملک زاده از گفتمان‌سازی فرهنگی در برابر سبک زندگی غربی توسط آیین بزرگ اربعین سخن گفت و حضور میلیون‌ها زائر را روایتِ قدرتمندِ گفتمان مستقل دانست.
حجت الاسلام محمد ملک زاده، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، پیرامون اربعین حسینی، آن را فراتر از یک رویداد مذهبی و پدیده‌ای چندلایه با ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دانست.
حجت الاسلام ملک‌زاده با تاکید بر «رسانه حق» بودن زائران و وحدت امت اسلامی، گفت: پیروزی سیاسی از اراده عمومی و حضور مردم تضمین می‌شود؛ اربعین نماد قدرت نرم جمهوری اسلامی در سطح منطقه‌ای است.
وی همچنین به تمرین مسئولیت اجتماعی، ایثار و تعاون اشاره و اضافه کرد: گفتمان‌سازی فرهنگی علیه سبک زندگی غربی از دیگر جنبه‌های فرهنگی این رویداد است.
به باور وی، اربعین نشان‌دهنده مقاومت در برابر ظلم و هم‌سویی تمامی اقشار جامعه است.
حجت الاسلام ملک‌زاده تأکید کرد که اربعین می‌تواند «مانور اقتدار و قدرت نرم» شیعه و امت اسلامی باشد.
در ادامه مشروح مصاحبه رسا با حجت الاسلام ملک زاده تقدیم شما می شود:
رسا: چه درسهای بصیرتی از اربعین می‌توان در ابعاد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی آموخت؟
اربعین حسینی نه‌تنها یک رویداد مذهبی، بلکه یک پدیده چندلایه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که ظرفیت استخراج درسهای بصیرتی در سطوح گوناگون را دارد. تبیین ابعاد و نکات بصیرتی قابل اتخاذ از اربعین حسینی شرح مفصلی می طلبد اما اجمالا می توان به چند نمونه در ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد:
الف) ابعاد سیاسی اربعین
مهمترین درسهای بصیرتی اربعین در بعد سیاسی است. اربعین یادآور همیشگیِ تقابل تاریخی جبهه حق در مقابل جبهه باطل است. این واقعه به ما می‌آموزد که در سپهر سیاسی امروز نیز، انتخاب جبهه حق، حتی اگر در ظاهر اقلیت یا تحت فشار باشد، وظیفه تاریخی اهل بصیرت است.
نقش مردم در تحولات سیاسی، جلوه‌ای دیگر از ابعاد سیاسی اربعین است. مردم‌محوری اربعین و نقش زائران به عنوان رسانه حق نشانگر این است که پیروزی سیاسی، در نهایت با تکیه بر مردم و اراده عمومی تضمین می‌شود، نه با اتکای صرف به قدرت حاکمیتی. راهپیمایی میلیونی اربعین جلوه عملی امت واحده اسلامی و تمرین واقعی وحدت امت اسلامی و مقابله با تفرقه‌افکنی فراتر از مرزهای جغرافیایی است.
تاکید بر مقاومت در برابر ظلم جلوه سیاسی دیگر برای اربعین حسینی است. اربعین رسانه دائمی پیام ایستادگی مقابل ستم، عدم سازگاری با ظالم و حماسه‌سازی با وجود اندک امکانات است؛ الگویی عینی برای جبهه مقاومت اسلامی و گفتمان استقلال و عدم وابستگی به نظام سلطه است. اربعین قدرت نرم بی‌سابقه‌ای را تولید می‌کند که افکارعمومی منطقه و جهان را متوجه پیام عاشورا و تشیع می‌سازد؛ نمادی از اقتدار نرم جمهوری اسلامی ایران در حوزه منطقه‌ای و جهانی است.
ب) ابعاد اجتماعی اربعین
یکی از ابعاد اربعین، تمرین مسئولیت اجتماعی، ایثار و گذشت در جامعه است. منافع شخصی در اربعین جایی ندارد؛ فرهنگ خدمت‌رسانی بدون مزد، ایثار و همیاری اجتماعی، دستگیری از نیازمندان و تمرین عملی عدالت اجتماعی نمود عینی پیدا می‌کند.
یکی دیگر از ابعاد اجتماعی اربعین، تبدیل فردگرایی غرب‌محور به جمع‌گرایی و تعاون اسلامی است. در راهپیمایی اربعین، خودخواهی و منیّت به نفع جمع فراموش می‌شود؛ «ما» به جای «من» محوریت دارد و این پیامی برای مواجهه با آسیب‌های جوامع مدرن مانند تنهایی، انزوا، و فقدان روح مشارکت است. همراهی طیف‌های مختلف سنی، جنسیتی، مذهبی و قومی در اربعین فرصتی کم‌نظیر برای شکل‌گیری هویت اجتماعی مشترک و گفت‌وگو درباره آرمان‌ها و ارزش‌های اصیل اسلامی و انسانی است.
تبلور عدالت‌جویی و برابری اجتماعی یکی دیگر از ابعاد اجتماعی اربعین است. اربعین نماد کنار هم قرار گرفتن فقیر و غنی، عرب و عجم، زن و مرد، بدون تکلف و همراه با برابری اجتماعی است. این وضعیت، شکل تحقق‌یافته شعار مساوات و برابری در اسلام را نشان می‌دهد.
ج) ابعاد فرهنگی اربعین
زنده‌نگه‌داشتن سنت‌ها و آیین‌های دینی و آموزه‌های مثبت انسانی یکی از مهمترین ابعاد اربعین حسینی است. اربعین بستری برای انتقال فرهنگ عاشورا و تبیین آزادگی، جوانمردی و ایستادگی در قالب قصه و شعر و سنت‌های دینی به نسل جدید است. در این قالبها فرهنگ عاشورایی به صورت مستمر برای همیشه تاریخ بازتولید می‌شود.
ترویج معنویت دینی یکی دیگر از ابعاد فرهنگی اربعین است. اربعین فقط گریه و عزا نیست؛ بلکه معنویت فعال، دیانت با کنش اجتماعی و حضور دین در تمام عرصه زندگی روزمره را آموزش می‌دهد و با سطحی‌گرایی و تشریفات و تجملات مقابله می‌کند.
یکی دیگر از ابعاد فرهنگی اربعین، گفتمان‌سازی فرهنگی علیه سبک زندگی غربی است. در عصر فردگرایی و اباحه‌گری فرهنگی، اربعین نمونه زندگی جمعی، معنوی و مسئولانه را در برابر فرهنگ مصرف‌گرایی و بی‌تفاوتی ترویج می‌کند.
درنهایت می‌توان گفت رسانه‌گری مردمی با تولید روایت اصیل یکی از مهمترین ابعاد فرهنگی اربعین است. میلیون‌ها زائر اربعین هر کدام رسانه‌ای برای روایت عاشورا و بیان تجربه فردی-جمعی‌اند؛ این ظرفیت، قدرت ساخت گفتمان مستقل و مقابله با روایت‌های تحریف‌شده را ایجاد می‌کند.
رسا: به نظر شما با توجه به توضیحات فوق می‌توانیم اربعین را یک مانور اقتدار و مقاومت و تجلی قدرت نرم شیعه و امت اسلام معرفی کنیم؟
قطعاً و بدون تردید، اربعین حسینی را می‌توان یکی از بزرگترین مانورهای اقتدار، مقاومت و بروز قدرت نرم شیعه و امت اسلامی در عصر معاصر دانست؛ و این تعبیر نه‌تنها شعاری نیست، بلکه شواهد متقن عینی و ویژگی‌های منحصر به فردی آن را در این جایگاه قرار می‌دهد.
اجتماع بی‌سابقه انسانی در اربعین، بزرگترین مانور اقتدار و مقاومت اسلامی است. حضور هم‌زمان میلیون‌ها انسان از ده‌ها کشور، بدون تشریفات و بروکراسی، در کمال آرامش و انسجام، نشان از عزم و اراده‌ای است که نه قدرت نظامی بلکه ایمان، عشق و اراده جمعی آن را محقق ساخته است. دولت‌ها و رسانه‌های دشمن، بارها کوشیده‌اند این اجتماع را بی‌اثر یا کمرنگ نشان دهند اما خود حجم اجتماع بهترین پیام قدرت و حضور است؛ مانوری که تصویری متفاوت از قدرت، وحدت و عزم مردم را به رخ می‌کشد. پیاده‌روی در سخت‌ترین شرایط اقتصادی، امنیتی و اقلیمی، با وجود تهدیدات دشمنان، تبلور مقاومت و پایداری عملی در عصر جنگ نرم و هجمه فرهنگی است.
اربعین با اثرگذاری فرامرزی و فرامذهبی تجلی قدرت نرم شیعه و امت اسلامی است. در مراسم اربعین، شیعه و سنی، عرب و عجم، ایرانی و عراقی و حتی غیرمسلمانان شرکت می‌کنند. این یعنی اربعین عملاً مرزهای جغرافیایی و حتی مذهبی را درمی‌نوردد و حاکی از نفوذ اربعین به لایه‌های عمیق‌تر جامعه اسلامی و حتی جامعه انسانی است. روحیه مهمان‌نوازی (موکب‌داری)، ایثار، دوستی و همدلی میان شرکت کنندگان بزرگترین سرمایه و قدرت نرم امت اسلامی را شکل می‌دهد. اربعین، گفتمان مقاومت، آزادگی و ایستادگی را با روایتی غیرسیاسی، عاطفی و انسانی صادر می‌کند؛ رسانه‌ای‌ترین مانور اجتماعی شیعه که عملاً الگوی جدید از اجتماع مؤمنانه و مطالبه‌گر را به جهان مخابره می‌کند. به همین دلیل بسیاری از اندیشمندان حوزه راهبردی منطقه، اربعین را تقویت اقتدار منطقه‌ای و جهانی جبهه مقاومت و عنصر بالا بردن سرمایه انسانی و تداوم‌بخشی جریان مقاومت می‌دانند.
بنابراین اربعین حسینی نه یک مناسک آیینی صرف، بلکه یک مانور عظیم و جهانی اقتدار و مقاومت، و تبلور بی‌سابقه قدرت نرم شیعه و امت اسلامی است. این پدیده، نشان داده که امت اسلامی می‌تواند فراتر از روایت رسمی دولت‌ها، خود یک بازیگر تمدنی، الهام‌بخش و بازدارنده در معادلات منطقه‌ای و جهانی باشد. دشمن می‌کوشد این مانورِ بی‌همتا را سانسور یا تحریف کند، اما حقیقت آن است که هرسال، اربعین پیام تازه‌ای از امید، معنویت، اتحاد و ایستادگی به جهان می‌فرستد؛ و قدرت نرم اربعین، آن‌جاست که حرارت محبت و آرمان حسینی، مرزها و دل‌ها را درمی‌نوردد.
رسا: به نظر شما راز و رمز ماندگاری اربعین و تبدیل این پدیده به رستاخیز بزرگ بی‌نظیر در جهان چیست؟
پرسش بسیار مهمی است. واقعاً اگر اربعین را در دل تاریخ و تحولات دینی-اجتماعی جهان بنگریم، باید اذعان کرد که نه فقط یک مراسم مذهبی، بلکه یک رستاخیز معنوی و اجتماعی منحصر به فرد است که رازها و رموز ماندگاری و جهانی‌شدن آن را باید در سطوح بنیادی مختلف جست‌وجو کرد که فقط به چند نمونه اشاره می‌کنم.
۱. اربعین ریشه در حقیقت ناب و فطرت انسانی دارد؛ برآمده از عمق حقیقت عاشورا و فطرت ستم‌ستیز، عدالت‌محور و آزادیخواه انسان است. پیام عاشورا نه محدود به یک عصر و قوم بلکه فرازمانی، فراسرزمینی و فراجناحی است: «کل یوم عاشورا و کل أرض کربلا». همین پیوستگی با نیازهای دائمی بشر سبب شده نه‌تنها فراموش نشود، بلکه سال‌به‌سال پرشورتر شود.
۲. در اربعین عاطفه و عقل، درد و امید به هم پیوند می‌خورند. اربعین فقط تحریض بر غم نیست؛ آمیزه‌ای حیرت‌انگیز از اندوه و شور، گریه و بیداری، سوگ و برافراشته شدن پرچم امید برای مظلومان است. این ترکیب یگانۀ اندوه فعال و عشق سازنده موجب حرکت‌آفرینی و ماندگاری می‌شود.
۳. قدرت شبکه‌سازی اجتماعی و سرمایه فرهنگی در اربعین بسیار زیاد است. موکب‌داری‌ها، سخاوت بی‌نظیر، همدلی و تعاون میان مردم بی‌نام‌ونشان، منبع بزرگ سرمایه اجتماعی برای امت اسلامی شده است.
4. عنصر حقیقت و ظلم‌ستیزی دائمی در این مراسم برجسته است. پیام اربعین؛ «لا أری الموت إلا سعاده» و «هیهات منا الذله» هرگز کهنه نمی‌شود. تا ستم و تبعیض و استکبار در دنیاست، پیام اربعین طنین خواهد داشت. اربعین، آرمان جهانی برای انسان معاصر جویای آزادی و کرامت است.
5. حضور و نقش زنان، کودکان و همه نسل‌ها در اربعین، آن را پویاتر ساخته است. اربعین متعلق به همه است؛ زن، مرد، کودک، سالمند، شیعه، سنی، عرب، فارس و... همه اهداف خود را در این حرکت بزرگ می‌یابند.
6. اربعین جلوه آشکار پیوند دیانت با سیاست در مقابل پروژه جهانی‌سازی سکولار است. اربعین، رسانه‌ای علیه سکولاریسم، بی‌هویتی و انفعال مدرن است و هم‌زمان نماد اصالت و هویت دینی و اخلاقی را پیش چشم جهان می‌گذارد. اینها جلوه‌هایی است که با خلاقیت در رسانه‌گری مردمی نمایش داده می‌شود. عموم زائران خود راوی این جلوه‌های بی نظیر هستند؛ با عکس، ویدیو، خاطره‌نویسی و هشتگ‌ها اربعین را هر سال بازآفرینی می‌کنند. در نهایت می‌توان گفت راز ماندگاری اربعین در آن است که تلفیقی است از حقیقت ناب انسانی و دینی. اربعین هر سال نه فقط یک یادآوری، بلکه رستاخیزی برای انسان معاصر و بازتابنده هویت اصیل، مقاومت، و امت‌سازی جهانی است. چون بر فطرت، عقل و عاطفه سوار است و تا هنگامی که ظلم و جهل و استکبار هست، این زمزمه جاودان خواهد ماند که «حب‌الحسین یجمعنا».
رسا: نقش اربعین در وحدت امت اسلام و مذاهب اسلامی را چگونه ارزیابی می کنید؟
اربعین در یک نگاه راهبردی، بدل به قوی‌ترین نماد وحدت امت اسلامی و حتی همزیستی ادیان و اقوام در قرن حاضر شده است. اربعین، تنها سمبل وحدت در شعار و کلام نیست؛ بلکه وحدت را به عرصه کنش جمعی و رفتار اجتماعی می‌آورد؛ جایی که شیعیان، اهل سنت، حتی مسیحیان و … شانه‌به‌شانه هم پیاده‌روی و خدمت به زائران را تجربه می‌کنند. موکب‌داری و مهمان‌نوازی مردم عراق و ایران الگویی عملی از کنار هم زیستن و برداشتن موانع ذهنی و قومی-مذهبی است. اربعین مرزهای جغرافیایی، ملی، نژادی و حتی فرقه‌ای را بی‌رنگ می‌کند؛ تمامی کسانی که دل در گرو حسین(ع) و آرمان‌های آزادی دارند، در یک قافله به هم می‌پیوندند، فارغ از قومیت، زبان و مذهب رسمی. این تجربه همزیستی، زمینه‌ساز تقویت هویت امت واحده اسلامی بر پایه محبت اهل‌بیت و آرمان عاشورا می‌شود.
جلوه دیگر اربعین تضعیف روایت‌های افراطی و تفرقه‌افکنانه است. جریان‌های افراطی، تکفیری و دشمنان وحدت، همیشه در پی تصویرسازی از عاشورا به عنوان یک پدیده صرفاً شیعی یا حتی متضاد با اهل سنت و سایر ادیان بوده‌اند. اما واقعیت میدانی اربعین نشان می‌دهد که آستانه امام حسین(ع) و راهپیمایی اربعین به گستره همگان تعلق دارد؛ بسیاری از موکب‌ها توسط اهل سنت یا پیروان سایر مکاتب اداره می‌شود؛ این اقدامات، عملاً روایت تکفیری-تفرقه‌افکن را بی‌اثر می‌کند. به همین دلیل اندیشکده‌ها و نهادهای امنیت منطقه‌ای بویژه پروژه‌های مشترک عبری-غربی و وهابی سال‌هاست برای ایجاد شکاف‌های فرقه‌ای برنامه‌ریزی و هزینه می‌کنند.
بنابراین اربعین حسینی فراسوی یک آیین شیعی، ظرف تحقق وحدت حقیقی امت اسلام و سمبلی عینی از قدرت هم‌افزایی ملت‌ها و مذاهب اسلامی است. این پدیده، دیوارهای اختلافات مذهبی را در عمل فرو می‌ریزد و ظرفیت تمدنی-راهبردی عظیمی برای همگرایی جهان اسلام و مقابله با پروژه‌های تفرقه‌افکن به ارمغان می‌آورد.
ارسال نظرات