هشدار نسبت به پیامدهای کریدور زنگزور بر جایگاه ترانزیتی ایران

فاطمه مقیمی با اشاره به اهمیت تحولات اخیر در قفقاز گفت: امروز موضوعی پیش روی ایران قرار دارد که ابعاد آن فراتر از یک پروژه عمرانی یا توافق مرزی است. اگر نسبت به آن واکنش جدی و به‌موقع نشان داده نشود، می‌تواند بخشی از موقعیت راهبردی ایران در تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی را برای همیشه تحت‌الشعاع قرار دهد.

وی با بیان اینکه توافق اخیر موسوم به «کریدور زنگزور» در هشتم آگوست امسال با میانجیگری ایالات متحده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان منعقد شده است، افزود: این گذرگاه 43 کیلومتری، نخجوان را به باکو متصل می‌کند و طبق قرارداد 99 ساله تحت مدیریت آمریکا خواهد بود. به این ترتیب، آمریکا جای پایی تازه در شمال‌غرب ایران پیدا کرده است.

تهدید جدی علیه منافع ایران

رئیس کانون زنان بازرگان تصریح کرد: این پروژه صرفاً یک مسیر حمل‌ونقل نیست، بلکه یک تحول ژئوپولیتیک عمیق است که در کوتاه‌مدت منافع اقتصادی ما را تهدید و در بلندمدت نفوذ منطقه‌ای ایران را محدود خواهد کرد.

به گفته وی، امروز ترکیه برای اتصال به آسیای مرکزی از خاک ایران عبور می‌کند، اما با راه‌اندازی کریدور زنگزور، این مسیر از ایران بی‌نیاز خواهد شد. معنای این تغییر، کاهش درآمدهای ترانزیتی، از دست رفتن بخشی از بازار خدمات لجستیک و تضعیف قدرت چانه‌زنی ایران در معادلات منطقه‌ای است.

پیامدهای فراتر از ارمنستان

مقیمی تأکید کرد: پیامدهای این کریدور صرفاً به تجارت ایران و ارمنستان محدود نمی‌شود. باید بپذیریم ارتباط زمینی ایران با ارمنستان حلقه اصلی اتصال زمینی ما به گرجستان و روسیه است. حجم قابل توجهی از مبادلات ما با این دو کشور از همین مسیر انجام می‌شود و با قطع یا محدود شدن آن، تجارت ایران با گرجستان که در سال‌های اخیر رشد محسوسی داشته، با مانع جدی مواجه خواهد شد.

وی افزود: تجارت با روسیه نیز که هم‌اکنون به دلیل تحریم‌ها نیازمند مسیرهای امن و کوتاه است، طولانی‌تر، پرهزینه‌تر و پرریسک‌تر خواهد شد و این به معنای کاهش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی و واگذاری سهم بازار به رقبایی است که مسیرهای سریع‌تر و ارزان‌تر در اختیار دارند.

تجربه تلخ فرصت‌های از دست‌رفته

عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران یادآور شد: این نخستین بار نیست که ایران به دلیل تحریم‌ها و بی‌برنامگی مدیران، فرصت‌های بزرگ ترانزیتی را از دست می‌دهد. فرودگاه امام خمینی قرار بود به هاب شرق و غرب تبدیل شود، اما امروز فرودگاه‌های استانبول و دبی این نقش را ایفا می‌کنند و ما همچنان درگیر مشکلات زیرساختی و مدیریتی هستیم.

وی ادامه داد: کریدور شمال ـ جنوب که می‌توانست مسیر اصلی تجارت هند و روسیه باشد، سال‌هاست روی کاغذ مانده و به یک کریدور کاغذی تبدیل شده است. همچنین کریدور شرق تا شمال‌غرب کشور به دلیل نبود برنامه‌ریزی منسجم هرگز به جایگاه واقعی خود نرسید.

5  اقدام فوری برای احیای نقش ایران در کریدورها

مقیمی با تأکید بر اینکه پروژه زنگزور مستقیماً علیه منافع ملی ایران طراحی شده است، اظهار داشت: برای برون‌رفت از این وضعیت باید چند اقدام فوری در دستور کار قرار گیرد؛
 1. تکمیل و فعال‌سازی مسیرهای جایگزین برای حفظ دسترسی زمینی به قفقاز و بازارهای شمالی،
 2. بازسازی و تعمیق روابط با ارمنستان، گرجستان و روسیه به‌ویژه در حوزه ترانزیت و سرمایه‌گذاری مشترک در زیرساخت‌های حمل‌ونقل،
 3. استفاده از دیپلماسی چندجانبه برای جلوگیری از انحصار مسیرهای جدید توسط ترکیه و آمریکا،
 4. بهبود بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در بنادر جنوبی و فرودگاه‌ها تا مسیرهای دریایی و هوایی مکمل مسیرهای زمینی باشند.

رئیس کانون زنان بازرگان تأکید کرد: این پروژه صرفاً یک جاده در ارمنستان نیست، بلکه نشانه‌ای از حذف تدریجی ایران از نقشه ترانزیت منطقه‌ای است. امروز باید تصمیم بگیریم که در این بازی تماشاچی باشیم یا بازیگر و حتی صحنه‌گردان. تجربه تلخ فرصت‌های از دست‌رفته باید ما را هوشیار کند؛ چرا که در این رقابت، سکوت و تعلل برابر با عقب‌نشینی و از دست دادن جایگاهی است که بازگشت به آن ممکن است بیش از یک قرن طول بکشد، اگر اصلاً ممکن باشد.