گزارشی از نخستین کنگره ملی «حیات طیبه علمای جهان اسلام»
نخستین کنگره ملی «حیات طیبه علمای جهان اسلام» با بررسی مفهوم «حیات طیبه» به‌عنوان الگوی جامع تمدنی و سبک زندگی اسلامی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، نخستین کنگره ملی «حیات طیبه علمای جهان اسلام» روز پنج‌شنبه، یکم آبان‌ماه، در مجتمع عالی تربیت مجتهد مدیر محمدیه در قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمد اسماعیل عبداللهی، مدیر مسئول نشریه علمی «کاوشی در معرفت اجتماعی»، با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین دستاوردهای حوزه علمیه در دو دهه اخیر، پیگیری اندیشه «حیات طیبه» به‌عنوان یک الگوی جامع تمدنی در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی است، اظهار داشت: ما امروز مفتخریم که در جمع مدیران، اساتید، علما و پژوهشگران حوزه علمیه قم و دانشگاه معارف اسلامی، در محفل علمی کنگره «حیات طیبه» حضور داریم؛ محفلی که نتیجه سال‌ها تلاش و تفکر مشترک میان نخبگان دینی و علمی کشور است.
وی با اشاره به اینکه «حیات طیبه» یک دستاورد فردی و محدود به خلوت انسان نیست، تصریح کرد: حیات طیبه یک حجت عملی در دنیای کنونی است که از آن با عنوان «عصر دیجیتال» یاد می‌شود. این مفهوم نه صرفاً یک آموزه کلامی یا آرمان عرفانی، بلکه یک «پارادایم اجتهادی» است که باید احکام و ضوابط آن استخراج و در وجود نخبگان دینی نهادینه شود.
حجت‌الاسلام عبداللهی در ادامه افزود: حیات طیبه نتیجه مستقیم ایمان و عمل صالح است، بر اساس آیه شریفه سوره نحل که تأکید می‌کند زندگی مؤمنانه بر پایه ایمان و عمل صالح بنا شده و هرچند به امور مادی اشتغال دارد، اما نظام حاکم بر آن الهی است. به بیان دیگر، حیات طیبه یعنی کنترل قوای نفسانی در کنار حضور فعال و مسئولانه در اجتماع و اداره امور مادی.
وی تأکید کرد: از همین نگاه است که گفته می‌شود فقیه و نخبه دینی باید در معرض آزمون‌های سخت شهرت، قدرت و ثروت قرار گیرد، بی‌آنکه طهارت وجودی‌اش آسیب ببیند. تحقق نیافتن این پارادایم اجتماعی، مهم‌ترین مانع تمدن‌سازی اسلامی است.
مدیر مسئول نشریه با اشاره به اینکه شورای سیاست‌گذاری کنگره، مفهوم «طیب» را به چهار بعد روحی، معرفتی، اجتهادی و عملی تقسیم کرده است، گفت: این منظومه اکنون به‌عنوان یک نظام عملیاتی اثبات‌شده و سند هویتی جامعه دینی مطرح است.
حجت‌الاسلام عبداللهی درباره چرایی برگزاری این کنگره نیز اظهار کرد: در عصر حیرت و گم‌گشتگی انسان مدرن، الگوهای متکثر و گاه متناقضی با شعارهای اخلاقی و معنوی در جوامع رواج یافته است؛ الگوهایی که عمدتاً از تمدن غرب و از سر ناچاری طراحی شده و در جوامع اسلامی نفوذ کرده‌اند. ازاین‌رو ضرورت دارد که ما نیز الگوهای واقعی، عینی و الهی خود را بازشناسی، بازآفرینی و گفتمان‌سازی کنیم.
وی افزود: طراحی الگوهای زیستی عالمان دینی، در واقع پاسخی علمی و عملی به شبهات تمدنی غرب است. همچنین، این کنگره راهبردی برای تداوم طراحی این مسیر در آینده فراهم کرده است.
حجت‌الاسلام عبداللهی در تبیین دستاوردهای علمی کنگره گفت: در سه سال اخیر، با انجام مطالعات گسترده، «منظومه معرفتی جامع حیات طیبه» در ۱۷ جلد طراحی شده که امروز با حضور اندیشمندان رونمایی می‌شود. همچنین حدود ۲۰۰ مقاله به دبیرخانه کنگره ارسال شد که از میان آنها ۸۱ مقاله پذیرفته و در مجموعه مقالات این رویداد منتشر شده است.
وی از ارائه یک بسته سیاستی جامع خبر داد و گفت: شورای علمی کنگره توانسته است «بسته سیاستی جامعه حیات طیبه» را در ۱۸ محور به مسئولان حاکمیتی کشور پیشنهاد دهد. این بسته امروز منتشر و رونمایی خواهد شد.
حجت‌الاسلام عبداللهی افزود: همچنین پایگاه جامع «حیات طیبه» تأسیس و راه‌اندازی شده و گزارش تفصیلی ۱۴ پیش‌همایش استانی این کنگره نیز در سایت رسمی آن در دسترس است.
وی خاطرنشان کرد: تاکنون ۲۴۰ هزار نفر از مفاخر دینی شناسایی و ۳۲ هزار عنوان و موضوع در حوزه سبک زندگی اسلامی استخراج شده است. علاوه بر این، نزدیک به ۱۹۶ میلیون داده مرتبط گردآوری شده و محصول نهایی این پژوهش‌ها در قالب دو میلیارد داده ساختاریافته در اختیار بنیاد حیات طیبه قرار دارد.
حجت‌الاسلام عبداللهی در پایان سخنان خود اظهار داشت: در نسخه بین‌المللی کنگره که سال آینده برگزار خواهد شد، این داده‌ها در قالب یک سامانه هوش مصنوعی و «خزانه‌داری حیات طیبه» سازمان‌دهی خواهند شد و الگوریتم‌های سبک زندگی اسلامی از این داده‌ها مدل‌سازی می‌شوند.
در ادامه این مراسم، پیام حضرت آیت‌الله حسین نوری همدانی به کنگره ملی حیات طیبه علمای جهان اسلام قرائت شد که به شرح ذیل است.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین و الصلوة و السلام علی سید الأنبیاء و المرسلین، حبیب إله العالمین، أبوالقاسم محمد، و علی آله الطیبین الطاهرین، سیما بقیة‌الله فی الأرضین.
با سلام و تحیت به آن مجمع محترم که در حال برگزاری است، امروز یکی از مهم‌ترین وظایف جامعه‌ی نخبگانی کشور، معرفی الگوهایی شایسته برای سبک زندگی درست و صحیح اسلامی است. متأسفانه در عصر حاضر، با گسترش بی‌رویه‌ی فضای مجازی و استفاده‌ی ناصحیح از آن، دشمنان می‌کوشند تا سبک زندگی نسل جوان را در مسیر انحرافی قرار دهند؛ مسیری که در آن صفات ارزنده‌ی اخلاقی کمرنگ می‌شود یا از میان می‌رود.
بر این اساس، شناساندن الگوهای ارزنده‌ی دینی و اخلاقی یک وظیفه‌ی بزرگ و ضروری است. قرآن کریم نیز به این اصل مهم توجه ویژه‌ای دارد؛ چراکه با معرفی زندگی پیامبران الهی، راه هدایت و سعادت را برای بشریت گشوده است.
بر پایه‌ی همین سنت الهی، لازم است زندگی کسانی که بر مدار قرآن و در مسیر الهی زیسته‌اند، برای مردم معرفی شود؛ کسانی که خود را در همه ابعاد حیات، تابع تعالیم الهی قرار داده‌اند. در این میان، حیات طیبه علمای بزرگ، که در ابعاد مختلف علمی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی دارای برجستگی‌های خاص بوده‌اند، شایسته توجه ویژه است. چنان‌که در حدیث شریف آمده است: «إنّ العلماء ورثة الأنبیاء» — علما وارثان پیامبران‌اند.
اما نکته مهمی که باید به برگزارکنندگان این همایش ارزشمند عرض کنم، این است که اصل کار شما بسیار مبارک و شایسته تقدیر است و باید تداوم داشته باشد. نباید این حرکت ارزشمند، صرفاً در قالب یک همایش یا کنگره خاتمه یابد، بلکه لازم است با تدوین برنامه‌ای مداوم و دقیق، زندگی علمای برجسته به‌صورت مستمر معرفی شود.
پیشنهاد می‌کنم هیئتی متخصص و باتجربه مأمور بررسی دقیق زندگی علمای بزرگ گردد تا با جمع‌آوری و تحلیل اسناد، ابعاد مختلف حیات علمی، اخلاقی و اجتماعی آنان را معرفی نماید. همچنین می‌توان از طریق فراخوان مقالات و آثار علمی از پژوهشگران، این مسیر را گسترده‌تر و غنی‌تر کرد تا شخصیت‌های بیشتری مورد شناسایی قرار گیرند.
نکته دیگر آن است که شیوه معرفی الگوها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بدیهی است که با برگزاری همایش‌های پرهزینه و تشریفاتی – که متأسفانه این روزها به‌شدت رواج یافته است – و بدون پیگیری نتایج آن، تأثیر مطلوب حاصل نخواهد شد.
بنده بارها به مسئولان حوزه‌های علمیه تذکر داده‌ام که بسیاری از همایش‌ها، صرفاً جنبه تشریفاتی دارد. گاهی مشاهده می‌شود که در قم، چندین همایش هم‌زمان با عناوین مشابه برگزار می‌شود، در حالی‌که خروجی مشخص و ماندگاری از آنها دیده نمی‌شود و پس از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده می‌گردد.
به عنوان مثال، در برخی از این مراسم‌ها از یک شخصیت علمی تجلیل می‌شود و جمعی از معاریف نیز حضور می‌یابند، اما شناخت حقیقی از آن الگو برای نسل جدید حوزه حاصل نمی‌شود. در حالی‌که هدف اصلی باید این باشد که طلاب و جوانان حوزه‌های علمیه با مسیر و اندیشه علمای سلف آشنا شوند تا راه و رسم آنان را ادامه دهند.
کار شما – بنا بر گزارشی که به بنده رسیده – از این جهت ارزشمند است که در قالب جلساتی محدود، کم‌هزینه و در عین حال پیوسته و اثرگذار انجام می‌شود. ان‌شاءالله با دقت به تذکرات مذکور، این مسیر مبارک ادامه یابد.
اکیداً توصیه می‌کنم که با تحقیقات گسترده و دقیق، حقایق زندگی علمای بزرگ را معرفی کنید؛ زیرا متأسفانه در روزگار ما، گاهی روایت‌های نادرست و تحریف‌شده‌ای از زندگی برخی علما در عرصه‌های فقهی، اصولی و به‌ویژه سیاسی منتشر می‌شود که با اندیشه حقیقی آنان سازگار نیست. این انحراف در نقل‌ها به حدی است که حتی درباره علمای معاصر، با وجود حضور شاگردانشان، گاه مطالبی خلاف واقع گفته می‌شود.
بنده کار شما را بسیار مبارک و شایسته می‌دانم و از حسن انتخاب موضوع و تلاش‌های ارزشمند همه‌ی برگزارکنندگان این کنگره صمیمانه تقدیر و تشکر می‌نمایم و از خداوند متعال برای همگان توفیق روزافزون مسئلت دارم.
والسلام علیکم و رحمه‌الله و برکاته
حسین نوری همدانی
۱ ربیع‌الثانی ۱۴۴۷ هـ.ق
برابر با اول آبان‌ماه ۱۴۰۴ هـ.ش
در ادامه حجت‌الاسلام احمدحسین شریفی، رئیس دانشگاه قم و رئیس همایش سبک زندگی علمای دین، گفت: این همایش حاصل تلاش طولانی و هدفمند گروهی از اندیشمندان دغدغه‌مند در حوزه سبک زندگی اسلامی است و نباید آن را صرفاً برنامه‌ای مقطعی و محدود دانست؛ بلکه آغاز حرکتی مستمر و تمدنی است.
وی ضمن قدردانی از شورای سیاست‌گذاری علمی، کمیته علمی و کمیته اجرایی همایش، اظهار کرد: کار انجام‌شده، حاصل برنامه‌ریزی بلندمدت، نگاه آینده‌نگرانه و تلاش جمعی است که در تاریخ اسلام کم‌نظیر به شمار می‌آید. تاکنون در زمینه سبک زندگی علمای برجسته جهان اسلام، آثار و محصولات ارزشمندی تولید شده که این همایش نماد معرفی و استمرار آن فعالیت‌هاست.
حجت‌الاسلام شریفی در ادامه با اشاره به اهمیت موضوع سبک زندگی گفت: سبک زندگی، چه در حوزه فردسازی و جامعه‌پردازی و چه در سطح تمدن‌سازی، از مهم‌ترین موضوعات عصر حاضر است. گرچه این اصطلاح در فرهنگ اسلامی ما جدید است، اما در قالب‌هایی چون “رفتار طلبگی”، “اخلاق اصناف” و “سیره عالمان” ریشه‌های عمیقی در سنت ما دارد.
رئیس دانشگاه قم با اشاره به طرح این موضوع از سوی مقام معظم رهبری در سفر به خراسان شمالی، افزود: رهبر معظم انقلاب در اوایل دهه نود، برای نخستین‌بار، مقوله سبک زندگی را به‌صورت جامع و دقیق در جمع نخبگان مطرح کردند. از آن زمان، این مفهوم به محور فعالیت‌های علمی و فرهنگی در حوزه و دانشگاه تبدیل شد و مؤسسات و مراکز پژوهشی متعددی شکل گرفت.
وی تأکید کرد: با وجود این پیشرفت‌ها، هنوز در معرفی الگوهای عینی و راستین سبک زندگی اسلامی، یعنی عالمان دین به‌عنوان مصادیق حیات طیبه غیرمعصومانه، کوتاهی کرده‌ایم. علمای ربانی که الگوی زندگی معنوی، اجتماعی و اخلاقی اسلامی‌اند، باید بیش از پیش به جامعه معرفی شوند.
رئیس دانشگاه قم با تأکید بر نقش سبک زندگی در جنگ نرم گفت: دشمنان اسلام از دهه‌های گذشته با هدف تغییر باورها و گرایش‌های مردم، به حوزه سبک زندگی وارد شدند. امروز، جنگ نرم در سطح عمومی‌ترین لایه‌های زیست اجتماعی ما جریان دارد؛ از نوع پوشش و معماری تا نحوه گذران اوقات فراغت و مصرف فرهنگی.
وی تصریح کرد: تحول در گرایش‌ها و ذائقه‌ها، مهم‌ترین ابزار دشمن در تغییر باورهاست. در حالی‌که امام زمان(عج) هنگام ظهور، مأمور به مدیریت گرایش‌ها در مسیر هدایت الهی است، جامعه منتظر نیز باید همین مسیر را دنبال کند. دنیای غرب امروز با مدیریت میل‌ها و ذائقه‌ها در مسیر لیبرالی و مادی‌گرایانه، بر رفتار جوامع تسلط یافته است.
حجت‌الاسلام شریفی با بیان اینکه انسان موجودی الگوپذیر است، گفت: یکی از مهم‌ترین شیوه‌های تربیت در اسلام، معرفی الگوهای واقعی و دسترس‌پذیر است. اگر الگوهای دینی و علمی خود را به زبان قابل فهم برای جوانان و خانواده‌ها معرفی کنیم، جامعه به‌طور طبیعی به سمت ارزش‌های الهی جذب خواهد شد.
وی افزود: این همایش وظیفه دارد الگوهای سبک زندگی علمای دین را در ابعاد گوناگون علمی، اخلاقی، خانوادگی و اجتماعی به جامعه معرفی کند. علمای دین مصادیق تحقق‌یافته باورها و ارزش‌های اسلامی‌اند و سیره آنان می‌تواند برای نسل امروز الهام‌بخش باشد.
رئیس دانشگاه قم در ادامه با اشاره به جایگاه علم در زندگی علمای اسلامی گفت: در حوزه علم و تحقیق، ما کمتر به معرفی روش علمی، اخلاق پژوهش و مجاهدت علمی علمای خود پرداخته‌ایم. در حالی که علمای بزرگی همچون علامه امینی، شیخ انصاری و ملاصدرا عمر خود را با زهد و تلاش در راه علم سپری کردند، اما امروزه الگوهای غربی با زندگی‌های شخصی آلوده و خانوادگی ناموفق به عنوان الگو معرفی می‌شوند.
وی افزود: در برابر این جریان، باید سیره علمای اسلام را در احترام به خانواده، شاگردان، طبیعت و جامعه بازشناسی و بازنمایی کنیم. آنان با فروتنی، تواضع و عشق به خدمت، عمر خود را صرف تربیت نسل‌های علمی و معنوی کردند.
حجت‌الاسلام شریفی در ادامه با اشاره به خاطراتی از بزرگان حوزه گفت: علمای ربانی حتی در مواجهه با طبیعت نیز جلوه‌های الهی را می‌دیدند. علامه طباطبایی با مشاهده گل و برگ، تجلی خدا را در هستی می‌دید. این نوع نگاه عمیق به خلقت، نمونه کامل مواجهه دینی با محیط زیست است.
وی اظهار داشت: کوتاهی ما در معرفی چنین سیره‌هایی سبب شده تا امروز برخی مدعیان غرب‌زده، اسلام را مخالف محیط زیست معرفی کنند، در حالی که اسلام بر پاسداری از زمین و خلقت الهی تأکید دارد.
رئیس دانشگاه قم افزود: علمای اسلام در رفتار با مخالفان و منتقدان نیز نمونه‌های بی‌نظیری از حلم، متانت و استدلال عقلانی ارائه کرده‌اند. آنان در برابر شبهات، با دانش و ادب پاسخ می‌دادند و از جدل و هیاهو پرهیز می‌کردند. کتاب‌هایی چون الغدیر علامه امینی نمونه‌ای از این مواجهه علمی و تمدنی است.
وی در بخش پایانی سخنانش تصریح کرد: علمای دین نه‌تنها عالمان علم و فلسفه، بلکه مربیان اخلاق، مبلغان دین و مجاهدان فرهنگی جامعه بوده‌اند. آنان بی‌هیچ چشمداشتی، در خط مقدم دفاع از ایمان، اخلاق و فرهنگ جامعه حضور داشته‌اند و بزرگ‌ترین کنشگران فرهنگی و اجتماعی تاریخ اسلام محسوب می‌شوند.
در ادامه حجت‌الاسلام و‌المسلمین علی مصباح یزدی، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، با اشاره به موضوع اصلی نشست، گفت: بحث الگوسازی برای نسل‌های جدید بر اساس شخصیت‌هایی که از جهات مختلف می‌توانند نمایانگر تفکر و سبک زندگی اسلامی باشند، از ضروریات جامعه دینی است. ممکن است برای نخبگان و اهل علم، مباحث نظری و عقلی جذاب‌تر باشد، اما برای عموم مردم، حتی برای خواص، الگوهای عینی و رفتاری نقش تعیین‌کننده‌تری در انگیزش و تربیت دارند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مصباح یزدی با بیان اینکه علامه مصباح در ابعاد مختلف زندگی شخصی، اجتماعی، خانوادگی، علمی، اخلاقی و سیاسی دارای برجستگی‌های منحصر به‌فرد بودند، افزود: شخصیت ایشان از زوایای گوناگون قابل مطالعه، گفتگو و الگوبرداری است که می‌تواند برای نسل جوان الگوآفرین باشد.
وی در نخستین محور سخنانش به روحیه علمی و تلاش خستگی‌ناپذیر علامه مصباح اشاره کرد و گفت: ایشان نقل می‌فرمودند که در دوران تحصیل در مدرسه فیضیه، پیش از ازدواج، روزانه شانزده ساعت مشغول کار علمی بودند؛ یا درس می‌رفتند، یا مباحثه می‌کردند، یا مطالعه و حتی شام ساده خود را در مسیر از مدرسه تا کتابخانه می‌خوردند تا لحظه‌ای از وقتشان تلف نشود.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مصباح یزدی افزود: در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۱ که ایشان مسئول دفتر همکاری حوزه و دانشگاه برای بازسازی علوم انسانی به فرمان امام خمینی(ره) بودند، تنها چهار ساعت در شبانه‌روز استراحت می‌کردند و بقیه وقتشان را به کار علمی و مدیریتی اختصاص می‌دادند. در بحبوحه جنگ، با وجود فشارهای روحی و جسمی فراوان، گاه جلساتشان تا دو بعد از نیمه‌شب ادامه داشت. نقل است که در میانه جلسات، برای رفع خستگی، سر خود را زیر آب سرد می‌گرفتند و می‌گفتند: “سرم داغ کرده است.” وقتی اطرافیان به ایشان پیشنهاد استراحت می‌دادند، پاسخ می‌دادند: «جبهه ما اینجاست؛ من سربازم و حق استراحت ندارم».
وی در ادامه به ویژگی برجسته علامه مصباح در اولویت‌سنجی امور اشاره کرد و گفت: ایشان تأکید داشتند که امروز روحانیون با وظایف متزاحم و متعدد مواجه‌اند و نخستین وظیفه آنها پیش از انجام هر کاری، تشخیص اولویت‌هاست. باید دانست کدام وظیفه اهم است و نباید مهم را فدای اهم کرد. ایشان می‌فرمودند: روز قیامت خداوند ما را نه به خاطر ترک واجب، بلکه به خاطر انجام واجب غیرِ اولی مواخذه می‌کند؛ یعنی واجبی را انجام دادیم در حالی که واجب مهم‌تری بر عهده‌مان بود.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مصباح یزدی افزود: علامه مصباح بر این باور بودند که یکی از معیارهای تشخیص اولویت، شناخت نیاز روز جامعه است. در میان نیازهای مختلف، باید به نیازهای مبنایی که می‌تواند زیربنای حل سایر مشکلات باشد، توجه کرد. این مسائل مبنایی گرچه اثر فوری ندارند و نتیجه‌شان در بلندمدت ظاهر می‌شود، اما ریشه اصلاح علمی، معرفتی، اخلاقی و سیاسی جامعه‌اند.
وی در محور سوم سخنانش به مسئله اخلاص در عمل اشاره کرد و گفت: علامه مصباح همواره بر اخلاص و تقوا به‌عنوان رکن اصلی حیات انسان تأکید می‌کردند. ایشان نه‌تنها خود در این مسیر ثابت‌قدم بودند، بلکه دائماً شاگردان و دوستانشان را به محاسبه دائمی نفس فرا می‌خواندند و می‌فرمودند: در هر لحظه بیندیشید که خداوند از شما چه می‌خواهد؛ احساس کنید امام زمان(عج) روبه‌روی شماست. کاری انجام دهید که بدانید با آن لبخندی بر لبان ولی‌عصر(عج) می‌نشیند.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مصباح یزدی ادامه داد: در واپسین سخنان خود نیز فرمودند: کار را فقط برای خدا انجام دهید؛ اگر کاری خالص برای خدا بود، حتی اگر به نتیجه نرسید، حسنه است؛ اما اگر انگیزه دنیوی یا ریاکارانه در میان بود، حتی موفقیت ظاهری آن، برای آخرت شما سودی ندارد.
وی در بخش دیگری از سخنانش به نقش علما در دینداری مردم اشاره کرد و گفت: در سفری که با آیت‌الله مصباح به عراق داشتیم و به دیدار حضرت آیت‌الله سیستانی رفتیم، ایشان نکته‌ای فرمودند که آیت‌الله مصباح مکرراً نقل می‌کردند. حضرت آیت‌الله سیستانی گفتند: مردم به خاطر استدلال‌های عقلی دیندار نشده‌اند؛ بلکه با نگاه به رفتار و منش ما دیندار می‌شوند. اگر ضوابط و شرایط عالم دینی را رعایت نکنیم، همین رفتار ما موجب بی‌دینی مردم خواهد شد.
حجت‌الاسلام و‌المسلمین مصباح یزدی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: از این رو، ضروری است که الگوهای زنده دینی خود را بشناسیم، از آنان بهره ببریم و پیش از آنکه از دنیا بروند، سیره و سبک زندگی‌شان را به مردم معرفی کنیم. این وظیفه‌ای اخلاقی، تربیتی و تمدنی است.
در ادامه حجت‌الاسلام عبدالله دقاق از علمای بحرین و مدیر حوزه علمیه بحرین، اظهار داشت: از میان همه ویژگی‌هایی که علما و بزرگان دین بدان آراسته‌اند، سه صفت بیش از دیگر صفات برجسته است؛ علم، تقوا و بصیرت.
وی در تبیین اهمیت علم، افزود: علم، ریشه تمامی فضائل الهی است. خداوند شنوا و بینا است زیرا داناست، و توان او از دانش برخاسته است. همه پیامبران و اولیاء نیز بر بنیاد علم الهی مأمور شدند؛ بی‌علم، نبوت و رسالت معنا نمی‌یابد.
حجت‌الاسلام دقاق تصریح کرد: عالم باید در علم خود جامع، فعال و متولی باشد؛ تجربه گذشتگان نیز نشان داده که بزرگان حوزه، از شیخ انصاری تا آخوند خراسانی، عمر خویش را در مسیر علم و تدقیق علمی سپری کرده‌اند.
وی سپس به ویژگی دوم یعنی تقوا و ورع اشاره کرد و گفت: ورع در کنار علم، ستون شخصیت عالم ربانی است. بسیاری از علما نه‌تنها در عمق علمی، بلکه در تهذیب نفس و عبادت درخشیده‌اند.
حجت‌الاسلام دقاق با نقل قولی از مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی یادآور شد: آیت‌الله بهجت از استاد خود، نقل می‌کرد که از صبح تا شب چیزی جز تحصیل علم و عبادت در برنامه‌اش نبود؛ گویی زندگی‌اش میان علم و تهذیب تقسیم شده بود.
وی در ادامه تصریح کرد: این ویژگی در اولیاء بزرگ معاصر نیز مشهود است؛ امام خمینی (قدّس‌سرّه) و سایر مراجع همچون آیت‌الله العظمی خویی و شهید صدر، هر کدام در یک صفت برجسته‌اند؛ خویی در فقه، صدر در اندیشه انقلابی و امام خمینی در فراست و دوراندیشی خاصّ خود.
حجت‌الاسلام دقاق با اشاره به همین ویژگی سوم، یعنی بصیرت، خاطرنشان کرد: فراست و فهم میان خطوط، همان بصیرتی است که امام خمینی و پس از ایشان، ولی‌امر مسلمین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بدان آراسته‌اند. بصیرت نگاهی استراتژیک، دوراندیش و ژرف‌نگر است که عالم را از سطح امور روزمره فراتر می‌برد.
مدیر حوزه علمیه بحرین بر ضرورت تدوین کتابی درباره سه ویژگی اصلی علما تأکید کرد و افزود: شایسته است کتابی نگاشته شود که در هر بخش به شرح حال علمای بزرگ در محور علم، ورع و بصیرت بپردازد؛ از شیخ انصاری و آخوند خراسانی در مسیر علم، تا آیت‌الله بهجت در مسیر عبودیت و آیت‌الله امام خمینی در عرصه بصیرت و حضور اجتماعی. همانند کتاب ارزشمند سیمای صالحان که داستان‌هایی از اخلاص و ایمان بزرگان را روایت کرده است.
وی در پایان سخنان خود گفت: چنین اثری می‌تواند الگویی معنوی و معرفتی برای هر طلبه و مقدمه‌ای باشد برای شناخت و اقتدای عمیق‌تر به علم و ایمان پیشوایان راه معرفت.
در انتها جلسه حجت‌الاسلام عباس آزاد، با ارائه مقاله‌ای درباره سبک زندگی حضرت امام خمینی(ره) از منظر مقام معظم رهبری به تبیین ابعاد نظری و کاربردی این موضوع پرداخت.
این پژوهشگر اظهار داشت: در مقاله‌ای که برای این کنگره آماده کرده‌ام، تلاش شده تا مفهوم سبک زندگی از منظر مقام معظم رهبری بازتعریف و مفهوم‌شناسی جدیدی از آن ارائه شود. در کنار آن، الگوهای رفتاری حضرت امام خمینی(ره) که در بیانات مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفته، محور بررسی قرار گرفته است. این برای من بسیار مهم بود که هر تحلیلی از سبک زندگی امام، بر اساس کلمات رهبر انقلاب استوار باشد.
حجت‌الاسلام آزاد در بخش دیگری از سخنان خود به مفهوم حیات طیبه اشاره کرد و گفت: عنوان حیات طیبه، که زینت‌بخش این کنگره نیز هست، از آیه ۹۷ سوره نحل الهام گرفته شده است که حضرت آقا در تبیین این مفهوم می‌فرمایند: حیات طیبه از مفاهیم کلیدی است و به معنای رشد و شکوفایی عقل و علم بشر، آرامش روح، آسایش مادی، امنیت، رفاه، شادکامی، عدالت، معنویت، و نشاط کاری است. ایشان زندگی مؤمنانه و همراه با ایمان را محور اصلی این مفهوم می‌دانند.
وی با اشاره به نگاه علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این آیه ادامه داد: از دیدگاه علامه، حیات طیبه حقیقتی زنده‌کننده است که انسان مؤمن را به مرتبه‌ای از آرامش و سعادت واقعی می‌رساند. این معنا در سیره علما و بزرگان دینی جلوه‌گر است.
حجت‌الاسلام آزاد سپس به مفهوم سبک زندگی از دیدگاه مقام معظم رهبری پرداخت و گفت: سبک زندگی حضرت امام خمینی(ره) به‌عنوان تجلی ناب حیات طیبه، از نگاه رهبر معظم انقلاب یکی از جامع‌ترین الگوهای عملی در دوران معاصر است. سبک زندگی مفهومی است که تمام ابعاد زندگی انسان را دربرمی‌گیرد؛ از جزئی‌ترین رفتارها تا عمیق‌ترین لایه‌های جهان‌بینی. درحالی‌که اندیشمندان غربی همچون گیدنز در جامعه‌شناسی به‌صورت گسترده درباره سبک زندگی سخن گفته‌اند، در نگاه اسلامی این مفهوم ریشه در معرفت الهی و سیره اولیای دین دارد. شخصیت‌هایی چون علامه طباطبایی، امام خمینی(ره) و شهید صدر نیز با نگاهی معرفتی و فلسفی به آن پرداخته‌اند.
وی افزود: در حوزه سبک زندگی اسلامی، ما با مفهوم عینی و مصداقی مواجهیم که در سیره علما و بزرگان دین قابل مشاهده است. سبک زندگی زمانی تحقق می‌یابد که در متن زندگی و رفتار روزمره تجلی پیدا کند.
این پژوهشگر در ادامه با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری درباره شخصیت امام خمینی(ره) گفت: حضرت آقا در توصیف امام(ره) می‌فرمایند: ما با شخصیتی مواجهیم که انصافاً کامل، جامع‌الاطراف، و از هر جهت برجسته بود. فقیهی بزرگ، مظهر اسلام ناب محمدی(ص)، عبد صالح خدا و نایب امام معصوم(ع). رهبر انقلاب در جای دیگری امام را شخصی دارای غیرت نسبت به سبک زندگی دینی معرفی می‌کنند، که این تعبیر برای من بسیار زیبا و الهام‌بخش است.
وی با اشاره به نیاز جامعه به الگوهای عملی و دینی افزود: اگر بناست حیات طیبه در قالب سبک زندگی اسلامی تحقق یابد، باید به الگوهای عملی و عینی توجه کنیم. چنین الگویی را می‌توان در سیره امام خمینی(ره) به‌وضوح مشاهده کرد.
حجت‌الاسلام آزاد در ادامه با مروری بر کاربرد اصطلاح سبک زندگی در بیانات مقام معظم رهبری خاطرنشان کرد: رهبر انقلاب از سال ۱۳۶۸ این مفهوم را در سخنرانی‌های مختلف مطرح کرده‌اند، اما در مهرماه ۱۳۹۱ در سفر به خراسان شمالی به‌طور ویژه به آن پرداختند. ایشان در آن سخنرانی تأکید می‌کنند که پیشرفت همه‌جانبه برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی دو بخش دارد: بخش ابزاری که شامل علم، صنعت و فناوری است، و بخش اساسی که همان سبک زندگی است. رهبر انقلاب سبک زندگی را بخش اصلی و حقیقی تمدن اسلامی می‌دانند.
وی در پایان افزود: حضرت آقا در آن سخنرانی مصادیق متعددی از سبک زندگی اسلامی را برشمردند؛ از خانواده و ازدواج گرفته تا رفتار اجتماعی، آشپزی، گفت‌وگو، نوع سلام‌کردن و روابط میان همسران. این نشان می‌دهد سبک زندگی اسلامی در تمام جزئیات زندگی انسان حضور دارد و باید بر مبنای ایمان و اخلاق شکل بگیرد.
ارسال نظرات