کاغذ زیر سایه ضعف مدیریت؛ چشم‌انداز روشنی برای بهبود وضعیت کاغذ نیست
مدیر چاپ و تولید دفتر نشر معارف گفت: ضعف مدیریت، به ویژه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای مرتبط، موجب شده است که چشم‌انداز روشنی برای بهبود وضعیت بازار کاغذ مشاهده نشود.
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، بازار نشر ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی تأمین و مدیریت کاغذ مواجه شده است؛ مسأله‌ای که ناشران را در مسیر تولید و عرضه کتاب تحت فشار اقتصادی و عملیاتی قرار داده است. کاهش حمایت‌های دولتی، محدودیت دسترسی به کاغذ داخلی و افزایش چشمگیر قیمت کاغذ وارداتی، شرایط فعالیت ناشران را دشوارتر کرده و روند تولید کتاب را با اختلال مواجه کرده است. در این گفتگو، تلاش داریم از زبان ناشران شرایط بازار را بررسی کنیم و به همین منظور به سراغ سیدمهدی میرغنی، مدیر چاپ انتشارات «دفتر نشر معارف»، رفته‌ایم تا جزئیات چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی ناشران در حوزه تأمین و مدیریت کاغذ را بشنویم.
دولت در سال‌های اخیر چه اقداماتی در زمینه حمایت از ناشران و تأمین کاغذ انجام داده است و ارزیابی شما از اثربخشی این سیاست‌ها چیست؟
در سال‌های اخیر، حمایت دولت از ناشران در زمینه تأمین کاغذ به‌طور محسوسی کاهش یافته است. در گذشته نقش دولت در این حوزه پررنگ‌تر بود، اما در دو تا سه سال اخیر، این حمایت‌ها تقریباً به حداقل رسیده است.
آخرین بار حدود سه سال پیش بود که از شرکت تعاونی ناشران مقدار محدودی کاغذ به ما اختصاص یافت. پس از آن نیز تمام مراحل تولید، اعلام وصول و تسویه‌حساب با وزارت ارشاد به‌صورت رسمی انجام شد؛ با این حال، از آن زمان تاکنون هیچ حمایتی از این دست دریافت نکرده‌ایم.
در حال حاضر، حمایت دولت از ناشران بیشتر در قالب خرید کتاب صورت می‌گیرد؛ با این وجود، این بخش نیز نسبت به سال‌های گذشته افت چشمگیری داشته است. اگرچه این خریدها همچنان انجام می‌شود، اما گستره و میزان آن در مقایسه با گذشته بسیار محدود شده است.
در سال‌های گذشته ناشران در نمایشگاه‌های متعددی از جمله نمایشگاه‌های استانی حضور فعال داشتند، اما در حال حاضر بیشتر توان و برنامه‌ریزی‌ها بر نمایشگاه بین‌المللی کتاب متمرکز شده است. بخش عمده حمایت‌های دولتی نیز در همین رویداد صورت می‌گیرد.
در زمینه تأمین کاغذ، دولت طی سال‌های اخیر عملاً حمایتی از ناشران انجام نداده است. در موارد معدودی هم که این حمایت‌ها صورت گرفته، بیشتر به شکل گزینشی و محدود بوده است.
در حوزه حمایت‌های دولتی از صنعت نشر، یکی از پیشنهادهای جدی ناشران، تسهیل دسترسی به کاغذ تولید داخل است. اگر دولت با حمایت مستقیم از کارخانه‌های داخلی، به‌ویژه شرکت کاغذ مازندران، شرایط افزایش تولید و توزیع عادلانه کاغذ را فراهم کند، بخش مهمی از مشکلات ناشران برطرف خواهد شد.
در حال حاضر کاغذ مورد نیاز انتشارات را از چه مسیرهایی تهیه می‌کنید و روند خرید یا تخصیص آن با چه چالش‌هایی همراه است؟
ما کاغذهایمان را فقط از بازار آزاد تهیه می‌کنیم. به همین دلیل مسائلی از قبیل روند تخصیص ارز بابت واردات شامل حال مجموعه ما نمی‌شود و ما با آن چالش‌ها مواجه نیستیم.
وارد کردن کاغذ توسط ناشران کار پر هزینه و پر دردسری است. اغلب ناشران اقدام به چنین کاری نمی‌کنند چون اول پشتوانه مالی سنگینی می‌خواهد و دوم چون یک فرایند نسبتاً طولانی دارد. همچنین واردات کاغذ به لحاظ واحد ریالی توان مالی سنگین نیاز دارد و در بخش بازرگانی معمولاً ناشران ترجیح می‌دهند که خودشان مستقیم اقدام به این کار نکنند.
دفتر نشر معارف یک مرتبه در سال‌های ۹۲و۹۳ به این کار اقدام کرد و حدود ۱۰۰ تن کاغذ وارد کرد. به دلیل عدم تجربه خودمان و با کارگزاری که برای ما آورده شد در دل کار استفاده کردیم و در نهایت کالای بسیار بی‌کیفیت برای ما ارسال شد.
این اقدام هم فرایند طولانی را به همراه داشت و همچنین سرمایه زیادی را از ما گرفت. با اینکه در آن زمان کتاب‌های درسی ما پرفروش بودند اما تصمیم بر این شد که دیگر وارد این مسیر نشویم و کاغذ را فقط از بازار آزاد تهیه کنیم. در این شرایط ابتدا استعلام گرفته می‌شود و هرکسی که قیمت پایین‌تری را اعلام کند و شرایط فروش بهتری داشته باشد کاغذ از او تهیه می‌شود.
در تولید آثار خود از کاغذ داخلی استفاده می‌کنید یا همچنان ناچار به واردات و استفاده از کاغذ خارجی هستید؟ به نظر شما کیفیت کاغذ ایرانی تا چه حد با نیاز ناشران هم‌خوانی دارد؟
در حال حاضر یکی از مهم‌ترین گلایه‌های ناشران کشور از مجموعه حاکمیتی و مسئولان فرهنگی، نبود امکان استفاده از کاغذ تولید داخل است. با وجود ظرفیت تولید در کارخانه‌هایی مانند کاغذ مازندران و کاغذ پارس، ناشران قادر به تأمین نیاز خود از این منابع نیستند و دسترسی به کاغذ داخلی به‌صورت انحصاری در اختیار یک ناشر خاص، عمدتاً برای تولید کتاب‌های درسی، قرار دارد.
کاغذ مازندران که در سال‌های گذشته در اختیار ناشران قرار می‌گرفت، از نظر کیفیت فنی و سطح صیقلی، محصولی مطلوب و مناسب برای چاپ محسوب می‌شد. این نوع کاغذ در مقایسه با نمونه‌های خارجی بالکی که معمولاً پرزدار هستند و مشکلاتی برای دستگاه‌های چاپ ایجاد می‌کنند، عملکرد بهتری داشته و ضایعات کمتری به همراه دارد.
در صورت تخصیص دوباره کاغذ داخلی به ناشران، این محصولات با استقبال کامل از سوی آنان مورد استفاده قرار خواهد گرفت، چرا که قابلیت چاپ در انواع رنگ‌ها را داشته و از نظر کیفیت پاسخگوی نیاز بازار کتاب است.
با این حال، مسئله قیمت‌گذاری کاغذ داخلی همچنان از موضوعات مورد انتقاد ناشران است. قیمت این نوع کاغذ تفاوت چندانی با نمونه‌های وارداتی ندارد و همزمان با نوسانات نرخ ارز تغییر می‌کند. این امر در حالی است که مواد اولیه و امکانات تولید در داخل کشور فراهم است و انتظار می‌رود تولیدات داخلی از ثبات قیمتی بیشتری برخوردار باشند.
بیشترین مشکل شما در تأمین کاغذ مربوط به کدام بخش است؟ توزیع، واردات، قیمت‌گذاری، یا کیفیت؟ وضعیت فعلی بازار کاغذ از نظر تأمین، قیمت و کیفیت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط کنونی بازار نشر، اگرچه از نظر تأمین کمی کاغذ مشکلی وجود ندارد و واردات این کالا به شکل‌های مختلف ادامه دارد، اما کیفیت کاغذهای وارداتی به‌طور محسوس کاهش یافته است. بسیاری از واردکنندگان بدون توجه به استانداردهای کیفی، هر نوع کاغذ در دسترس را وارد کشور می‌کنند و در نتیجه ناشران نیز برای حفظ تداوم تولید، ناچار به استفاده از این نوع کاغذها هستند.
کاهش کیفیت کاغذ پیامدهای متعددی به همراه داشته است؛ از جمله افزایش پرتی در چاپخانه‌ها، دشواری در فرآیند چاپ و صحافی، و کاهش دوام و شفافیت محصولات چاپی. در نتیجه، هزینه‌های ناشران افزایش یافته و زمان تولید کتاب نیز طولانی‌تر شده است.
علاوه بر مسئله کیفیت، تأمین نقدینگی برای خرید کاغذ نیز به یکی از جدی‌ترین چالش‌های ناشران تبدیل شده است. در گذشته امکان خرید نسیه یا اقساطی وجود داشت، اما با تشدید نوسانات ارزی، فروشندگان تنها به‌صورت نقدی معامله می‌کنند. این شرایط موجب شده ناشران برای حفظ روند تولید، ناچار به تأمین نقدینگی فوری شوند تا از افزایش بیشتر قیمت‌ها در آینده جلوگیری کنند.
افزایش هزینه خرید کاغذ مستقیماً بر قیمت تمام‌شده کتاب تأثیر می‌گذارد و ناشران را ناگزیر می‌کند قیمت پشت جلد آثار خود را افزایش دهند. در پی این روند، فروش کتاب کاهش می‌یابد و چرخه اقتصادی نشر با دشواری بیشتری مواجه می‌شود.
در نهایت، فشار اقتصادی ناشی از گرانی کاغذ و افزایش قیمت کتاب، بر قدرت خرید مخاطبان نیز اثر مستقیم دارد. بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل شرایط اقتصادی، ناچارند خرید کتاب را از سبد فرهنگی خود حذف کنند؛ مسئله‌ای که به گفته کارشناسان، می‌تواند آثار بلندمدتی بر سطح مطالعه و فرهنگ عمومی جامعه بر جای بگذارد.
وضعیت تخصیص کاغذ یارانه‌ای به ناشران را چگونه می‌بینید؟ آیا نظام توزیع فعلی شفاف و منصفانه است؟
در سال‌هایی که توزیع کاغذ یارانه‌ای در کشور اجرا می‌شد، این فرایند از نگاه بسیاری از ناشران با شفافیت کافی همراه نبود. در حالی که برخی ناشران فعال و پرکار تنها سهم محدودی از کاغذ یارانه‌ای دریافت می‌کردند، ناشرانی با فعالیت بسیار کمتر، چندین برابر آن سهم بهره‌مند می‌شدند.
دفتر نشر معارف با وجود گستره بالای فعالیت و حجم بالای چاپ و نشر، در مقاطع مختلف تنها حدود ۵۰۰ بند کاغذ دریافت می‌کرد، در حالی که برخی ناشران دیگر با سطح تولید پایین‌تر، سهمی چندبرابر بیشتر از این میزان داشتند.
چشم‌انداز بازار کاغذ را برای سال آینده چگونه می‌بینید؟
با توجه به شرایط که وجود دارد هیچ تحرک خاصی از جانب مسئولین صورت نگرفته است. این عدم تحرک ناخودآگاه باعث می‌شود که چشم‌انداز خوبی دیده نشود؛ یعنی اگر ذره‌ای تحرک مثبتی را مشاهده می‌کردیم یا اقدامی صورت می‌گرفت، می‌توانستیم بگویم که به واسطه این اقدام امید داریم که برای ماه‌های آینده اتفاقات مثبتی در حال رخ دادن است.
ولی متأسفانه حرکت خاصی از جانب چه وزارت ارشاد و یا سایر مسئولین فرهنگی انجام نشده است تا چشم‌انداز مثبتی داشته باشیم. متأسفانه نگاه حال حاضر در این شرایط بسیار منفی است.
عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مدیریت بحران کاغذ را چطور ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به اهمیت نقش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان بالاترین مرجع تخصصی در حوزه مسائل فرهنگی کشور، ناشران انتظار حمایت جدی از این نهاد را دارند. وزارت ارشاد به‌طور کامل به اطلاعات مربوط به عملکرد ناشران دسترسی دارد و از طریق سامانه دریافت اعلام وصول، میزان تولید و فعالیت هر ناشر ثبت شده و قابل پیگیری است. بر اساس این سامانه، امکان مقایسه فعالیت ناشران و تحلیل عملکرد آنان فراهم است و می‌توان حمایت‌ها را بر اساس میزان فعالیت و نیاز واقعی ناشران هدفمند کرد.
یکی از حوزه‌های مورد انتظار حمایت، تأمین و نظارت بر قیمت کاغذ است. وزارت ارشاد می‌تواند با اعمال نظارت دقیق، به ثبات قیمت و دسترسی عادلانه ناشران به کاغذ کمک کند. همچنین، استفاده از کاغذ داخلی به‌ویژه کاغذ مازندران می‌تواند نقش مهمی در حمایت از ناشران داخلی داشته باشد، به شرطی که تفاوت قیمت آن با کاغذ خارجی منطقی و عادلانه باشد. در گذشته، به دلیل افزایش تقاضا، قیمت کاغذ داخلی به سطح قیمت کاغذ خارجی نزدیک شد که این مسئله باعث نگرانی ناشران گردید. انتظار ناشران این است که وزارت ارشاد با فراهم کردن شرایط مناسب، دسترسی به کاغذ داخلی را تسهیل کرده و با نظارت دقیق، از این طریق زمینه حمایت واقعی از ناشران را فراهم آورد.
آیا فکر می‌کنید بحران کاغذ فقط مشکل اقتصادی است یا ناشی از ضعف مدیریت و ساختار توزیع هم هست؟
با توجه به شرایط فعلی بازار کاغذ، مشکل اقتصادی ناشران ناشی از ضعف مدیریت و کمبود نظارت در توزیع است. تجربه نشان می‌دهد که در بخش‌هایی از کشور که مدیریت قوی اعمال شده، مشکلات اقتصادی کمرنگ‌تر شده و عوارض ناشی از کمبود منابع کاهش یافته است. در حوزه توزیع و عرضه کاغذ، بیشترین چالش مربوط به کمبود نظارت است و مشخص نیست که مسئولیت این نظارت بر عهده کدام نهاد است؛ سازمان تعزیرات یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مشاهدات ناشران حاکی از آن است که برخی فروشندگان کاغذ، محصول را با ارز نیمایی حدود ۷۰ هزار تومان خریداری کرده و در بازار با نرخ‌های ۱۰۹ تا ۱۵۰ هزار تومان عرضه می‌کنند. بر اساس محاسبات ناشران، قیمت واقعی کاغذ با لحاظ کردن سود متعارف و هزینه‌های حمل و بسته‌بندی باید حدود کیلویی ۸۵ هزار تومان باشد، اما نرخ‌های اعمال شده در بازار بسیار بالاتر است.
ناشران انتظار دارند که نهادهای مسئول، به‌ویژه سازمان تعزیرات، با بررسی دقیق خرید و فروش، هزینه‌های مربوط به حمل و بسته‌بندی و سودهای غیرمنصفانه، از عرضه غیرمنصفانه جلوگیری کنند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز می‌تواند با همکاری این نهاد در کنترل و نظارت بر قیمت‌ها نقش مؤثری ایفا کند تا کاغذ حداقل به قیمت تمام‌شده و نه چندین برابر آن در اختیار ناشران قرار گیرد.
در نهایت، ضعف مدیریت و عدم تحرک مسئولان، به ویژه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای مرتبط، موجب شده است که چشم‌انداز روشنی برای بهبود وضعیت بازار کاغذ مشاهده نشود. ناشران معتقدند که با اقدامات حمایتی و نظارتی مناسب، می‌توان بخش قابل توجهی از مشکلات اقتصادی و افزایش هزینه‌های تولید کتاب را کاهش داد و زمینه‌ای برای استمرار فعالیت‌های نشر در کشور فراهم کرد.
ارسال نظرات