«هما» مرکز تربیت مبلغان مؤثر فضای مجازی

اشاره: طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما» پاسخی است هوشمندانه به تغییرات عمیق زیست‌بوم اجتماعی و نیاز روزافزون به تبلیغ مؤثر در فضای مجازی. این مرکز بر اساس تأکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر تربیت مبلغان مجاهد و آشنا به ابزارهای نوین تبلیغی به توانمندسازی طلابی می‌پردازد که نه تنها هویت شخصی و فکری خود را حفظ کنند بلکه بتوانند با محتوای بومی و متناسب، ارتباط دوسویه و موثر با مخاطبان خود برقرار نمایند. تفاوت بنیادین این طرح با برنامه‌های پیشین تمرکز بر کیفیت و تعمیق گفت‌وگو به جای کمیت دنبال‌کننده‌هاست و آموزش مهارت‌های فنی و محتوایی ویژه را در کنار حمایت مستمر و ارزیابی دقیق دنبال می‌کند. در شرایطی که حضور مردم در فضای مجازی جایگزین بخش زیادی از فعالیت‌های حضوری شده «هما» نقش حیاتی روحانیت را در پاسخگویی به نیازهای دینی جامعه در این بستر پررنگ‌تر می‌کند و با هدف ساماندهی هزار طلبه در سطح ملی، زمینه‌ساز گسترش اندیشه انقلاب اسلامی در فضای دیجیتال است.

در همین زمینه خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام حسن بابانژاد مدیر«مرکز گسترش کنشگری دینی هما» انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی می شود:

رسا ـ ایده اولیه طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما» از کجا شکل گرفت و چه ضرورتی اجرای آن را ایجاب کرد؟

ایده‌ اصلی و نقطه‌ آغاز طرح « مرکز گسترش کنشگری دینی هما » از تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب در پیام به حوزه‌های علمیه و «منشور حوزه در صدسالگی» گرفته شده است. معظم‌له در بخشی از این پیام‌ها یکی از اولویت‌های جدی حوزه را تربیت مبلغان مجاهد و به‌روز دانسته‌اند؛ طلابی که هم با ابزارهای نوین تبلیغی و هم با محتواهای جدید و متناسب با نیازهای جامعه آشنا باشند و بتوانند با دانش و مهارت کافی با مخاطبان خود ارتباط مؤثر برقرار کنند.

از سوی دیگر رهبر معظم انقلاب بارها در بیانات مختلف بر این نکته تأکید کرده‌اند که افراد صاحب تریبون و دارای مخاطب باید با مردم گفت‌وگو کنند، روشنگری و تبیین مسائل روز را بر عهده بگیرند و در جنگ روایت‌ها و نبرد رسانه‌ای فضای مجازی، صحنه را به نفع جبهه‌ی انقلاب تغییر دهند.

بنابراین مأموریت روشن است: باید مجاهدان فرهنگی و رسانه‌ای تربیت شوند که در میدان فضای مجازی حضور فعال و مؤثر داشته باشند. اما واقعیت این است که با وجود طلاب دغدغه‌مند و علاقه‌مند به فعالیت در این عرصه بسیاری از آنان هنوز ادبیات و مهارت حضور حرفه‌ای در فضای مجازی را نمی‌دانند و نیازمند آموزش، راهبری و هدایت هدفمند هستند تا بتوانند به کنشگران اثرگذار تبدیل شوند.

بر همین اساس ایده‌ اولیه طرح «« مرکز گسترش کنشگری دینی هما » شکل گرفت تا این ظرفیت عظیم طلاب دغدغه‌مند سازماندهی، توانمندسازی و هدایت شود و هرکدام از آنان با برند شخصی خود بتوانند در فضای مجازی حضوری فعال، هوشمند و اثرگذار داشته باشند. در واقع این طرح حرکتی است در راستای تحقق مطالبه‌ رهبر معظم انقلاب و گامی در مسیر سامان‌دهی حضور تبلیغی طلاب در فضای مجازی به‌صورت منسجم و هدفمند.

رسا ـ این طرح چه تفاوتی با برنامه‌های قبلی تبلیغ در فضای مجازی دارد؟

در طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما»، رویکرد ما نسبت به برنامه‌های پیشین تبلیغ در فضای مجازی تفاوت‌های اساسی دارد.

اولاً، در سال‌های اخیر طرح‌ها و برنامه‌های متعددی در این عرصه اجرا شده اما اغلب آن‌ها بر محور نهادها و مجموعه‌های حقوقی شکل گرفته‌اند؛ یعنی طلبه‌ها به‌عنوان عضوی از یک مرکز یا مؤسسه فعالیت می‌کنند. اما در طرح مرکز گسترش کنشگری دینی هما تمرکز ما بر هویت‌های حقیقی و شخصی طلاب است نه بر ساختارهای سازمانی. هدف این است که هر طلبه به عنوان یک شخصیت مستقل و صاحب هویت مجازی معتبر شناخته شود و بتواند در فضای دیجیتال بر اساس توانایی، دغدغه و روش تبلیغی خود اثرگذار باشد.

دومین تفاوت این طرح در شیوه‌ی تأمین محتواست. در بسیاری از برنامه‌های مشابه، محتوا به‌صورت آماده در اختیار مبلغان قرار می‌گیرد و نقش آن‌ها تنها انتشار مطالب است. اما در این طرح ما فقط مبنای اولیه و چارچوب کلی محتوا را ارائه می‌دهیم. هر طلبه باید متناسب با نیاز مخاطب، فضای فکری جامعه و علاقه و مهارت خودش محتوا را بازآفرینی، بومی‌سازی و تبیین کند. به تعبیر رهبر معظم انقلاب در منشور حوزه مبلغ باید «پخته و مسلط» باشد نه صرفاً انتقال‌دهنده‌ی محتوا.

سومین تفاوت مهم این است که هدف ما تربیت طلبه‌بلاگر نیست. ما نمی‌خواهیم کسی صرفاً برای افزایش دنبال‌کننده یا تولید محتوای سطحی وارد فضای مجازی شود. بلکه غرض این است که هر طلبه با جامعه‌ای محدود اما واقعی از مخاطبان خود ارتباط داشته باشد؛ به‌اندازه‌ای که بتواند پاسخ‌گو، همراه و راهنمای آنان باشد.

در این نگاه تبلیغ دینی در فضای مجازی تعامل‌محور و دوسویه است نه صرفاً یک‌طرفه و اطلاع‌رسانی از طریق کانال‌ها و صفحات پرجمعیت. از سوی دیگر،این طرح پاسخی است به تغییر زیست اجتماعی مردم. امروز بسیاری از افراد دیگر برای یافتن پاسخ‌های دینی و اخلاقی خود به مسجد مراجعه نمی‌کنند؛ بلکه در فضای مجازی به دنبال پاسخ می‌گردند. اگر روحانیت در این فضا حضور فعال نداشته باشد، میدان به دست کاسب‌کاران دین و شبه‌عالمان بی‌صلاحیت می‌افتد که پاسخ‌های غیرعلمی و گاه انحرافی ارائه می‌دهند.

بنابراین طلبه باید «مسجد خود را به فضای مجازی بیاورد»؛ یعنی همان نقش هدایت‌گر و پاسخ‌گو را در این فضا ایفا کند.

در طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما»، هر طلبه در قالب‌های متناسب مثل گروه‌های گفت‌وگویی، حلقه‌های تعاملی و فضاهای ارتباطی واقعی با مخاطبانش ارتباط می‌گیرد؛ نه صرفاً با افزایش تعداد دنبال‌کننده‌ها. در یک جمله تفاوت بنیادین این طرح با نمونه‌های مشابه در «هویت‌محوری»، «توانمندسازی تولید محتوا»، «تعامل دوسویه با مخاطب» و «کیفیت‌گرایی به‌جای کمّیت‌گرایی» است.

رسا ـ در انتخاب مبلغان اینترنتی چه معیارهایی مد نظر قرار گرفته است؟

در انتخاب مبلغان برای طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما»، معیار اصلی ما دغدغه‌مندی و روحیه‌ی اثرگذاری واقعی است نه شهرت‌طلبی یا منفعت‌جویی. ما به دنبال طلبه‌هایی هستیم که درد دین، انقلاب و جامعه را در دل دارند و واقعاً می‌خواهند با مردم ارتباط بگیرند، سخن آن‌ها را بشنوند و در فضای فکری و فرهنگی جامعه تأثیر بگذارند.

این طرح برای چنین افرادی طراحی شده است؛ کسانی که انگیزه‌شان خدمت و مجاهدت فرهنگی است نه افزایش دنبال‌کننده، شهرت مجازی یا کسب منافع مادی. در واقع افرادی که صرفاً به دنبال نمایش خود، برند شخصی ظاهری یا کاسبی از دین هستند، اساساً با روح این طرح سازگار نیستند.

ما تلاش کرده‌ایم ساختار کار را به گونه‌ای طراحی کنیم که تنها کسانی در آن دوام بیاورند و نقش‌آفرینی کنند که از سر اخلاص و مسئولیت‌پذیری دینی وارد میدان شده‌اند. به بیان دیگر «هما» به دنبال پرورش کنشگران دغدغه‌مند است، نه چهره‌سازان فضای مجازی. ما به طلابی میدان می‌دهیم که ظرفیت، انگیزه و صداقت دارند اما شاید هنوز ابزار و بستر لازم برای بروز این ظرفیت را پیدا نکرده‌اند و وظیفه‌ی ما فراهم کردن همان بستر است.

رسا ـ مهم‌ترین مهارت‌هایی که طلاب در این طرح می‌آموزند چیست؟

در طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما»، مهارت‌آموزی طلاب تنها بخشی از مسیر است اما اصل ماجرا فراتر از آموزش مهارت‌های فنی است. ما معتقدیم پیش از هر چیز طلبه باید مجهز به چارچوب فکری و محتوایی صحیح شود چراکه کنشگری دینی در فضای مجازی تنها با تسلط بر ابزار ممکن نیست؛ بلکه پیش‌نیاز آن درک عمیق از مبانی فکری و گفتمان انقلاب اسلامی است.

به همین دلیل آموزش‌ها در این طرح در دو محور طراحی شده است: محتوایی و مهارتی. در بخش محتوایی هدف تربیت طلبه‌ای است که بتواند در زمین فکری و گفتمانی انقلاب اسلامی نقش‌آفرینی کند. او باید با گفتمان امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب آشنا شود، قله‌های فکری و آرمانی نظام اسلامی را بشناسد با اندیشه‌های متفکرانی چون شهید مطهری، علامه مصباح یزدی و شهید صدر مأنوس باشد و از این منابع فکری جهت‌گیری و چارچوب محتوایی لازم برای کنشگری در فضای عمومی را به دست آورد. آموزش‌ها در این بخش به صورت بسته‌های جمع‌وجور و کاربردی طراحی شده تا طلبه در مدت کوتاه برای حضور مؤثر در میدان آماده شود نه اینکه فرآیند آموزش طولانی، انگیزه و پویایی اولیه او را از بین ببرد.

در کنار این پایه فکری طلاب در «هما» مجموعه‌ای از مهارت‌های کاربردی تبلیغ در فضای مجازی را نیز فرا می‌گیرند؛ از جمله مهارت گفت‌وگو و ارتباط مؤثر با مخاطب، مهارت مشاوره و پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و شبهات، مهارت نویسندگی و متن‌نویسی کوتاه در شبکه‌های اجتماعی، آشنایی با ادبیات رسانه‌ای و زبان روز فضای مجازی، استفاده از ابزارهای تولید، تدوین و ویرایش محتوا، آشنایی با هوش مصنوعی برای تولید محتوای خلاقانه و توانایی گفت‌وگو و تعامل مستمر با مخاطب در قالب‌های متنوع رسانه‌ای.

در مجموع رویکرد «مرکز گسترش کنشگری دینی هما» تربیت کنشگرانی اندیشه‌ورز، مهارت‌مند و مؤمن به گفتمان انقلاب اسلامی است؛ طلابی که هم محتوای صحیح و عمیق دینی را می‌فهمند و هم می‌دانند چگونه آن را در قالب‌های نو و جذاب رسانه‌ای به‌صورت مؤثر و اقناعی منتقل کنند.

رسا ـ آیا برای تولید محتوا در حوزه‌های خاص (مثل خانواده، سبک زندگی، پاسخ به شبهات) برنامه‌ریزی جداگانه‌ای انجام شده است؟

در طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما» هدف ما ورود به حوزه‌های محتوایی تخصصی نیست زیرا چنین کاری هم از نظر ساختاری منطقی نیست و هم با مأموریت این طرح سازگاری ندارد. اگر قرار باشد در هر زمینه‌ای مانند مهدویت، خانواده، اقتصاد یا تربیت محتوای تخصصی تولید شود عملاً باید یک دانشگاه یا مرکز پژوهشی مستقل تأسیس کرد در حالی که هدف «هما» چنین نیست.

رویکرد ما این است که طلبه‌ها در سطح عمومی و ارتباطی، توانمند و مؤثر شوند؛ یعنی بتوانند در فضای عمومی جامعه حضور داشته باشند با مخاطبان خود گفت‌وگو کنند پرسش‌های آنان را بشنوند و پاسخ‌های صحیح، روشن و اقناعی ارائه دهند. به تعبیر دیگر طلبه باید بتواند مسجد خود را به شبکه‌های اجتماعی بیاورد و همان نقش گفت‌وگو، ارشاد و پاسخ‌گویی که در مسجد بر عهده دارد، در فضای مجازی نیز ایفا کند.

البته هر طلبه ممکن است در یک یا چند حوزه‌ی تخصصی مهارت یا علاقه‌مندی داشته باشد و طبیعی است که در کنار فعالیت‌های عمومی خود بتواند در آن زمینه‌ها نیز ورود کند؛ اما در طراحی این طرح، محور کار بر گفت‌وگوی عمومی و پاسخ‌گویی در سطح اجتماعی است نه تولید محتوای تخصصی و موضوع‌محور.

به بیان روشن‌تر ما به دنبال ایجاد کانال‌های تخصصی مانند «فرزندآوری»، «ازدواج»، «اقتصاد مقاومتی» یا «مهدویت» نیستیم. مخاطب عام جامعه بیش از هر چیز به دنبال گفت‌وگوهای آزاد و عمومی درباره مسائل دینی و اجتماعی روز است نه محتوای تخصصی در یک حوزه محدود.

بنابراین مبلغان حاضر در طرح «هما» باید بتوانند در این سطح عمومی فعالیت کنند با مخاطب ارتباط نزدیک و زنده داشته باشند و در صورت مواجهه با مسائل تخصصی، مخاطب را به کارشناسان آن حوزه‌ها ارجاع دهند. این نگاه باعث می‌شود فعالیت طلاب در فضای مجازی واقع‌بینانه، قابل‌اجرا و متناسب با مأموریت تبلیغی حوزه باقی بماند.

رسا ـ چه سازوکاری برای ارزیابی و رتبه‌بندی مبلغان فعال در فضای مجازی وجود دارد؟

در طرح «مرکز گسترش کنشگری دینی هما»، سازوکار حمایتی و پشتیبانی از مبلغان به صورت جدی و منظم طراحی شده است. در ستاد مرکزی تیمی از کارشناسان و همراهان مسئول پیگیری و حمایت از طلاب فعال هستند؛ یعنی به صورت مستمر با طلبه‌ها ارتباط برقرار می‌کنند، فعالیت‌هایشان را دنبال می‌کنند و بررسی می‌کنند که چه آموزش‌هایی دیده‌اند و چه کارهایی انجام داده‌اند. در صورتی که فعالیتی به تأخیر افتاده یا انجام نشده باشد این تیم پیگیری لازم را انجام می‌دهد تا کارها به موقع انجام شود و از زمان‌بندی عقب نمانند.

علاوه بر این مشاورانی با تخصص در حوزه تحلیل محتوا، تحلیل کانال‌ها و ارزیابی عملکرد نیز در اختیار طلاب قرار دارند. این مشاوران فعالیت‌های تبلیغی طلاب را به دقت بررسی می‌کنند؛ عملکرد کانال‌ها و گروه‌ها را ارزیابی می‌کنند، نقاط قوت را شناسایی و تقویت می‌کنند و نقاط ضعف و کاستی‌ها را به طلبه‌ها گزارش می‌دهند تا اصلاح و بهبود یابد.

این فرآیند مستمر ارزیابی و رتبه‌بندی به طلاب کمک می‌کند تا مسیر پیشرفت خود را بهتر بشناسند و در صورت نیاز، آموزش‌ها و حمایت‌های لازم دریافت کنند. بدین ترتیب هر جایی که نیاز به تقویت، اصلاح یا پشتیبانی باشد به سرعت وارد عمل شده و نقاط ضعف را پوشش می‌دهیم تا فعالیت‌های تبلیغی در فضای مجازی با کیفیت و اثربخشی بالاتری دنبال شود.

رسا ـ دفتر تبلیغات اسلامی چه حمایت‌هایی از مبلغان این طرح به عمل می‌آورد (آموزشی، مالی، رسانه‌ای و فنی)؟

در خصوص نقش و ماهیت دفتر تبلیغات در این طرح واقعیت این است که تاکنون به دلیل شروع کار از دل دغدغه‌های مردمی، هنوز وارد تعامل رسمی با نهادها و دستگاه‌های مربوط نشده‌ایم. در حال حاضر در مرحله‌ای هستیم که بررسی کنیم آیا ایده مطرح‌شده قابلیت عملی شدن و نتیجه‌بخشی دارد یا خیر.

در گام نخست هدف ما ایجاد و ساماندهی حدود ۱0۰ طلبه فعال در فضای مجازی است تا بتوانیم تجربه‌ای مؤثر و کارآمد در عرصه تبلیغ دینی شکل دهیم؛ به عبارتی می‌خواهیم یک «مسجد مجازی» تشکیل دهیم که مبلغان بتوانند در کنار هم به تبلیغ و کنشگری بپردازند.

اگر این مرحله موفقیت‌آمیز باشد برنامه‌ریزی برای توسعه و گسترش طرح در دستور کار قرار خواهد گرفت و تلاش می‌کنیم با فراهم کردن ابزارهای ماندگار فعالیت‌ها را در فضایی تعاملی و گسترده‌تر ادامه دهیم. لازم به ذکر است که تاکنون هیچ گونه همکاری رسمی یا تعاملی با نهادها و مراکز دیگر شکل نگرفته و این پروژه کاملاً درونی، مردمی و مستقل پیش می‌رود.

رسا ـ تاکنون چه بازخوردهایی از مخاطبان یا نهادهای فرهنگی دریافت کرده‌اید؟

چون تاکنون هیچ تعامل و همکاری‌ای با نهادها برقرار نکرده‌ایم، فعلاً مخاطبان فعلی‌مان را به‌خوبی راضی‌کننده می‌دانیم اما هنوز بازخورد رسمی یا ارزیابی از سوی نهادها دریافت نکرده‌ایم.

رسا ـ نقش روحانیت در فضای مجازی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تأکید می‌کنم که ما اکنون در زیست‌بوم اجتماعی مردم با تغییر مهمی مواجه هستیم؛ رویکرد مردم به فضای مجازی به‌شدت افزایش یافته و این موضوع کارکرد فضاهای حضوری را تحت تأثیر قرار داده است. حتی متدینان ما نیز کمتر در فضاهای حضوری نقش‌آفرینی می‌کنند مگر در مواردی که ضرورت و ضرورت بسیار جدی باشد. بیشتر افراد ترجیح می‌دهند نیازهای خود را به صورت غیرحضوری و از طریق فضای مجازی برطرف کنند.

با توجه به این تغییر ذائقه و رفتار مخاطبان ما نیز در جبهه مقابل باید ظرفیت و خدمات خود را متناسب با این تغییر بازتعریف کنیم. به عبارتی اگر مردم دیگر ترجیح می‌دهند به جای حضور در رستوران از طریق اسنپ سفارش غذا دهند و آن را در خانه دریافت کنند، ما هم باید برای پاسخگویی به نیازهای دینی مردم در فضای مجازی ظرفیت ایجاد کنیم. این تغییر به معنای کاهش یا تضعیف حضور در مسجد نیست و اصلاً ما چنین نیتی نداریم.

هدف ما بازتعریف و تنظیم مجدد فعالیت‌ها و ظرفیت‌های خود در سازوکارهای جدید است تا بتوانیم متناسب با شرایط فعلی، پاسخگوی نیازهای دینی جامعه باشیم و همزمان فضای حضوریمان در مسجد را حفظ کنیم و تقویت کنیم. این تغییر یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است که باید با علم و آگاهی انجام شود و ما نیز در تلاشیم که خود را با این زیست‌بوم جدید هماهنگ کنیم.

رسا ـ آینده طرح را چگونه می‌بینید؟ آیا برنامه‌ای برای بین‌المللی کردن یا توسعه به سطح ملی دارید؟

برای چشم‌انداز آینده برنامه اولیه ما تربیت و ساماندهی حدود هزار طلبه آقا و خانم در سطح کشور است. طبیعتاً این حرکت از همین الان که آغاز کرده‌ایم، فرصت‌ها و ظرفیت‌های بین‌المللی نیز برای آن فراهم شده است و درهایی به روی این طرح باز شده است.

با این حال در گام اول تمرکز اصلی ما بر تحقق ظرفیت داخلی و توانمندسازی طلاب برای کنشگری جدی در چارچوب اندیشه انقلاب اسلامی است. هدف این است که ابتدا در داخل کشور این ساختار به شکل قوی و اثربخش شکل بگیرد و پس از تثبیت و موفقیت آن، به تدریج به توسعه و گسترش آن در سطح بین‌المللی فکر کنیم. در سطح ملی نیز همانطور که اشاره کردم، ظرفیت هزار نفری برای این طرح مد نظر است که امیدواریم به مرور به صورت منسجم و اثربخش شکل بگیرد.