پاسخ حجت‌الاسلام خسروپناه به شبهه‌ای درباره اختلاف علما در عصر شیخ فضل‌الله نوری
حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، مدیر و عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا در پاسخ به شبهه‌ای درباره اختلاف علما در عصر شیخ‌فضل‌الله نوری گفت: برخی گمان کرده‌اند مباحث فقهی شیخ فضل‌الله نوری با فقهای نجف مانند علامه نائینی و آخوند خراسانی تفاوت داشته است.
وی افزود: این افراد می‌خواهند نتیجه بگیرند که شیخ فضل‌الله نوری یک قرائت از دین داشت و علامه نائینی یا آخوند خراسانی قرائت دیگری از دین داشتند، از این‌رو مطرح می‌کنند که با یک معیار ثابت نمی‌توان دین را شناخت.
حجت‌الاسلام خسروپناه ادامه داد: این‌ها در نهایت می‌خواهند نتیجه بگیرند نظریه ولایت فقیه یک نظریه مورد اتفاق همه علما نیست و علمای نجف ولایت فقیه را قبول نداشتند، اما شیخ فضل‌الله نوری که معتقد به مشروطه مشروعه یا نظریه عدالتخانه بود، ولایت فقیه را قبول داشت.
وی با بیان این‌که در پاسخ به این افراد باید گفت که هیچ اختلاف مبنایی، استراتژیک و تئوریک بین علما وجود نداشته است، خاطرنشان کرد: گفتمان سیاسی این بزرگان را که بررسی کنیم می‌بینیم همه معتقدند در عصر غیبت امام زمان(عج) باید فقیه جامع‌الشرایط حکومت کند.
این استاد حوزه و دانشگاه ابراز داشت: همه علما و فقهای شیعه ایران و عراق معتقد بودند که در عصر غیبت حکومت از آن فقیه جامع‌الشرایط است و همه بر این باور بودند که در این دوره خاص زمینه و آمادگی مردم برای پذیرش حاکمیت فقه جامع‌الشرایط فراهم نیست.
وی با بیان این‌که در زمان مشروطیت یکی از دو فرض حکومت سلطنتی محمدعلی شاه یا حکومت مشروطیت عملی و شدنی بود، ادامه داد: فقیه در اینجا موظف است آن‌چه ضرر آن کمتر است و از مدلی که به تفکر اسلامی نزدیک‌تر است دفاع کند، ولو اشکالاتی هم به آن وارد باشد، از این‌رو چون همه بر این موضوع اتفاق‌نظر داشتند، بحث را به این سمت سوق دادند که ضرر کدام مصداق کمتر است.
حجت‌الاسلام خسروپناه تصریح کرد: اختلاف بین علما در دوره مشروطیت دلیل بر اختلاف در گفتمان سیاسی، تئوری فقهی، فلسفه سیاسی و فقه سیاسی نبود، بلکه این اختلاف در تشخیص مصداق بین فقهای تهران و نجف پیش آمد مبنی بر این‌که ضرر حکومت سلطنتی کمتر است یا حکومت مشروطیت.
وی افزود: مرحوم شیخ فضل‌الله نوری از نزدیک با مشروطهخواهان ارتباط داشت و خود طرفداران نظریه عدالتخانه بود، پس از آن که دید این نظریه عملی نیست از مشروطیت دفاع کرد، اما چون به این نتیجه رسید که حکومت مشروطیتی که از سوی روشنفکران مطرح می‌شود، حکومتی است که به دنبال نفی قوانین اسلام است و اگر از حریّت، آزادی و تساوی دم می‌زند به دنبال نفی مشروعیت و ولایت تشریعی اسلام است، ضرر آن را به مراتب بیشتر از حکومت سلطنتی محمدعلی شاه تشخیص داد که حاضر بود با نظارت شورای فقها کشور را اداره کند.
عضو هیأت علمی گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: آقایانی که در نجف بودند نتیجه عکسی گرفتند و می‌گفتند که به لحاظ مصداق ضرر مشروطیت کمتر است چرا که مشروطیت یک غصب دارد و آن این‌که حکومت را از فقیه جامع‌الشرایط غصب کرده است، اما غصب مردم ندارد و آزادی مشروع مردم را اجازه می‌دهد اما حکومت سلطنتی محمدعلی شاه غصب اندر غصب است، از این‌رو ضرر سلطنت بیش از مشروطیت است.
وی اضافه کرد: پس از این‌که مشروطهخواهان سر کار آمدند و در واقع حکومت محمدعلی شاه هم شکست خورد و پس از آن شیخ فضل الله نوری اعدام شد و به شهادت رسید، علمای نجف متوجه شدند که از نظر تشخیص مصداق اشتباه کردند و ضرر حکومت سلطنتی محمدعلی شاه از حکومت مشروطیت کمتر بود و فهمیدند حق با شیخ فضل‌الله نوری بود.
حجت‌الاسلام خسروپناه تصریح کرد: قلمرو دین از دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری با دیدگاه علامه نائینی تفاوتی ندارد و نمی‌توان گفت که شیخ فضل‌الله نوری معتقد به حکومت دینی بود، اما علامه نائینی و آخوند خراسانی معتقد به حکومت سکولار بوده‌اند و یا این‌که در نظریه ولایت فقیه اختلاف‌نظر داشته‌اند. هر دو دسته از علمای تهران و نجف معتقد به حکومت دینی و حکومت ولایت فقیه و مخالف حکومت سکولار بودند و هر دو معتقد بودند حکومت سلطنت و حکومت مشروطه اشکال دارد اما این‌که اشکال کدام کمتر است بین دو بزرگوار در تشخیص این مصداق اختلاف‌نظر بود.
وی با بیان این‌که اختلاف بین علما در دوره مشروطیت دلیل بر اختلاف در گفتمان سیاسی نبود، اظهار داشت: علمای حوزه‌های علمیه از جریان شیخ فضل‌الله نوری در دوره معاصر درس بگیرند و به این نکته توجه کنند که پس از مرگ سهراب، بصیرت و آگاهی فایده‌ای ندارد.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اگر علمای حوزه پس از حاکمیت مشروطهخواهان و پس از تأسیس کردن قوانین اسلام و سکولار کردن مجلس و به شهادت رساندن شیخ فضل‌الله نوری تازه بخواهند متوجه شوند، کار از کار گذشته، دوره مشروطیت سپری شده، آن هم به شکست می‌انجامد و دوره استبداد رضاخانی و پهلوی شروع می‌شود.
وی اذعان داشت: علمای حوزه‌های علمیه توجه کنند و با اعتماد نسبت به تشخیص مقام معظم رهبری که آگاهی و اشراق ایشان نسبت به مسائل بیشتر است، حرکت کنند و صرفاً به خاطر برخی اطلاعات خام و ناپخته و گزینشی تصمیم نگیرند و اظهارنظر نکنند که دوباره بخواهند اصلاحیه بزنند و خدای نکرده به این نظام و مملکت که زاییده خون شهدا است، آسیبی وارد شود، آسیبی که هرگز نتوان ضرر آن را جبران کرد.
حجت‌الاسلام خسروپناه در پایان سخنان خود با تأکید بر عبرت‌آموزی از جریان مشروطیت تصریح کرد: قصه مشروطیت بحث مهمی است که بیش از همه خواص و علما و در ادامه توده مردم باید از آن درس بگیرند. /920/ت301/ع