رابطه تجرد نفس با ادراک بررسی شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، رابطه تجرد نفس با ادراک با ارائه مرتضی عرفانی از پژوهشگران دانشگاه زاهدان، پیش از ظهر امروز در نشست تخصصی ادراک، اخلاق و اعتقادات دینی و رابطه آنها با مسأله نفس و بدن از نشست‌های تخصصی همایش بین‌المللی آموزه‌های دینی و مسأله نفس و بدن، بررسی شد.
عرفانی با بیان این‌که در فلسفه اسلامی اعم از مشاء، اشراق و حکمت متعالیه علم و ادراک از ویژگی‌های موجود مجرّد از ماده است، گفت: آیات متعددی از قرآن کریم با این آموزه فلسفی در تعارض است که نمونه برجسته آن آیاتی است که سخن از تسبیح همه موجودات به میان می‌آورد و از علم و ادراک همه موجودات حکایت می‌کنند.
این پژوهشگر دانشگاهی با بیان این‌که قرآن و برهان هر دو مؤید آنند که علم و ادراک مختص موجود مجرد از ماده نیست، اظهار داشت: هر موجودی براساس مرتبه وجودیش از نوعی علم و ادراک هرچند ضعیف بهره‌مند است.
وی به بررسی رابطه ادراک با تجرد در فلسفه اسلامی پرداخت و گفت: مباحثی که فیلسوفان اسلامی درباره علم و ادراک مطرح کرده‌اند، همواره مبتنی بر این پیش‌فرض بوده که مدرِک مجرد از ماده است و موجود مادی نه مدرِک است نه مدرَک و اگر از مدرَک بودن موجود مادی سخن به میان آورده‌اند، مرادشان نه مدرَک و معلوم حقیقی و بالذات، بلکه مدرَک و معلوم بالعرض است.
عرفانی با اشاره به دیدگاه ابن‌سینا مبنی بر این‌که معقول بودن یا عاقل بودن شی‌ء به تجرد آن از ماده است، خاطرنشان کرد: حتی در ادراک حسی، ما شی‌ء مادی خارجی و اعراض آن را درک نمی‌کنیم؛ بلکه صورت و شبحی از آن را که درون ما و در قوای حسی ما است، ادراک می‌کنیم.
وی نتیجه گرفت: موجودات مادی به ویژه جمادات از آن‌رو که مادی‌اند ذات خود را ادراک نمی‌کنند، پس غیر خود را هم ادراک نمی‌کنند؛ اما یک موجود مجرد ادراکی دائمی نسبت به ذات خود دارد حتی اگر هیچ موجود دیگری چه مادی و چه مجرد تحقق نداشته باشد؛ این موجود به آن سبب که مجرد بوده و ذات خود را ادراک می‌کند، توانایی ادراک موجودات دیگر را هم دارد.
این پژوهشگر دانشگاه زاهدان همچنین با اشاره به دیدگاه سهروردی که ملاک و معیار ادراک ذات را ظهور می‌داند نه تجرد از ماده، گفت: سهروردی در انتقاد از مشائین می‌گوید اگر ملاک ادراکِ ذات تجرد از ماده است، باید ماده و هیولای اولای اجسام از آن‌رو که فاقد ماده است، مدرک‌ِ ذات خویش باشد.
وی دیدگاه ملاصدرا را هم در این زمینه مورد تحلیل قرار داد و افزود: ملاصدرا نیز همچون سهروردی یک امر سلبی یعنی تجرد از ماده را ملاک و معیار مناسبی برای ادراک ذات نمی‌داند، اما به جای تعبیر نور تعبیر وجود را به کار می‌برد؛ اما مراد وی از وجود، هر وجودی نیست؛ بلکه وجودی است که بالفعل باشد نه بالقوه و آمیخته به عدم.
عرفانی با اشاره به رابطه ادراک با تجرد در قرآن کریم، به بیان آیاتی که از تسبیح موجودات مادی سخن می‌گویند و آیاتی که از شهادت دادن موجودات مادی علیه انسان در روز قیامت سخن می‌گویند، پرداخت و گفت: برخی از آیات قرآن از علم و ادراک موجود مادی حکایت می‌کنند و اگر درستی این مطلب ثابت شود با دیدگاه برخی فیلسوفان اسلامی در تعارض خواهد بود.
وی تصریح کرد: اکثر قریب به اتفاق مفسران برای شهادت دادن و سخن گفتن اعضا و جوارح در روز قیامت معنایی حقیقی قائلند و چون این امر مستلزم داشتن آگاهی و شعور است، می‌گویند خداوند آگاهی و شعوری در آنها ایجاد می‌کند و شهادت آنها در روز قیامت به معنای اظهار آن چیزی است که در دنیا درک و مشاهده کرده‌اند.
این پژوهشگر دانشگاهی با بیان این‌که ادراکِ ذات به ادراکِ ادراک است و هر موجودی دو نوع ادراک بسیط و مرکب دارد، ابراز داشت: ادراکِ ذات مستقل از ادراکِ غیر نیست؛ بلکه ادراکِ ذات همان ادراکِ ادراک و تابع ادراکِ غیر است. /920/پ202/ع