آشنایی با کتاب مکاتب تفسیری

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، قرآن کریم، کتاب آسمانی دین اسلام است که مورد توجه اندیشمندان و محققان بی شماری قرار گرفته و تا کنون میراث عظیم علمی در موضوعات گوناگون و با دیدگاه های مختلف پیرامون آن شکل گرفته است.

دراین میان کتاب های تفسیری که به انگیزه شرح و بسط و راه یافتن به عمق این کتاب مقدس نگاشته شده است، سابقه ای طولانی دارد. اولین مفسران قرآن، پیامبر (ص) و ائمه معصومین(ع) بودند و در ادامه صحابه، تابعین و علماء عهده دار این کار بزرگ شدند.
 
دور شدن از عصر نزول قرآن و پیشرفت علم و دانش و دست یافتن انسان به معارف و اسرار تازه، نگاه هایی نو را در عرصه دانش های اسلامی و از جمله تفسیر قرآن پدید آورد. نگاه های متفاوت پدید آورنده مکاتب و روش های متفاوتی در دانش تفسیر بود به طوری که امروزه ما با روش های مختلف تفسیری مواجهیم. 
 
امروز روش شناسی در مراکز علمی بسیار مورد توجه است زیرا به مخاطب نگاهی کلی و کلان می دهد در نتیجه جایگاه اجزاء و تحلیل روابط بین آنها را برای او ممکن می سازد، به عنوان مثال اگر کسی بداند تفسیر المیزان بر اساس روش تفسیر قرآن به قرآن سامان یافته است، به خوبی عدم استناد علامه طباطبایی به روایات را همچون تفاسیر اثری(روایی) درک می کند.

اهداف مطالعه روش شناسی تفسیر:

1-آشنایی با مبانی تفسیر قرآن، اصول تفسیر، قواعد تفسیر، روش ها، گرایش ها و سبک های تفسیری
 
2-آشنایی با مفسران مختلف و تفسیر های آنان
 
3-شناخت روش صحیح تفسیر قرآن
 
4-شناخت تفاوت بین تفسیر قرآن (نوآوری دینی) و تفسیر به رای( بدعت مذموم)

 
در زمینه روش شناسی تفسیر تا به حال کتاب های متعددی نوشته شده است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
 
1-«البرهان» زرکشی
 
2- «الإتقان» سیوطی
 
3-«التمهید» آیت‌الله معرفت 
 
4-«طبقات مفسرین» سیوطی
 
5-«طبقات المفسرین» داوودی
 
6-«التفسیر والمفسرون» محمدحسین ذهبی
 
7-«مذاهب‌التفسیرالاسلامی» گلدزیهر
 
8-«التفسیر والمفسرون فی ثوبه‌القشیب» آیت‌الله معرفت
 
9-«روش‌ها و گرایش‌های تفسیر قرآن» دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی
 
10-«روش‌های تفسیر قرآن» دکتر سیدرضا مودب

11-«مبانی و روش‌های تفسیر قرآن» آیت‌الله عمید زنجانی
 
12-«مبانی و روش‌های تفسیر قرآن»دکتر محمدکاظم شاکر

13-«روش‌ها و گرایش‌های تفسیری» علوی مهر
 
14- «رهیافتی به مکاتب تفسیری؛ نقل‌گرایی، عقل‌گرایی و باطن‌گرایی» دکتر فتح‌الله نجارزادگان
 
یکی از کتاب هایی که در این زمینه نوشته شده است، کتاب مکاتب تفسیری اثر حجت الاسلام علی اکبر بابایی است.این کتاب در سه جلد، عهده‌دار نقد مکاتب تفسیری و کتابهای تفسیر است. مطالب این مجموعه سه جلدی در یک مقدمه و دو بخش ارائه می‌شود.
 
الف) مکاتب تفسیری (جلد اول)
 
جلد اول کتاب شامل مقدمه، بخش اول و فصل اول بخش دوم است.
 
در مقدمه، مفهوم‌شناسی اصطلاحات، دسته‌بندی مفسران و تفاسیر قرآن بررسی شده است.
 
بخش اول که مفسران نخستین نام دارد، در سه فصل تنظیم شده است: فصل اول به مفسران آگاه به تمامی معانی قرآن (پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع)) و فصل دوم و سوم به مفسران آگاه به بخشی از معانی قرآن (مفسران صحابه و تابعی) می‌پردازد.
 
بخش دوم با عنوان مکاتب تفسیری و تفاسیر در ده فصل ارائه شده است که در فصل اول آن مکتب تفسیری روایی محض معرفی و ادله طرفداران آن، از آیات و روایات، بررسی شده است. تفاسیر این مکتب، نیز به دو دسته «تفاسیر اصلی» و «جوامع تفسیری» تقسیم می‌شوند.
 
از جمله مطالب این بخش، بررسی تفاوت اساسی تفاسیر روایی اهل سنت و تفاسیر روایی شیعه و کاستی‌های مشترک، بررسی قوت و ضعف تفاسیر روایی اهل‌سنت، همچون کتاب التفسیر بخاری، تفسیر القرآن العظیم ابن‌ابی‌حاتم رازی، الدرالمنثور سیوطی و نیز تفاسیر روایی شیعه، مانند: تفسیر عیاشی، تفسیر فرات کوفی، تفسیر برهان و تفسیر نورالثقلین است.
 
ب)مکاتب تفسیری (جلد دوم)

این اثر که جلد دوم از مجموعه سه جلدی مکاتب تفسیری است فصل‌های دوم، سوم و چهارم بخش دوم کتاب را در بردارد.
 
فصل دوم: در این فصل نقد و بررسی مکتب تفسیری باطنی محض، بیان ماهیت باطن قرآن و معیار صحت تفسیر باطنی، بررسی و ارزیابی شماری از تفسیرهای باطنی محض مطرح شده است.
 
فصل سوم: پیرامون معرفی مکتب تفسیری اجتهادی، بررسی دلائل مخالفان و موافقان و اشاره به اقسام آن است.
 
فصل چهارم: در این فصل مکتب اجتهادی قرآن به قرآن در قالب سه نظریه و ارزیابی تفسیرهای «المیزان فی تفسیرالقرآن» و «اضواء البیان» از تفسیرهای معروف این مکتب نقد و بررسی شده است.
 
 موضوع بحث:
 
در کتاب مکاتب تفسیری، سه مکتب کلی: مکتب روایی محض، مکتب باطنی محض و مکتب اجتهادی نقد و بررسی شده است.
 
مکتب روایی محض : طرفداران این نظریه قائلند که برداشت ما از قرآن کریم منحصر است به آنچه در روایات آمده است، یعنی اینکه ما فقط به اندازه‌ای که در روایات از قرآن کریم مطلب بیان شده است، می‌توانیم از قرآن کریم بهره داشته باشیم و بیش از این نمی‌توانیم از قرآن کریم برداشت کنیم به خاطر اینکه ما نمی‌دانیم مراد خدای متعال از این آیات چیست. این مکتب و نظریه اگر پیروی شود نتیجه‌اش این است که ما به کلی از اجتهاد درباره آیات کریمه قرآن ممنوع باشیم و دیگر جایی برای اجتهاد باقی نمی‌ماند.
 
مکتب باطنی محض: قائل است که آیات کریمه قرآن ظاهرش مراد نیست و آنچه از ظاهر آیات می‌فهمید، اینها مقصود خدای متعال نیست و شما باید دنبال آن باشید که باطن آن چیست. از طرفی فهم باطن هم با این معیارهای اجتهاد که ما با آنها آشنا هستیم، امکان ندارد؛ نتیجه این می‌شود که اجتهاد برای فهم قرآن ممنوع است.
 
مکتب اجتهادی: اگر دو مکتب پیش گفته مقبول نیفتد، نوبت به مکتب اجتهاد می رسد که باید بررسی کنیم در اجتهاد از چه ابزاری و از چه منابعی استفاده کنیم و چگونه اجتهاد کنیم که در ابن باب باید به تحلیل گونه های مختلف مکتب اجتهادی همچون «تفاسیر اجتهادی قرآن به قرآن»، «تفاسیر اجتهادی روایی»، «تفاسیر اجتهادی ادبی»، «تفاسیر اجتهادی تجربی»، «تفاسیر اجتهادی عقلی» و «تفاسیر اجتهادی جامع» بپردازیم.
 
 لازم به ذکر است کتاب مکاتب تفسیری تا به حال جوائزی همچون رتبه دوم پنجمین دوره کتاب سال حوزه در سال 1381، رتبه تشویقی چهارمین دوره کنگره دین پژوهان سال 1380 و بر گزیدة کتاب فصل زمستان 1386 شده است. /909/ز502/ر