کارکرد فقه مقارن در جهت توسعه علم و استفاده روشی در استنباط است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، رییس پژوهشگاه مطالعات تقریبی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در نشست تخصصی فقه مقارن که با حضور استادان دروس خارج حوزه علمیه مشهد در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، گفت: شاید اگر کسانی در این دوره «فقه الخلاف‌»هایی به دور از تعصب می نوشتند، فضلای اخلاقی سعی می کردند که یک وجه علمی به آن بدهند.

وی اذعان داشت: اگر روزی کرسی های فقه مقارن و فقه الخلاف رشد پیدا کند، روشن خواهد شد که فقه شیعه در برابر فقه اهل سنت بیسار موفق بوده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که فقه الخلاف در هنگام بروز و یا ظهور خودش چارچوب اخلاقی را بسیار با خود به یدک نمی‌کشید، افزود: این فقه الخلاف دو پدیده را در پی آورد که آن دو دقیقا برخلاف خاستگاهی بود که فقه الخلاف از آن جا برخواسته بود، نخست «الاختلاف» نویسی که نوعی فلسفه فقه بود؛ در فقه الاختلاف به این که چرا علما و فقها اختلاف کرده اند پرداخته می شود و این فراتر رفتن از خاستگاه فقه الاختلاف نویسی است.

وی پدیده دیگری که فقه الاختلاف موجب رخ دادن آن شد را ادب الاختلاف دانست و با عنوان این که در آن زمان بسیار بداخلاقی می شد، تصریح کرد: بر این اساس تعصب در فقه الخلاف های بعضی از علمای اهل سنت بروز و ظهور پیدا می کرد، لذا مصلحانی به فکر ادب الاختلاف افتادند و این دو پدیده رفته رفته یک گرایشی را ـ اگرچه دنبال نشد ـ در تاریخ ایجاد کرد و آن آزاد اندیشی بود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه داد: قهرمان این عرصه در میان اهل سنت جوینی است که رسما در کتاب های خودش بیان می کند که اصولی و فقیه باید فراتر از مذاهب بیاندیشد برای همین کتابی را که وی نوشته است با همه فقه الخلاف هایی که در طول تاریخ نوشته شده متفاوت است.

وی با یادآوری این مطلب که در قرن ششم و هفتم یک پدیده، تطور و تحولی فقه الخلاف را فراگرفت، ابراز داشت: آن تحول این بود که فقه مقارن شکل گرفت، فقه مقارن اعم از فقه الخلاف است و هر فقه الخلافی را می توان فقه مقارن دانست ولی عکس آن صحیح نیست، فقه مقارن یعنی کنار هم قرار دادن آراء فقهی اگر با موازنه باشد حال چه ملحوق به اختلاف و ترجیح رأی باشد یا نباشد.

این استاد حوزه علمیه قم در ادامه گفت: دو کتاب شاخص در میان اهل سنت در همین زمینه نوشته شده است که یکی چهره فقه الخلافی سبک قرن چهارم و پنجم را ندارد و دیگری هم مغنی ابن قدامه است که در میان شیعه این پدیده در این مرحله به وقوع پیوست و عمدتا توسط علامه حلی در تذکره است و آن حرکت تداوم پیدا کرد؛ البته علامه حلی دست به کار دیگری زد و آن فقه الخلاف نویسی میان شیعه بود، به عبارتی ایشان مبدع آن در شیعه است.

وی خاطرنشان کرد: فقه مقارن از این به بعد شکل گرفت و بعد شهید ثانی فقه مقارن را با هدف بهره گیری از آن به عنوان منهجی استنباطی و نه توسعه علم در پی گرفت و همه ظرفیت فقه مقارن را در عرصه استنباط برای دستیابی به حکم الله به کارگیری کرد.

حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی با عنوان این که هرچه در فقه مقارن در این قرن ها جلوتر می آییم تضعیف می شود، بیان داشت: این تضعیف تا به جایی پیش رفت که ابواب اختلاف میان شیعه و سنی ایجاد شد و فقه مقارن از بین رفت تا اینکه مرحوم آیت الله بروجردی با دیدگاه خاصی آمد و این دیدگاه توسط شهید اول پذیرفته شده بود و آن مبنا این بود که ما باید دیدگاه فقهای اهل سنت را بشناسیم؛ زیرا دیدگاه های علمای ما در بستر جامعه علمی شکل گرفته است و آن دیدگاه، دیدگاه غالب و مطرح در ساحت و در صحنه بود.

وی در پایان اظهار داشت: فقه مقارن دو کارکرد علمی دارد، نخست کارکرد در جهت توسعه علم است ـ البته توسعه علمی چیزی کمی نیست ـ و دوم استفاده منهجی در استنباط که دو شخصیت برجسته تاریخ شیعه کوششان معطوف بوده است، به این که فقه مقارن را با این هدف ما در استنباطمان و نه در توسعه علمی مان به کار بگیریم البته فواید دیگری وجود دارد.

گفتنی است، نشست تخصصی فقه مقارن، به همت گروه آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد./968/پ202/ع