نقدی بر یک مناظره علمی
خبرگزاری رسا ـ پژوهشگر حوزه علمیه خراسان گفت: مناظره باید به دور از جدل و اغراض شخصی و مبتنی بر روش منطقی و با آگاهی از ادبیات یک علم باشد.
حجت الاسلام مسعود حاج ابراهیمی، محقق و پژوهشگر حوزه علمیه خراسان، در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد با اشاره به برگزاری کرسی های نقد و نظر پیرامون فلسفه و عرفان در مشهد اظهار کرد: بررسی و نقد یک مناظره ممکن است از زوایای مختلفی همچون فضای محیطی، شرایط علمی و مبانی روششناسی صورت گیرد؛ اما نقد بنده نقد و بررسی روشی است.
وی ادامه داد: چنانچه فضای محیطی برای دو طرف مناظره یکسان نباشد، تاثیرگذاری نیز متفاوت خواهد بود؛ شیوه نشستن، قرار گرفتن میکروفونها، صوت مناسب، زمانبندی دقیق برای اجرا، تقدم و تاخر در شروع و پایان و امثال این نکات، باید دقت شود. همچنین به لحاظ علمی دو طرف مناظره باید از یک سطح علمی برخوردار باشند، یعنی سطح دادههای اطلاعاتی و فضای علمی هر دو در مورد موضوع مورد نظر، باید به یک اندازه باشد تا مخاطب بتواند استفاده علمی کند.
حجت الاسلام حاج ابراهیمی تصریح کرد: مخاطب در یک فضای علمی مساوی، برتری یک مطلب یا علمیت فرد را تشخیص میدهد. اگر اشکالات و پاسخها بهعلت ضعف علمی یک طرف باشد هم مخاطب دریافت علمی نخواهد داشت و هم مناظره کننده به سرعت جایگاه خود را از دست میدهد.
وی با بیان اینکه اولویت اول در مناظره علمی، شکست یا پیروزی یک طرف نیست، یادآور شد: قرار است مطلبی رد یا اثبات شود، به عبارت دیگر شکست یا پیروزی یک محتوا و ادعاست. مناظره اثبات و رد ادعاهایی است که مخاطبین با آن دست و پنجه نرم کردهاند. کسانی که در مناظره شرکت میکنند افراد عادی نیستند، بالاخره مبانی یکی از دوطرف مناظره را پذیرفتهاند و بهدنبال طلب علم و یافتن حقیقت هستند. فضایی که ایجاد میشود محل بروز و تجلی قدرت علمی و استدلال علمی است. پس ضعف یکی از طرفین کار را خراب می‌کند.
این استاد حوزه علمیه مشهد ادامه داد: هر دو طرف مناظره باید دارای «روش»یا متد مشخص باشند. ناتوانی روشی، نشان از ناتوانی علمی دارد، کسی که روش عملی را نیاموخته یا استفاده نمیکند چطور میتواند حرف خود را به کرسی بنشاند. اگر مناظره حجه الاسلام و المسلمین واسطی و جناب آقای نصیری را به صورت روشی مورد دقت قرار دهیم متوجه میشویم که یکی از دوطرف اساساً روشی برای استدلال و اثبات ادعاهای خود ندارد یا اگر احیاناً دارد توان استفاده ندارد.
وی افزود: در روش علمی، کلماتی مثل «به نظرم»، «من قبول ندارم»، «مطلبی که من میگویم درست است» و از این گونه عبارت ها معنا ندارد. کسی میتواند اینگونه حرف بزند که به صورت علمی محتوا را بررسی کرده باشد و صاحب نظر باشد. متاسفانه اشتباهات مناظره اول دوباره اتفاق افتاد و مناظره دوم تکرار یک اشتباه بود. برای روشن شدن فضای مناظره به چند مورد اشاره میکنیم؛ «آدرسدهی» و رفرنس دقیق یکی از ارکان فضای علمی است. اگر در یک روزنامه مطلبی بنویسیم و به یک سند ارجاع بدهیم یا اصلا ندهیم، کسی نیست بگوید این حرف را از کجا زدهاید، یا مصاحبهای بکند و حرفی بزند و نظری هم بدهد، آدرسدهی و رفرنسدهی به صورت تخصصی و علمی ظهور خاصی ندارد اما در مناظره، بدون آدرس دقیق نمیشود وارد میدان شد.
حجت الاسلام حاج ابراهیمی گفت: مساله دیگر «آدرسدهی جامع» است و فحص از تمامی منابع نه یک منبع. در مناظره یک مورد کفایت نمیکند. چطور در گزارههای دینی به دنبال همه موارد هستیم و تواتر برای خود جایگاه دارد، در مناظره و بحث علمی نیز باید تمامی موارد و نشانیها مشخص و اعلام شود. استناد به یک مطلب آنهم نه از قرآن و روایت جای تأمل دارد. در این مناظره بسیار شاهد بودیم که استاد نصیری به یک سند ضعیف اشاره می‌کند و تا آخر حرف اول را تکرار می‌کند. این روش در مناظره علمی جائی ندارد.
وی ابراز داشت: در مناظره نیازمند منابع «دست اول» و «مرجع» هستیم. اگر از منبع دست دوم استفاده کنیم درحالیکه منابع دست اول در دسترس است از وجاهت کار علمی کاسته می شود. میگوئیم فلانی این حرف را در کتاب خود از قول دیگری گفته است. آیا منبع مرجع موجود است یا نه؟ آقای نصیری میگوید ملاصدرا چنین گفته، حجت الاسلام واسطی میگوید، شما اسفار را دیدهاید؟ جواب شنیده میشود که فلانی در کتاب خود از اسفار نقل کرده است. طلبه سطحخوان هم میداند که در صورت وجود منابع اصلی باید به آنها استناد کرد. متاسفانه در این دو مناظره آقای نصیری به مطلبی استناد می‌کند که دست دوم است در حالیکه طرف مقابل اصل سند را به همه نشان میدهد و این ادعا از اساس باطل میشود.
وی ادامه داد: از نکات قابل توجه در این مناظره استفاده نکردن آقای نصیری از «برهان منطقی» است؛ استفاده از شیوه جدل در بحث در مجامع علمی پذیرفته نیست. بحث جدلی محل دعواست. یکی از دوطرف، ادعای بدون سند می‌کند، برای طرف مقابل هم کاری ندارد، فقط کافیست بگوید شما هم در کتابهای خود دویست دروغ نوشتهاید. حالا طرف مقابل باید خود را به آب و آتش بزند تا این لکه را پاک کند. عجیب است که استفاده از گزاره منطقی در این مناظره فقط از طرف حجت الاسلام والمسلمین واسطی به چشم میخورد. ایشان در مناظره دوم برای اینکه برای آقای نصیری روشن شود که چطور باید از گزاره منطقی استفاده کرد بسیار زحمت کشیدند، به طوری که برای همه روشن شد که باید از شیوه برهان استفاده کرد، با این وجود آقای نصیری نتوانست از برهان منطقی برای حرف خود استفاده کند و این اتفاق در دومین جلسه مناظره هم تکرار شد.
این پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: از نکات دیگر درخور توجه این است که وقتی میخواهیم با نگاه روششناسانه، تفکر یا مبنایی را نقد کنیم اول باید به تمامی آن تفکر آشنا باشیم و تمام فضای علمی حاکم بر آن علم را بدانیم و دوم با ادبیات آن سخن بگوئیم. مثل این میماند که یک طلبه بدون اینکه پزشک باشد یک اصل علمیِ پزشکی را زیر سوال ببرد و بخواهد با زبان آنها سخن بگوید و آنها را نقد کند.
حجت الاسلام حاج ابراهیمی افزود: مگر وهابیت چگونه بحث ولایت امیرالمؤمنین علی(ع) را زیر سوال میبرد و شبهه می‌کند؟ خانه نشینی حضرت، قضیه ناگوار خانه حضرت زهرا سلام الله علیها، ازدواج دختر امیرالمومنین علیهما السلام، مشورت در کلان نظام اسلامی حضرت در زمان خلفا، و سکوت ایشان را مستمسک قرار داده و میگویند علی(ع) اساساً نه تنها با خلفا مشکل نداشت بلکه به صورت کامل موید هم بود. دیگر به هیچ چیز دیگر کار ندارند و اصل ولایت را خدشه دار می کنند.
وی گفت: جوابی که به آنها داده میشود این است که اگر می‌خواهید مشی و روش علی(ع) را بررسی کنید و او را بشناسید از زمان پیامبر شروع کنید و تا زمان شهادت ادامه دهید. بررسی همه رفتارها، احساسات و فضای فکری حضرت است که تبین کننده شخصیت و مسیر اوست اگر اینطور این شخصیت را بررسی کردیم میبینیم که حرف‌های وهابیها از اساس دروغ است. اَسناد خود گویای همه مطالب است و دیگر اینکه چطور امکان دارد ادبیات یک علم را ندانیم ولی بخواهیم آن را اثبات یا رد کنیم. اتفاق جالبی که در این مناظره و مناظرات شبیه این می‌افتد این است که یکی از دو طرف ادبیات آن علم را نمی شناسد، تعاریف آن را نمی‌داند. در این مناظره حجت الاسلام واسطی طبق ادبیات فلسفه صحبت می‌کند، طبق تعریف فلسفه، تعریف می کند، طبق قاعده برهانی استدلال می‌کند اما از طرف دیگر آقای نصیری فاقد ادبیات و آشنایی با تعاریف فلسفی در این مناظره است. اگر قرار است علمی نقد شود، باید موارد تناقض را در درون همان علم کشف کرد. گسستگی محتوا و استدلال از بیرون نیست از درون علم است که باعث قوت و ضعف می شود.
وی خاطرنشان کرد: بحث علمی با هیاهو و شعار و جدل امکان ندارد. خیلی راحت است که با لشکرکشی، شبهاتی وارد جامعه کنیم که پایه و اساس ندارد. کسانی که به امید استفاده از فضای علمی به این گونه مناظرات می آیند توقع دارند تا با نقد و نظر دو طرف، بتوانند راه درست را انتخاب کنند و حقیقت برای آنها روشن شود. امید است که اینگونه جلسات سرمنشاء خیرو برکت علمی برای همه باشد و فضای علمی را به سمت و سوی پاسخگویی به مطالبات امام خامنه ای قرار دهد.
گفتنی است، نشست های نقد و نظر پیرامون فلسفه و عرفان، به منظور دستیابی به شاخص های فلسفه وعرفان صحیح، در قالب 12 جلسه با عناوین «تاریخ فلسفه و عرفان در جهان»، «علل انشعابات فکری ورفتاری در جریان فلسفه و عرفان در جهان»، فلسفه و عرفان در جهان اسلام»، «فلسفه وعرفان در اهل سنت»، «فلسفه و عرفان در تشیع اثنی عشری»، «فلسفه وعرفان در نحله های فقهی شیعی»، «فلسفه وعرفان های کاذب در جهان اسلام»، «فلسفه و عرفان های کاذب در جهان»، «فلسفه و عرفان های کاذب در جامعه معاصر ایران»، «تفاوت عرفان و تصوف» و «شاخص های فلسفه وعرفان مطلوب» در طول دو تا سه سال آینده ادامه خواهد یافت./930/ت301/س
ارسال نظرات