بررسی وحی و نبوت از منظر ابن سینا و ابن میمون
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
یکی از مهمترین رخدادهایی که زندگی بشر را در دوران‌های گوناگون تحت تأثیر قرار داده است، حضور کسانی است که داعیه دار سخنگویی از جانب خداوند و غیب بوده‌اند. درک مسائل مرتبط با نبوت و ماوراء به ویژه وحی، به دلیل خفاء و عدم دسترسی همگان و پیچیدگی‌اش امری مشکل است. در این رساله به بررسی این مفاهیم در دین‌های یهودیت و اسلام با تأکید بر نظرات یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان این دو دین پرداخته شده است. روشی که در این رساله اتخاذ شده توصیفی ـ تحلیلی و به دو طریق درون دینی و برون دینی است. در نگرش درون دینی از متن مقدس به عنوان منبع اصلی استفاده شده و در برون دینی، نوشتارهای ابن سینا و ابن میمون مورد بررسی قرار گرفته است. اثبات اصل، ضرورت و ماهیت نبوت بایستی بر نگرش برون دینی مبتنی باشد که از موضوعات فلسفه قرار میگیرد؛ لذا به بررسی آراء شاخص‌ترین فیلسوفان این دو دین در این زمینه پرداخته شده است. ابن سینا با توجه به دغدغه‌های انسان شناسی و معرفت شناسی به این مسأله وارد شده و در این راه به روش فلسفی پایبند بوده و ابداعاتی در این باب داشته است. سخن او جنبهی کلی و عام دارد. مخاطبان ابن میمون خواص فلسفه دان یهودی بوده‌اند. هدف او از طرح بحث نبوت، رفع تعارض و ابهام از کتاب مقدس و تحیر آشنایان با فلسفه یونان بوده است. او برای باورهای دینی توجیه فلسفی آورده و تعهد او به باور دینی بیش از روش فلسفی است. حاصل مقایسه کلی بین نگرش فلسفی و متن مقدسی این است که دستاوردهای نظر فلسفی در وحی و نبوت در برخی موارد متغایر با نظرات دینی است. با نگاه فلسفی وحی و نبوت در سیر سلسله علل طبیعی قرار میگیرند در نتیجه نه نبی برگزیده الهی است و نه متن مقدس محصول تکلم الهی، بلکه دین و شریعت حاصل کمال معرفت عقلانی و دستاورد علم حصولی بشری است.
ضرورت مسأله:
لزوم بررسی پدیدهی وحی و نبوت به میزان اهمیت و جایگاه آن در زندگی بشر باز میگردد. بررسی این مسأله با روش علمی میتواند به بهترین دغدغه‌های ذهن بشری یعنی مبدأ هستی و رابطهی آن با پدیدهی هستی به ویژه موجود دارای فکر و اختیار یعنی انسان پاسخ گوید. با این پژوهش میتوان دریافت که هدف خود متن وحیانی از بیان این مسأله چیست و این که معارف وحیانی تا چه میزان در دعوی خود مبنی بر فرود آمدن از سوی خدا صادق هستند و این که تا چه میزان میتواند به نیازهای بشر پاسخ گوید؟
مقایسهی نبوت اسلامی با یهودی:
مشابهت‌های وحی و نبوت یهودی و اسلامی:
1) مبانی مشترک: وحی و نبوت اسلامی و یهودی بر مبنایی مشترک همچون خدای واحد، اختیار بشر، و ایمان به ماوراء استوار است.
2) اعتقاد به معرفت بخش بودن داده‌های وحیانی از اصول مشترک هر دو دین است.
3) خطاناپذیری در دریافت وحی.
4) حضور و وساطت فرشتگان در دریافت وحی.
5) انتخاب الهی.
6) وحی مکتوب.
7) طرد و انکار انبیاء: ظهور انبیاء راستین در ابتدا با انکار و رد و عدم پذیرش از سوی جوامع بشری رو به رو بوده است.
8) شریعت ثمرهی نبوت: از پیامدهای مشترک نبوت برای دو دین، تجلی شریعت برای جامعه دین‌داران است. خداوند خالق انسان مد نظر این دو دین، ملک و فرمانروای علی الاطلاق است که اطاعت خویش را از بندگان در قالب مناسکی که برای پیامبران آشکار میکند، میطلبد.
9) دعوت به توحید.
10) تفاوت نبوت با مفاهیم مشابه: یکی از تهمت‌هایی که به انبیاء میزدند اتهام‌هایی نظیر منجم، کاهن، جادوگر و رابطه با جنیان است.
11) پیشگویی.
12) اعجاز.
13) دعوت به زینت اخلاقی.
14) انذار و تبشیر.
15) شفاعت.
16) مداخله در سیاست و مسئولیت پذیری اجتماعی: یکی از اهداف نبوت اسلامی و یهودی تشکیل حکومت تئوکراتیک است لذا ایده‌های دینی در تئوری‌های اندیشمندان سیاسی این دو دین اثر گذار است.
17) ارتباط خدا با بشر.
تفاوت‌ها:
1) جایگاه و اهمیت موضوع؛ اسلام ابتدا دین اعتقادات است و یهود دین مبتنی بر شریعت. شرط ورود به اسلام با اعتراف اعتقادی است و در یهود اعتقادات چندان اهمیتی ندارد و دین عمل‌گرا و شریعت محور است.
2) محوریت نبوت: محور تفکر شیعی در نبوت، ولایت است اما در نبوت یهود عهد و اطاعت محوریت دارند که نتیجه آن قومی و شریعتی بودن دین یهود است.
3) تأکید به تبعیت یکسان از انبیاء: قرآن کریم در تبعیت از انبیاء تفاوتی قائل نیست ولی کتاب مقدس در تبعیت و اطاعت از انبیاء فرق مینهد.
4) دنیوی یا اخروی بودن: نبوت اسلامی بیشتر ناظر به جهان آخرت است و اما نبوت یهودی برای هدایت قوم به سرزمین موعود است.
5) تفاوت معنای روح.
6) دعوت قومی-دعوت جهانی: نبوت اسلامی ناظر به همه اقشار و انواع مردمان است. اما انبیاء بنی اسرائیل به ندرت از حیطه دعوت قومی فراتر میروند.
7) نبوت زنان: به پندار یهودی زنان نیز میتوانند مسئولیت هدایت و رسالت را از جانب خدا بر عهده گیرند اما در اسلام این‌طور نیست.
8) نبی دروغین: کسانی که به دروغ خود را سخنگوی خدا معرفی میکنند در عهد عتیق نبی میشود.
9) عصمت: تمام فرق اسلامی به نحوی عصمت را لازمه نبوت می شمارند. اما متن مقدس یهودی انبیاء را در حد انسانهای معمولی فرو میکاهد.
10) تعدد انبیاء.
11) کهانت موروثی در کنار نبوت.
12) نبوت به همراه موسیقی و اعمال سمبلیک.
13) تفاوت متون وحیانی.
14) نبوت سرزمین مقدس.
15) شریعت.
16) مسح در نبوت.
نتیجه گیری:
تفاوت‌های ابن سینا با ابن میمون در بحث وحی و نبوت را میتوان در موارد ذیل خلاصه کرد:
1) ابن میمون نقش چندانی برای معجزات در نبوت در نظر نمیگیرد و اصلاً وارد بحث فلسفی آن نمیشود و به صورت کمرنگ عبور میکند. ابن سینا در رسالهی «فی الفعل و الانفعال» این بحث را به صورت جدی مطرح کرده است اما اشکال او این است که بر خلاف نظر درون دینی معجزه و سحر و جادو را از یک سنخ میشمارد.
2) ابن میمون در بحث معرفت به تبع فارابی قائل به اتحاد عاقل و معقول است لیکن ابن سینا این نظر را نمی‌پذیرد.
3) نبوت در خواب و رویا، از ویژگی‌های نبوت یهود است و یکی از مرزهای جدائی ابن میمون از فلاسفه‌ی مشاء. ابن سینا با طرح نقش حدس در نبوت به شدت با تقلیدی بودن این معارف مخالف است او بر خلاف ابن میمون میان معرفت حاصل از رویا و خواب با معرفت نبوی تمایز قائل است.
4) پاسداری از شریعت در یهود از نظر ابن میمون با ارشاد و موعظه‌ی سایر انبیاء صورت میگیرد در اسلام ابن سینا می‌گوید: «حفظ و اجرای شریعت بایستی توسط خلیفه و وحی صورت گیرد که از طریق نص به تداوم این راه برگزیده شده است».
شایان ذکر است، پایان‌نامه «بررسی وحی و نبوت از منظر ابن سینا و ابن میمون» پژوهش پایانی «خانم رحیمه رحمانی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب است و در سال 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «حجت‌الاسلام مهراب صادق نیا» و استاد مشاور آن «حجت‌الاسلام شریعتمداری» است./9193/پ201/ن