عقل و ایمان و ولایت سه مرحله مبارزه با نفس است/ حقوق بشر یا هوای بشر؟
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجتالاسلام علیرضا پناهیان، استاد حوزه و دانشگاه در بیست و سومین جلسه سخنرانی خود با موضوع «راهبرد اصلی در نظام تربیت دینی» در مسجد امام صادق(ع) میدان فلسطین با اشاره به این که عقل و ایمان و ولایت سه مرحله مبارزه با هوای نفس است، گفت: مسیر مبارزه با نفس، در نهایت به مدیریت مبازه با هوای نفس توسط ولایت منجر میشود. اگر در اوایل مبارزه با نفس، عقل در مقابل هوای نفس بود؛ در مراحل بعد ایمان است که در مقابل هوای نفس قرار میگیرد و در نهایت این ولایت است که در مقابل هوای نفس قرار میگیرد.
وی با اشاره به اینکه عقل توصیه میکند که دورترین منافع را ببین ولی هوای نفس تو را دعوت به سطحیترین منافع میکند، اظهار داشت: ایمان، هدف و انگیزه را ایجاد میکند ولی هوای نفس تلاش میکند ایمان شکل نگیرد. اگر کسی از هوای نفس تبعیت کند، ایمان را از دست میدهد.
استاد حوزه علمیه با تاکید بر این که برای مبارزه با نفس، برنامهریزی لازم است، ادامه داد: «تقوا» برنامۀ مبارزه با نفس است که روش تضعیف «من» را بیان میکند. برای تضعیف «من» باید دستورات را از خدا بگیری و این دستورات را ولی خدا باید به تو ابلاغ کند. دستور گرفتن از خدا، مستقیم نیست و باید در مقابل ولی او تواضع کنی. پذیرفتن برتری و فضیلت او در این تواضع هست. در این مرحله، هم باید دستوراتی را که ولی خدا از جانب خدا بیان میکند را بپذیری و هم دستوراتی که خودش میدهد را بپذیری تا انانیت تو از بین برود. پس در این مرحله، هوای نفس در مقابل «ولایت» قرار میگیرد و برای مقابله با هوای نفس باید دستورات ولی خدا را بپذیری.
کسی که دین خود را از امام نگرفته باشد، از هوای نفس خود تبعیت میکند
حجت الاسلام پناهیان بیان داشت: در مورد رابطۀ هوای نفس با ولایت روایتهای زیادی وجود دارد. از امام رضا(ع) در مورد معنای این آیه سؤال شد: «وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ؛ چه کسى گمراهتر است از آنکه از هواى نفس خود بدون هدایت خدا پیروى کند؛ »(قصص/50) حضرت فرمود: «منظور کسى است که دین خویش را به رأى و نظر خود گرفته باشد نه از امامى از میان ائمۀ هدی؛ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ-وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ- قَالَ یَعْنِی مَنِ اتَّخَذَ دِینَهُ رَأْیَهُ بِغَیْرِ إِمَامٍ مِنْ أَئِمَّةِ الْهُدَى»(کافی/1/374).
وی افزود: آنچه در این روایات بیان میشود، با آنچه در مورد دستور گرفتن از ولی خدا برای مخالفت با هوای نفس مطرح شد، تطبیق دارد و همان عملیات فکری را تأیید میکند. با این نوع روایات نباید صرفاً یک برخورد تعبدی داشت، بلکه باید آنها را مبنا و روش مخالفت با هوای نفس برای همگان دانست.
صداقت انسان در تواضع به خدا، تنها هنگام تواضع به ولی خدا ثابت میشود
استاد حوزه علمیه با بیان این که تواضع واقعی انسانها به خداوند، در نوع برخوردشان با ولایت مشخص میگردد، گفت: اگر ولایت فردی مثل خودت که بر تو فضل و برتری دارد را بپذیری، در واقع تواضع کردهای و در اینجا است که ولایت اصل میشود. با موضوع ولایت باید تحلیلی و تعقلی برخورد کرد و آثار آن را در تمام اجزاء دین بررسی کرد. آنچه از مجموعۀ بسیاری از آیات قرآن، روایات و نیز بررسیهای عقلی روشن میشود این است که صداقت انسان در تواضع به خدا، تنها هنگام تواضع به ولی خدا ثابت میشود.
• وی افزود: زراره میگوید از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شنیدم که میفرمودند: «خداوند امر خلقش را به پیامبرش واگذار کرده است تا ببیند اطاعتشان چگونه است؟ سپس این آیه را تلاوت میکردند که هر آنچه پیامبر به شما (دستور) میدهد بپذیرید و از هر چه نهی میکند، دوری کنید؛ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَى نَبِیِّهِ ص أَمْرَ خَلْقِهِ لِیَنْظُرَ کَیْفَ طَاعَتُهُمْ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ- ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(کافی/1/266)
کسی که به ولایت اهل بیت(ع) معتقد نباشد اهل دوزخ است حتی اگر تمام عمرش عبادت کند
حجت الاسلام پناهیان بیان داشت: میسّر مىگوید: بر امام صادق(ع) وارد شدم و به آن حضرت عرض کردم: فدایت شوم، همسایهاى دارم که شبها برای نماز شب از صدای او بیدار میشوم که یا مشغول خواندن قرآن است و آیات را مکرّر مىخواند و گریه و زارى مىکند و یا دعا مىکند. درباره او تحقیق کردم، به من گفتند: او از همه محرّمات الهى دورى مىکند. امام (ع) فرمود: اى میسّر، آیا به آنچه تو اعتقاد دارى(ولایت ما اهلبیت) معتقد است؟ گفتم: خدا مىداند. این گذشت تا آنکه سال بعد به حج رفتم و از حال آن مرد پرسیدم، متوجه شدم که هیچ معرفتی به ولایت اهلبیت(ع) ندارد. وقتى خدمت امام صادق (ع) رسیدم و از حال آن مرد به حضرت خبر دادم، همان سخن سال گذشته را تکرار فرمود و پرسید: آیا به آنچه تو اعتقاد دارى معتقد است؟ گفتم: نه. فرمود: اى میسّر، کدام نقطه روى زمین از همه جا حرمتش بیشتر است؟ گفتم: خدا و رسول او و فرزند پیامبرش بهتر مىدانند. حضرت فرمود: اى مُیَسِّر، میان رکن و مقام باغى از باغهاى بهشت است، و میان قبر رسول خدا(ص) و منبرش نیز بوستانى از بوستانهاى بهشت قرار دارد. به خدا قسم اگر خداوند به بندهاى عمر طولانی بدهد تا اینکه او میان رکن و مقام و میان قبر و منبر پیامبر، هزار سال خدا را عبادت کند، و سپس او را مظلومانه در بسترش مانند گوسفند سر ببرند، و خدا را در حالى ملاقات کند که به ولایت ما معتقد نباشد، بر خدا سزاوار است که او را بر روی صورت در آتش دوزخ بیاندازد.
خداوند عمل بندهای که در مورد ما اهلبیت(ع) شک داشته باشد قبول نمیکند
وی ادامه داد: تعابیر چنین روایاتی تأیید میکند که ما برای خوب بودن و انجام دادن چند کار خوب آفریده نشدهایم. ما به این دنیا آمدهایم تا با هوای نفسمان مبارزه کنیم و این مبارزه نهایتاً به پذیرش و تبعیت از ولایت ختم میشود. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اگر بندهای هزار سال در بین رکن و مقام خدا را عبادت کند و بعد هم مظلومانه مثل گوسفند ذبح شود، او با همان کسانی محشور میشود که به آنها تأسی و اقتدا میکرده و با هدایت آنها هدایت میشده است؛ اگر آنها اهل بهشت باشند، او هم بهشتی میشود و اگر آنها جهنمی باشند، او هم جهنمی میشود؛ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ أَلْفَ عَامٍ مَا بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ ثُمَّ ذُبِحَ کَمَا یُذْبَحُ الْکَبْشُ مَظْلُوماً لَبَعَثَهُ اللَّهُ مَعَ النَّفَرِ الَّذِینَ یَقْتَدِی بِهِمْ وَ یَهْتَدِی بِهُدَاهُمْ وَ یَسِیرُ بِسِیرَتِهِمْ إِنْ جَنَّةً فَجَنَّةٌ وَ إِنْ نَاراً فَنَارٌ»(بحار الانوار/27/180). در روایت دیگری از امالی مفید از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است: «خداوند عمل بندهای که در مورد ما اهل بیت شک داشته باشد را قبول نمیکند؛ نَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلَ عَبْدٍ وَ هُوَ یَشُکُّ فِینَا»(امالی مفید/3).
هوای نفس علت مخالفت با انبیاء
استاد حوزه علمیه افزود: قرآن به عنوان یکی از ویژگیهای پیامبر اکرم(ص)، میفرماید: «پیامبر از روی هوای نفس حرف نمیزند؛ وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى»(نجم/3). معلوم میشود تبعیت از «هوی» مسألۀ مهمی است و پیامبر(ص) اهل آن نیست. این نوعی نگاه مثبت را برای دوری از «هوی» نشان میدهد.
وی بیان داشت: تعابیر دیگری هم در قرآن وجود دارد که کسانی که اهل تبعیت از هوای نفس هستند را به سگ تشبیه میکند. مانند این آیه که دربارۀ یکی از علماء بنیاسرائیل(بلعم باعورا) است: «و اگر مىخواستیم درجات و مقاماتش را به وسیله آن آیات بالا مىبردیم، ولى او به امور ناچیز مادى و لذتهاىِ زودگذرِ دنیایى تمایل پیدا کرد و از هواى نفسش پیروى نمود، پس مَثَل او مانند سگ است که اگر به او هجوم ببرى، زبانش را بیرون مىآورد، و اگر به حال خودش رها کنی، باز هم زبانش را بیرون مىآورد و لَه لَه میزند. (از شدت هواپرستی، یک حالت عطش نامحدود پیدا کرده که هیچگاه از دنیا سیر نمیشود). این داستان گروهى است که آیات ما را تکذیب کردند؛ وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا» (اعراف/176).
حجت الاسلام پناهیان افزود: خداوند در آیۀ دیگری میفرماید: «ما از بنىاسرائیل بر اطاعت از خدا و پیروى از موسى پیمان گرفتیم و پیامبرانى به سوى ایشان فرستادیم، هرگاه پیامبرى احکام و قوانینى براى آنان مىآورد که مطابق هوای نفسشان نبود(دلخواهشان نبود)، برخی از پیامبران را تکذیب میکردند و برخی را مىکشتند؛ لَقَدْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی إِسْرائیلَ وَ أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّما جاءَهُمْ رَسُولٌ بِما لاتَهْوى أَنْفُسُهُمْ فَریقاً کَذَّبُوا وَ فَریقاً یَقْتُلُون»(مائده/70)
وی با اشاره به این که حق نمیتواند از هوای مردم تبعیت کند، چون در میان مردم نظراتی هست که منطبق با هوای نفس آنهاست، گفت: خداوند میفرماید: «اگر حق، از هوای نفس مردم تبعیت کند، آسمانها و زمین و آنچه که در آنها است به فساد و تباهی کشیده میشود؛ وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فیهِن»(مؤمنون/71) خداوند در آیۀ دیگری میفرماید: «آیا دیدی آن کسی را که هواى نفس خود را خداى خود گرفت و خدا او را با داشتن علم گمراه کرد و بر گوش و قلبش مهر زد و بر چشمش پرده انداخت، دیگر بعد از خدا چه کسى او را هدایت مىکند آیا باز هم متذکر نمىشوید؟! أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَکَّرُون»(جاثیه/23)
غربیها «حقوق بشر» را معادل «هوای بشر» قرار دادهاند
استاد حوزه علمیه افزود: این آیات نشان میدهد که تبعیت از هوای نفس چه آثار و نتایج سوئی به دنبال دارد و باید به شدت از پیروی نفس پرهیز کرد. ولی متأسفانه در غرب، هواپرستی تئوریزه شده است و هر چه هوای نفس بخواهد، حق را به او میدهند. به بیان دیگر غربیها «حق بشر» را معادل «هوای بشر» قرار دادهاند. این تبعیت از «هوی» در ساختارهای مختلف غرب نفوذ کرده است و قوانین حاکم بر غرب و مرتبط با تفکر غربی، دومینوی فساد را راه میاندازد. ممکن است سقوط اولین مهرههای این دومینو خیلی مهم نباشد، ولی وقتی این دومینو شروع میشود، هر مهرۀ خوب و باارزشی که سر راه باشد را هم خواهد انداخت و از بین خواهد برد. به عنوان مثال این دومینوی فساد را در مهرههای اولیه با پیشنهاهایی مانند ایجاد خط تماس مستقیم برای بچههایی که از پدر و مادر خود شکایت دارند، شروع میکنند که در ظاهر چیز بدی نیست اما وقتی این دومینو شروع شود، اقتدار مثبت والدین برای تربیت فرزندان، احترام بزرگترها و ارکان خانواده را تهدید خواهد کرد؛ چنان که برخی از نتایج آن را در غرب مشاهده میکنیم. دومینوهایی مانند از بین بردن اقتدار مثبت مرد در خانواده، برابری ارث زن و مرد برخلاف احکام الهی، گرایش به ساختارها و نوع قوانین غربی و ... برخی از این دومینوها هستند.
وی در پایان بیان داشت: دومینوهای فاسدی هم بودند که در اصل از زمان رسول خدا(ص) شروع شدند اما فساد و تباهی خود را در کربلا نشان دادند./916/پ201/ع