عقلانیت جهاد در اسلام

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «عقلانیت جهاد در اسلام» پژوهشی از «میترا درویشوند» به بررسی عقلانیت جهاد در اسلام اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:

چکیده:

جهاد که از ضروریات فقه اسلامی و برگرفته از قرآن است برای مبارزه با سران طاغوتی و حکام مستبدی است که از اساسی‌ترین حقوق بشریت یعنی «شنیدن پیام دعوت آفریدگان متعال برای زندگی شایسته و متعالی» دریغ می‌ورزند؛ اما باید دانست که جهاد در اسلام، جنبه عقلایی داشته و از اصول دین مبین اسلام است که بر اساس برهان و یقین شکل‌گرفته و ضوابط و قوانین آن مبتنی بر باورهای عقلی و به ضرورت عقل است. در پژوهش حاضر که با عنوان «عقلانیت جهاد در اسلام» تهیه و گردآوری شده است، بر آنیم تا بعد از تبیین ماهیت جهاد و ضوابط و شرایط، اهمیت و جایگاه آن در اسلام و همچنین بررسی مفهوم عقل و عقلانیت در اسلام، به ارتباطی که جهاد و عقلانیت می‌توانند در راستای یکدیگر داشته باشند، اشاره‌کنیم. به بیانی دیگر می‌خواهیم به این سؤال پاسخ دهیم که آیا جهاد در اسلام، جایگاه عقلایی دارد؟ بدین منظور ناچار به توضیح مفهوم جهاد در اسلام هستیم.

جهاد، یعنی تمام کوشش را در رفع دشمن به کار بردن و به دو نوع ابتدایی و دفاعی تقسیم می‌شود. در اسلام جنگ ابتدایی وجود ندارد و جهاد فقط دفاعی است؛ اما اگر برای دفع ظلم و گسترش عدالت باشد، جهاد ابتدایی جایز است. همچنین در بحث عقلانیت باید دانست که عقل در تفکر دینی از اساسی‌ترین امور است و به وسیله عقل است که روابط علّی و معلولی بین پدیده‌های عالم را می‌توان شناخت. عقل از دیدگاه فلاسفه به معنای مختلفی تفسیر شده که در این پژوهش به بیان این دیدگاه‌ها خواهیم پرداخت؛ اما عقلانیت جهادی انتخاب بهترین وسیله و ابزار برای تأمین هدف است. به تعبیری دیگر، وسیله به نوعی باید باهدف تناسب و همخوانی داشته باشد. بنابراین در عقلانیت جهادی به هدف دفع دشمن، ابزار جهاد انتخاب می‌شود که هم هدف و هم وسیله هر دو عقلانی است.

برخلاف دیدگاه متفکران غربی که به عقلانی بودن هدف اهمیت نمی‌دهند و از اینجا متوجه می‌شویم که ریشه اختلاف بین دیدگاه عقلانی اسلام به جهاد و دیدگاه غیر عقلایی سایر اندیشه‌ها به جهاد ظاهر می‌شود. در این پژوهش سعی بر اثبات دیدگاه اسلام در برابر دیدگاه مخالفین این دیدگاه شده است و از منابع مختلفی که نظریات و دیدگاه‌های متعددی در رابطه با جهاد و عقلانیت داشته‌اند استفاده نموده‌ایم تا بعد از گردآوری و جمع‌بندی آن‌ها به این نتیجه برسیم که اسلام در بحث جهاد بر خلاف نظر مخالفینش روحیه جنگ جویی و خشونت‌طلبی ندارد و برای دفاع از اسلام از بهترین وسیله استفاده می‌کند.

این پژوهش در 3 بخش تهیه شده است:

بخش اول که با نام ماهیت جهاد و اهمیت آن در اسلام است، به تعاریف لغوی و اصطلاحی جهاد پرداخته و در یک نگاه به تقسیمات جهادی در اسلام با عناوین جهاد دفاعی، ابتدایی، مشروعیت جهاد دفاعی و...پرداخته شده است. همچنین به جهاد در سیره نبوی و ماهیت روایی آن توجه شده است. در بخش دوم این پژوهش به تبیین ماهیت عقل در اسلام پرداخته شده است که با تعریف و تبیین عقل از نظر لغوی و اصطلاحی و اعتبار درجات عقل و تقسیم‌بندی از منظر بزرگان بررسی شده است.

درباره تبیین و ماهیت عقل توجه شده است و دیدگاه فلاسفه و اخلاقیون که محور اندیشه دینی را تشکیل می‌دهند پرداخته شده است. به کارکردهای عقلانیت و دیدگاه رهبران انقلاب اسلامی پرداخته‌شده که کارکرد اجرایی عقل و جهاد و شبهات وارده به آن در خصوص اسلام‌ستیزی و عدم صلح و آشتی در رویه اسلام اشاره شده است و به دیدگاه رهبران انقلاب اسلامی در مقوله کارکردهای جهادی از منظر عقلایی توجه شده است و در آخر می‌توان چنین گفت که اسلام با پاسخ‌های منطقی به متفکران غربی که در صدد نشان دادن چهره‌ای خشن و جنگ‌طلب از اسلام هستند، سعی بر رفع شبهات و اتهامات آنان نموده است که در این پژوهش به طرح این شبهات و پاسخ‌های عقلانی به آن‌ها پرداخته شده است.

تعریف و تبیین موضوع:

جهاد در لغت از ریشه «جَهد» به معنی رنج و مشقت است و در اصطلاح به معنی تمام کوشش خود را در رفع دشمن به کار بردن. از مطالعه در متون دین مقدس اسلام، چنین بر می‌آید که جهاد بر 2 نوع است: 1- جهاد دفاعی 2- جهاد ابتدایی. جهاد دفاعی آن است که مسلمانان برای دفاع از خود در برابر هجوم و حمله دشمن دست به سلاح برند و جهاد ابتدایی، جهادی است که به دستور ولی امر مسلمین به سوی طاغیان رفته؛ آنان را برای پذیرش اسلام، دعوت می‌کنند و برای این دعوت، موانع غیرمنطقی را به وسیله جنگ از میان بر می‌دارند. در دین مبین اسلام، به عقل و عقلانیت و جایگاه آن در تفکر اسلامی، بسیار توجه گردیده؛ لذا در این پژوهش سعی بر آن است که به بُعد عقلانیت و جایگاه آن در جهاد پرداخته شود.

یکی از انواع عقل، عقل ابزاری است که وسیله و ابزاری است برای رسیدن به هدف و در جهاد در این جا به معنی اصلاح و تربیت و تبلیغ دین اسلام است. لذا با توجه به تعاریف و جایگاه جهاد در اسلام، به بُعد عقلانیت آن توجه می‌شود و با ارائه تفکرات و نظرات رهبران انقلاب اسلامی، در حد استطاع، جوابگوی شبهاتی که به مسأله جهاد در اسلام می‌شود، می‌پردازیم.

ماهیت جهاد در قرآن:

الف) پرتوی از آیات جهاد:

1- مشخص شدن حدود جهاد اسلامی: در سوره بقره آمده است: (بقره/190) با کسانی که به کارزار شما بپردازند در راه خدا کارزار کنید و تجاوز نکنید که خدا تجاوزکاران را دوست ندارد؛ این آیه حدود جهاد اسلامی را روشن می‌کند.

2- وظایف مسلمین نسبت به دشمنان: این وظایف در دو آیه 191 و 193 سوره بقره آمده است.

3- آثار جنگ:

در سوره آل عمران آمده است: (آل عمران/166) و آن چه در روز اُحُد در روزی که دو دسته با هم نبرد کردند، به شما رسید به فرمان خدا بود و برای این بود که مؤمنان شناخته شوند.

4- روش مقابله با دشمنان: در سوره نساء دراین‌باره می‌خوانیم (نساء/71) ای کسانی که ایمان آورده‌اید اسلحه خود را برگیرید و آن گاه دسته دسته یا همه یک بار برای جهاد بیرون روید.

5- اهداف جهاد اسلامی: برخی از این اهداف در آیه (39 انفال) به آن اشاره شده است: و با آنان کارزار کنید تا دیگر فتنه‌ای نباشد و دین همه‌اش برای خدا شود حال اگر دست برداشتند خداوند به آن چه که می‌کنند، بیناست.

شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «عقلانیت جهاد در اسلام» پژوهش پایانی «میترا درویشوند»، برای اخذ مدرک سطح 2 مدرسه علمیه الزهراء(س) تهران است که در سال 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «خانم امراللهی» است. /9193/پ202/ی