زیارت اربعین نمادی از قدرت اجتماعی شیعه است/ اربعین امروز کارکرد کاروان اسرای سال 60 را دارد

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محسن محمدی، معاون علمی(آموزش و پژوهش) مؤسسه تاریخ تطبیقی، استاد دانشگاه فرهنگیان، مبلغ و مشاور نهاد رهبری در دانشگاه و پژوهشگر پژوهشگاه بین‌‌المللی المصطفی است.

در گفت‌وگوی تفصیلی با این استاد به تحلیل و بررسی زیارت اربعین با رویکرد «سیاسی اجتماعی» و «اخلاقی تربیتی» پرداختیم که در این بخش(بخش نخست) رویکرد «سیاسی اجتماعی» زیارت اربعین تقدیم حضور می‌شود.

علاقه‌مندان در ادامه متن این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانند؛

رسا ـ چند سالی است که زیارت اربعین با جمعیت میلیونی برگزار می‌‌شود. در سایر ادیان نیز چنین اجتماعاتی برگزار می‌‌شود، ولی به نظر می‌‌رسد این اجتماع با چنین عظمت و گستردگی مخصوص شیعه است. تحلیل شما از این اجتماع بزرگ دینی چیست؟

صدام در دوران حاکمیت بیش از سی ساله خود کلیه مراسم عزاداری اهل‌بیت(ع) را تعطیل کرد، اما بعد از کشته شدن صدام احساسات و انگیزه‌‌های دینی چندین ساله مردم عراق سر باز کرده و انفجاری از حضور محبان اهل‌بیت(ع) در حرم‌های ائمه(ع) رخ داد. به این ترتیب با از سرگیری دوباره پیاده روی و زیارت اربعین، مراسم پیاده روی این روز، به بزرگترین و باشکوه‌ترین تجمع جهانی شیعیان تبدیل شد.

امروزه اربعین امام حسین(ع) بیش از مناسبت‌‌های دیگر شاهد حضور فعال مسلمانان از عراق و دیگر کشورهای اسلامی است. به طوری که تعداد زائران بارگاه ملکوتی امام حسین(ع) در سال‌های 2009 و 2010 بین 10 تا 14 میلیون نفر بوده است و آمارهای مراکز مختلف گویای آن است که مراسم زیارت اربعین سال 1434 (2013) که با حضور حدود 20 میلیون نفر برگزار شد، بزرگ‌ترین تجمع بشری در جهان محسوب می‌‌شود.

افزون ‌بر آن هر ساله خیل عظیمی از پیروان سایر ادیان از جمله مسیحیت نیز به همراه دستجات و هیأت‌های عزاداری برای شرکت در مراسم اربعین سرور سالار شهیدان وارد کربلا می‌‌شوند. به جرأت می‌‌توان گفت: با اربعین حسینی، بزرگ‌ترین همایش انسانی دنیا اکنون در اختیار شیعیان است.

از نظر جمعیت شرکت کننده از کنگره‌ عظیم حج که با حضور حداکثر 4 میلیون مسلمان برگزار می‌شود، پیشی گرفته است. چند سالی است که جمعیتی چهار برابر حج تمتع در زیارت اربعین امام حسین(ع) گرد هم می‌آیند. در حالی که حاجیان هر سال حداکثر 20 کیلومتر پیاده روی دارند، شیعیان عراق و کشورهای دیگر از شهر‌ها و مناطق مرزی مختلف این کشور همانند منذریه بصره، ناصریه و نعمانیه گاهی حدود 400 کیلومتر را پیاده طی می‌کنند تا به نجف اشرف برسند.

همچنین میلیون‌ها عزادار دیگر هم از سراسر جهان با هواپیما خودشان را به نجف اشرف می‌رسانند و از آنجا تا کربلای معلی حدود 80 کیلومتر را پیاده طی می‌کنند تا در روز اربعین به کربلا برسند. به این ترتیب حج حسینیان در کربلا، سعی بین صفا و مروه آن‌ها در بین الحرمین و لباس احرام آن‌ها، لباس عزای سیدالشهدا است. حداقلی‌ترین مسیری که با پای پیاده به سمت اربعین طی می‌شود از شهر نجف اشرف است که تا کربلا حدود 80 کیلومتر فاصله دارد.

در طول تاریخ بشری همواره اجتماعات بزرگ بشری شکل گرفته است. در این بین هموراه دین به عنوان مهم‌‌ترین عامل همبستگی و تجمع بشر بوده است. بخش مهمی از این نقش‌‌آفرینی مذهب در اجتماعات بشری به واسطه رهبران دینی بوده است. با این رویکرد مهم‌‌ترین اجتماعات بشری در تاریخ معاصر را چنین می‌‌توان برشمرد؛

نخست، اجتماع 20 میلیون نفری شیعیان در کربلا در دسامبر 2014 در روز اربعین(1435) قمری. دوم، اجتماع 15 تا 18 میلیون نفری شیعیان در کربلا در ژانویه 2013 در روز اربعین(1434) قمری. سوم، اجتماع 15 تا 18 میلیون نفری شیعیان در کربلا در سال 2012 در روز اربعین. چهارم، اجتماع 15 میلیون نفری شیعیان در کربلا در سال 2011 در روز اربعین. پنجم، اجتماع 14 میلیون نفری هندی‌ها در تامیل نادو، هند در سال 1969 در تشییع جنازه آنا. ششم، اجتماع 10 تا 14 میلیون نفری شیعیان در کربلا در سال 2010 در روز اربعین. هفتم، اجتماع 10 تا 14 میلیون نفری شیعیان در کربلا در سال 2009 در روز اربعین. هشتم، اجتماع 5 تا 9 میلیون نفری ایرانیان در تشییع و تدفین امام سید روح‌الله خمینی در 1989. در این فهرست مراسم اربعین حسینی در کربلا در سال 2014، بزرگترین تجمع مسالمت‌آمیز تاریخ بشر به شمار می‌‌آید.

رسا ـ این اجتماع با این همه عظمت و گستردگی از طرف دشمنان و رقبای شیعه در منطقه با چه واکنشی روبه‌‌رو شده است؟

اربعین در تاریخ عاشورا از این جهت مهم است که به مبلغ بزرگ عاشورا یعنی حضرت زینب(س) گره خورده است؛ همان بانویی که ادامه‌‌دهنده راه نهضت عاشورا در احیای دین و روشنگری جامعه مسلمانان بود. پیاده‌‌روی زیارت اربعین در دوران کنونی لبیکی به تداوم شعار و اهداف نهضت عاشورا است. تجمع عظیم و میلیونی عاشقان و ارادتمندان حسینی که به احترام حضرتش و با تأسی از کاروان غم‌‌دیده اسرا با پای پیاده به کربلا می‌‌روند، نشان‌‌دهند قدرت عظیم حسینی در جامعه شیعیان است که این چنین قدرت بیسج‌‌کنندگی و ایجاد همبستگی دارد.

این مراسم مورد خشم و تعصب کورکورانه گروه‌‌های تکفیری قرار گرفته است. به طور مثال در سال 1392 ابوبکر البغدادی سرکرده گروه‌‌های تکفیری عراق همه زائران اربعین حسینی را تهدید به قتل کرد؛ وی در یک فایل صوتی که منتشر شده گفت: «چند سالی است که حضور شیعیان در اربعین رشد کرده، ما امسال با تمام قوا وارد عمل خواهیم شد و در اربعین امسال، همانند عاشورای 61 هجری، تمامی شیعیان را به خاک و خون می‌کشیم!» وی در ادامه گفت: «زیارت حسین [حضرت سیدالشهدا علیه السلام] در اربعین، به نماد اتحاد شیعیان معروف شده است و ما باید به این اتحاد و همدلی ضربه‌‌ای اساسی وارد کنیم.»

بزرگداشت نهضت عاشورا در چهلمین روز پس از آن، همواره مورد توجه ویژه اهل‌بیت(ع) بوده است. با توجه به آموزه‌های مکتب اهل‌بیت(ع) از دیرباز شیعیان عزاداری روز اربعین را باشکوه بسیار برگزار می‌‌کنند. طبعاً برگزاری این شعائر موجب جلب توجه قلوب مسلمانان به مکتب اهل‌بیت(ع) در طول تاریخ شده است. به همین دلیل دشمنان مکتب تشیع همواره به شیوه‌‌های مختلف، مراسم اربعین را مورد حمله قرار داده‌‌اند؛ ولی این حملات خونین نه تنها شعائر مذهبی شیعه در اربعین حسینی را متوقف نکرد، بلکه امروزه اربعین حسینی به روز جهانی وحدت مسلمان در مقابل جریان‌‌های استکباری و تکفیری تبدیل شده است.

اگرچه رسانه‌‌ها و تبلیغات دشمنان شیعه می‌‌کوشند تا حرکت میلیونی و بی‌‌نظیر اربعین را اقدامی صرفاً مذهبی و به دور از گرایش‌های اجتماعی و سیاسی نشان دهند، ولی اگر نفس این حماسه بزرگ سیاسی و اجتماعی نبود، این‌گونه مورد حملات خونبار دشمنان قرار نمی‌‌گرفت. از سوی دیگر با هیچ عقلی نمی‌‌توان وجوه سیاسی را از این حماسه بزرگ تفکیک کرد.

به هر تقدیر اربعین حسینی به رغم اقدامات خشونت‌‌بار دولت‌‌های سرکوب‌‌گر و گروه‌‌های تکفیری تروریستی، هر ساله باشکوه‌‌تر می‌‌شود و راهپیمایی پیاده به سوی کربلا در ایام اربعین که به گواه آمارهای رسمی رسانه‌های غیراسلامی، بزرگ‌‌ترین راهپیمایی کمی و کیفی جهان است، عملا به نماد قدرت شیعه تبدیل شده است و می‌‌تواند به تزلزل و نابودی سیاست‌‌های آمریکا، رژیم صهیونیستی و دست‌‌نشاندگان آن‌ها در منطقه بیانجامد. همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرمودند: شروع مغناطیس حسینی در روز اربعین است و این حماسه، با تنها با شور و شعور حسینی رقم می‌‌خورد.

رسا ـ مباحث زیادی بین کارشناسان تاریخ مطرح است که کاروان اسرا در اربعین اول به کربلا رسیدند یا اربعین دوم. به نظر شما این بحث از چه جهت اهمیت دارد؟

البته این موضوع یک بحث تاریخی است و از جهت مباحث تاریخی و کارشناسان و دقت نظرهای تاریخی مهم و قابل بحث و بررسی است، ولی به نظر می‌‌رسد اهمیت ابعاد تبلبغی و اجتماعی اربعین بیشتر باشد.

یزید پس از معاویه سیاست مکارانه، زیرکانه و نفاق‌‌آلود معاویه در دشمنی با اهل‌بیت(ع) را کنار گذاشت و علناً و صریحاً به مبارزه و براندازی بنی‌‌هاشم پرداخت. در این بین امام حسین(ع) برای حفظ دین و مسیر حق در مقابل باطل ایستادند. یزید به گمان باطل خود با به شهادت رساندن سیدالشهدا(ع) و به اسارت کشیدن خاندان مطهرش به طور کامل بر اهل‌بیت(ع) غلبه پیدا کرده است. ولی شهادت حسین بن علی(ع) در کربلا و در ادامه کاروان اسرا چنان شور و هیجانی در امت اسلام به راه انداخت که سبب شد یزید دو سال بیشتر پس از حادثه عاشورا زنده نماند؛ در حالی که یزید حادثه عاشورا و سپس اسارت خاندان اهل‌بیت(ع) را به عنوان سندی بر موفقیت و اقتدار خود می‌‌دانست.

در این بین زیارت و بازگشت اهل‌بیت(ع) در اربعین در کربلا بازگشتی افتخار‌‌آمیز در پایان اجرای یک مأموریت دشوار است. زائران اربعین با هم‌‌پیمانان خود که در روز عاشورا از آن‌ها جدا شدند، تجدید پیمان و خاطره کردند. از این جهت روز اربعین را می‌‌توان پایانی غرورآمیز و البته اندوهناک بر روز عاشورا دانست.

البته چنان‌‌که فرمودید بین تاریخ‌‌دانان اختلاف نظر است که زیارت اربعین در اربعین اول اتفاق افتاد یا اربعین دوم. ولی با توجه به نکات فوق به نظر می‌‌رسد این بحث چندان مهم نباشد؛ زیرا اهمیت اربعین بیش از آن‌که در ابعاد و مسائل تاریخی باشد، در جهات سیاسی اجتماعی و معرفتی آن است.

رسا ـ عطیه عوفی از اولین زائران اربعین است. با توجه به اینکه او از علمای کوفه است، این زیارت به نظر شما تحلیل سیاسی اجتماعی هم دارد یا فقط جنبه زیارت و فردی دارد؟

به نظر بنده زیارت فردی همانند «عطیه» از کربلا در نخستین اربعین را نمی‌‌توان فقط در ابعاد فردی و به عنوان زیارت صرف تحلیل کرد. کوفه از شهرهای تازه تأسیس اسلامی بود که در زمان خلیفه دوم ساخته شد. در دوران خلافت امیرمؤمنان(ع) این شهر پایتخت حکومت علوی بود و از این جهت کوفه به پایگاه شیعیان تبدیل شد. از این‌رو بسیاری از شیعیان در این شهر ساکن شدند.

پس از دوران امام حسن(ع)، امام حسین(ع) در دوران معاویه(ده سال) در مدینه بود، ولی با روی کار آمدن یزید و آغاز نهضت حسینی، شیعیان کوفه امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کردند. یزید نیز والی مکار و نیرنگ‌‌بازی همچون ابن زیاد را به کوفه گسیل داشت تا مانع از برقراری ارتباط بین شیعیان و اباعبدالله الحسین(ع) شود. او با خدعه‌‌گری که با خشونت نیز همراه بود از تعلل کوفیان در حمایت از حسین بن علی(ع) حداکثر سوء استفاده را برد و مانع شد که شیعیان کوفه به یاری امامشان بپیوندند. تنها افرادی همانند حبیب بن مظاهر به سختی توانستند از کوفه خارج شوند.

زیارت برخی از بزرگان کوفه در اربعین حسینی نشان می‌‌دهد که حادثه عاشورا در کوفه چه تأثیر زیادی داشته است و سبب ندامت و تنبه آن‌ها شده است. قیام توابین در این مسیر و بستر به جریان افتاد که نشانگر احساسات خفته و جامانده از قیام عاشورا بود. «عطیه عوفی» که برخی او را به اشتباه غلام جابر بن عبدالله انصاری می‌‌دانند، از تابعین و از شیعیان والای امام علی(ع) در کوفه است که افتخار همراهی جابر را در زیارت قبر اباعبدالله الحسین(ع) در نخستین اربعین شهدای کربلا داشت.

به این ترتیب او که یکی از رجال علم و حدیث و تفسیر قرآن به شمار می‌آمد، نخستین زائر امام حسین(ع) از کوفه بود. از این جهت باید گفت: حادثه عاشورا جامعه نخبگان، خواص، علما و اندیشمندان کوفه را تحت تأثیر قرار داد؛ به طوری که خود را بر سرمزار آن حضرت رساندند و با ایشان تجدید عهد کردند. قطعا این افراد در خیزش و برانگیختن مردم کوفه مؤثر بودند.

رسا ـ در زیارت اربعین، جابر بن عبدالله انصاری نیز مطرح است و با توجه به شخصیت جابر که از صحابی پیامبر(ص) است، ایشان در زیارت اربعین مهم‌‌تر و معروف‌‌تر هستند. آیا زیارت ایشان هم از جنبه سیاسی و اجتماعی قابل تحلیل است یا این‌که فقط بعد فردی دارد؟

به نظر من از جهاتی اهمیت سیاسی و اجتماعی زیارت جابر بن عبدالله انصاری که از صحابی پیامبر(ص) و شیعیان راستین امام علی(ع) است، مهم‌‌تر از زیارت عطیه است؛ زیرا کوفه با توجه به حضور کاروان اسرا و همچنین حضور شیعیانی که از امام حسین(ع) دعوت کرده بودند ولی ایشان را یاری نکرده بودند در معرض نهضت و قیام بود؛ ولی مدینه شهری بود که از این حوادث دور بود و حتی وقتی امام(ع) نهضت خود را از مدینه آغاز کردند، برخی با آن مخالف بودند.

مدینه شهر پیامبر(ص) و از مهم‌‌ترین مراکز و نهادهای اسلام بود. پیامبر(ص) بعد از فتح مکه تا آخر عمر شریفشان در این شهر باقی ماندند. با توجه به حضور رسول‌الله(ص) و خاندان مطهرش در مدینه، این شهر جنبه دینی و علمی بسیار یافت و پایگاه صحابه نبی‌اکرم(ص) شد. از این جهت این شهر اهمیت و نقش تعیین‌‌کننده‌‌ای در ایمان و باور مردم داشت.

چنان‌‌که صحابه اگر فرد یا جریان یا حکومتی را رد و یا تأیید می‌‌کردند، عموم جامعه اسلامی نیز از آنان پیروی می‌‌کردند. یا حداقل این‌که جامعه متدینین مدینه تأثیر تعیین‌‌کننده‌‌ای بر افکار عمومی جامعه اسلامی داشتند. پس از پیامبر(ص)، امام علی(ع) ـ به جز 5سال خلافت ـ امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در مدینه بودند، تا این‌که سیدالشهدا(ع) به دعوت مردم کوفه راهی عراق شد.

هر چند یزید با به شهادت رساندن شدید و سریع امام(ع) قصد داشت همه جامعه اسلامی از جمله جامعه مدینه را با خود همراه سازد و به نوعی آن‌ها را بترساند و اقتدار خود را به رخ آن‌ها بکشاند، ولی در عمل حادثه عاشوار سبب برانگیخته شدن جامعه مدینه علیه یزید شد، جامعه مدینه که بیشترین تعداد صحابه پیامبر(ص) را در خود جای داده بود، به شهادت امام حسین(ع) واکنش نشان داد.

نخستین واکنش، حضور صحابی جلیل القدر پیامبر(ص) یعنی جابر بن عبدالله انصاری بود که در نخستین اربعین به زیارت قبر امام(ع) مشرف شد. هر چند جابر از شیعیان امام علی(ع) است، ولی حضور او در مدینه در واقع به نمایندگی از جامعه مدینه بود. از این‌رو نخستین قیام در جامعه اسلامی علیه یزید و به حمایت از قیام کربلا پس از آن روی داد که برخی از صحابه پیامبر(ص) از مدینه به شام رفتند و از نزدیک اوضاع کسی را که خلیفه مسلمین می‌‌نامیدنش، دیدند و به بی‌‌دینی و عیاشی او پی‌‌بردند.

البته یزید نیز به شدت این قیام را سرکوب کرد؛ چنان‌‌که در سال قبل، نهضت عاشورا را سرکوب کرد و در سال بعد نیز به مکه حمله کرد. بنابراین زیارت جابر در کربلا در نخستین اربعین را باید نشانی از حساسیت جامعه دینی و صحابه پیامبر(ص) به واقعه عاشورا دانست؛ صحابی که خود دیده بودند پیامبر(ص) چگونه با امام حسین(ع) محبت می‌‌ورزید و نسبت به گرامی داشتن ایشان سفارش کرده بودند.

بنابراین نخستین زائر کربلا نخستین قیام پس از عاشوار را به دنبال داشت؛ قیامی که به روشن شدن چهره واقعی یزید و بنی‌‌امیه بسیار کمک کرد. زیرا یزید شهر پیامبر(ص) و صحابی او را به شدیدترین شکل سرکوب کرد و در این مورد اصول شرعی را نیز زیر پا گذاشت.

رسا ـ اجازه بدهید کمی از تاریخ فاصله بگیریم و به تحلیل زیارت اربعین در دوران کنونی بپردازیم. به نظر شما زیارت اربعین با این جمعیت میلیونی و به صورت پیاده چه تحلیل سیاسی اجتماعی دارد؟

زیارت اربعین نمادی از قدرت اجتماعی شیعه است. جمعیت میلیونی شیعه در زیارت اربعین بدون دخالت هیچ دولتی انجام می‌‌شود. در واقع همه این سیستم و امکانات و هماهنگی‌‌ها بدون حضور و فراخوان هیچ‌گونه دولتی انجام می‌‌شود. شما در کجای دنیا سراغ دارید که چنین همایش عظیمی به صورت خودجوش انجام شود؟ فراخوان و همایش‌‌های دولتی حداکثر در جمعیت چند هزار نفری روی می‌‌دهد. در واقع زیارت اربعین نمادی از بروز اقتدار شیعه است و نشان‌‌گر سرمایه اجتماعی شیعه است.

سرمایه تنها در ابعاد اقتصادی و نظامی نیست، بلکه امروزه اندیشمندان و استراتژیست‌‌ها به این نتیجه رسیده‌‌اند که مهم‌‌ترین سرمایه هر جامعه‌‌ای سرمایه اجتماعی آن است. به این ترتیب زیارت اربعین قدرت شیعه در بسیج‌‌کنندگی جامعه را نشان می‌‌دهد؛ قدرتی که در سایر ادیان و مذاهب نمونه آن را سراغ نداریم.

افزون بر این زیارت اربعین نشان‌‌گرنوعی همبستگی و هم‌‌گرایی اجتماعی است. زیارت اربعین با حضور اقوام و گروه‌‌های مختلف انجام می‌‌شود. در این اجتماع همه افراد با سطح مالی و تحصیلی و اجتماعی شرکت می‌‌کنند و همه یک‌دیگر را برای برپایی این مراسم عظیم یاری می‌‌کنند؛ بدون این‌که هیچ کس بر دیگری فخر بفروشد.

زیارت اربعین شاید در ابتدا اجتماعی عربی بود، ولی امروز با حضور شیعیان از کشورهای مختلف ویژگی و تعریف غیر ملی‌‌گرایانه‌‌ای یافته است و به نمادی از وحدت شیعه تبدیل می‌‌شود. همواره در طول تاریخ نزاع میان عرب و عجم وجود داشته است که لطمه‌‌های زیادی را نیز به اسلام زده، ولی زیارت اربعین با حضور دوستانه و هم‌‌گرایانه عرب و عجم انجام می‌‌شود.

همه این حضور و شور به دلیل محبت به اهل‌بیت(ع) است که زیارت اربعین را به نمادی از وحدت و همگرایی اجتماعی شیعه تبدیل کرده است. همین ویژگی‌‌های زیارت اربعین است که کینه‌‌توزی و تعصب کور دشمنان شیعه را برانگیخته است.

رسا ـ تا به اینجا در مورد ابعاد سیاسی و اجتماعی زیارت اربعین نکاتی را بیان کردید. در مورد ابعاد فرهنگی زیارت اربعین چه تحلیلی دارید؟

این موضوع از دو جهت قابل بررسی است؛ نخست، زیارت اربعین الگویی متفاوت از زیارت را ارائه می‌‌دهد. زیارت یکی از مهم‌‌ترین جلوه‌‌های رفتار دینی است. در طول تاریخ انسان‌‌های دیندار، زیارت را در قالب بازدید از معابد و مزارهای پیشوایان و بزرگان دینی انجام داده‌‌اند. از این جهت زیارت همواره با مفاهیمی همچون معنویت و قداست همراه بوده و زائر یکی از مفاهیم مهم معنوی و اخلاقی بوده است. در اسلام نیز زیارت از بار معنوی خاصی برخوردار است. این رویه معنوی در بین شیعیان با توجه به زیارت کربلا و اربعین شرایط ویژه‌‌ای یافته است.

می‌‌توان زیارت اربعین را الگویی مطلوب از سفرهای زیارتی دانست؛ الگویی مبتنی بر عشق و معرفت که بر خلاف الگوی گردشگرانه از مظاهر دنیاگرایی به دور است و با اهدافی غیر از زیارت آلوده نشده است. هر چند امروزه مسافرت به مکان‌های زیارتی، با توجه به گسترش زیارت‌های دینی و سایر انواع مسافرت‌ها با رشد روزافزونی مواجه شده است‌، ولی پس از وقوع انقلاب صنعتی و به تبع آن افزایش درآمدها و ایجاد اوقات فراغت، شکل‌ دیگری از سفر پا گرفت که «گردشگری» نامیده شد.

در گذشته زائر به فردی گفته می‌شد که صرفاً به خاطر اغنای نیازهای معنوی خود و فقط برای رسیدن به تجربه‌های عمیق و مهم دینی به سفر می‌رود؛ ولی امروزه واژه زائر گستره معنایی بیشتری را در برمی‌گیرد؛ بنابراین بازدیدکنندگان مکان‌های مذهبی، انگیزه‌ها، اعتقادات و الگوهای رفتاری متفاوت و مختلفی دارند. حاصل این تحول فرهنگی تولید واژه گردشگری دینی شده است که سعی در تلفیق و ورود ادبیات و مبانی گردشگری در زیارت دارد.

ولی با توجه به مبانی و رویکرد گردشگری، این تلفیق سبب تنزل و آسیب ابعاد معنوی و اخلاقی زیارت می‌‌شود. به نظر می‌‌رسد الگوی زیارتی اربعین، مبتنی بر الگوی اصیل دینی و در تغایر تام با این آسیب‌‌ها و در راه اصلاح و اعتلای الگوی زیارتی قابل تحلیل است.

زائران اربعین مبتنی بر الگویی مناسک‌‌گرا و جمع‌‌گرایانه به دور از هرگونه مظاهر دنیاگرایانه و گردشگرانه تفریح‌‌محور برای برقراری ارتباطی معنوی با امام شهید خود در این سفر قرار می‌‌گیرند که وقتی به صورت پیاده انجام می‌‌شود دشواری آن بیشتر می‌‌شود.

دوم، در تحلیل فرهنگی زیارت اربعین توجه به این نکته که زیارت اربعین امروزه به یک رسانه فراگیر تبدیل شده، بسیار مهم است. در واقع زیارت اربعین در امروز همان کارکرد کاروان اسرا دارد. در آن زمان کاروان اسرا نقش روشنگرانه داشت و مکر و پلیدی بنی‌‌امیه را فاش کرد؛ به طوری که «یزید» مجبور شد حادثه عاشورا را به گردن «ابن زیاد» بیندازد و کاروان اسرا را که با توهین و در قالب اسرا وارد شام کرده بود،‌ با احترام به مدینه بفرستد. در میان راه نیز آن‌ها به کربلا رفتند و زیارت اربعین را انجام دادند.

تجمع عظیم و میلیونی عزاداران حسینی توجه همه جهانیان را به خود جلب می‌‌کند و آن‌ها را متوجه اهداف و برنامه‌‌های مکتب حسینی می‌‌کند. بر این اساس است که رسانه‌‌های غربی این همایش عظیم را سانسور شدید مطبوعاتی و رسانه‌‌ای کردند. در حالی که این تجمع بسیار مسالمت‌‌آمیز و آرام برگزار می‌‌شود، دشمنان یا تلاش دارند آن را بر هم بزنند و هنگامی‌‌ که از این کار ناتوانند مانع از گسترش این تجمع می‌‌شوند تا نقش رسانه‌‌ای بودن آن را از بین ببرند.

/993/401/ر

ادامه دارد... .