از پایان‌نامه‌های نارس تا عقیم‌سازی تولید علم
حجت‌الاسلام سیدحمید جزایری، مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، به خلأها و آسیب‌های پژوهش در عرصه علوم انسانی اشاره کرد و گفت: در عرصه پژوهش در رشته‌های مختلف علوم انسانی با مشکلات متعددی مواجه هستیم؛ نخست این که هدف و تعریف از پژوهش برای برخی افراد مشخص نیست و زمانی که ارکان، مقومات و عناصر پژوهش برای افراد مبهم باشد، به طور طبیعی خروجی پژوهش نیز مناسب نخواهد بود.
وی با اشاره به ضرورت استفاده از عقل جمعی در پژوهش‌ها تأکید کرد: پژوهش‌ها در کشور ما اغلب به صورت فردی انجام می‌شود؛ در حالی که اقتضای زمان امروز این است که پژوهش‌ها به صورت گروهی باشد و در آن از عقل جمعی استفاده شود.
حجت‌الاسلام جزایری به‌روز کردن ابزارهای تحقیق و پژوهش را در حل مشکلات این عرصه مفید ارزیابی و تصریح کرد: از دیگر آسیب‌های پژوهش کشور این است که در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کشورمان بهره‌گیری صحیح از ابزار، متدها و عناصری که می‌تواند در پژوهش مفید باشد، به روز نیستند؛ به عنوان مثال نرم‌افزارهای محققان با تأخیر و عقب‌گرد 10 تا 20 ساله مواجه‌اند.
وی کپی‌برداری را معضل جدی در حوزه پژوهش خواند و گفت: معیارهایی همچون عمق، دقت و اتقان به صورت تدریجی در پژوهش‌های کشور ما کمرنگ شده و سطحی‌نگری، کپی‌برداری به صورت یک معضل جدی و فراگیر مطرح است.
مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه با اشاره به ضرورت نظریه‌پردازی ابراز داشت: در پایان‌نامه‌ها، مطلب جدید اما با منطق، دلیل و مستند کم شده است؛ در حالی که در گذشته بزرگان و علمای کشورمان، نوآوری‌ها، ابداعات علمی و جهش‌های فکری‌شان به مراتب بالاتر از شرایط فعلی بوده است.
وی افزود: به عنوان مثال مسأله حکومت و ورود که توسط مرحوم شیخ فضل‌الله نوری و آخوند خراسانی مطرح شد؛ ابداعی بود که امروزه کمتر شاهد چنین نظریه‌پردازی‌هایی هستیم.
حجت‌الاسلام جزایری، پژوهش‌های تکراری را از دیگر آسیب‌های این عرصه خواند و گفت: عدم اطلاع کافی مؤسسات کارفرمای پروژه‌های پژوهشی، سبب دوباره‌کاری‌ها و پژوهش‌های تکراری خواهد شد و افزون برآن نظارت دقیق، جامع، علمی و متقنی در پژوهش‌ها وجود ندارد.
وی یادآور شد: مسائلی همچون رفاقت‌ها، باندبازی‌ها، تسامح‌ها در مباحث پژوهشی و مؤسسات و مراکز پژوهشی کم و بیش دیده می‌شود.
عضو هیأت علمی جامعة المصطفی(ص)، تناسب موضوعات پژوهشی با نیازهای جامعه را ضروری دانست و تأکید کرد: انتخاب موضوع و تناسب آن با نیازها و واقعیت‌های جامعه و ایجاد تطور در حرکت روبه رشد علمی کشور کمتر خود را نشان می‌دهد.
وی عدم تسلط کافی به زبان و ادبیات علمی ملل مختلف را از دیگر مشکلات پژوهش‌ها در ایران خواند و گفت: سخن گفتن با زبان‌های دنیا در پژوهش‌های ما کمتر دیده می شود؛ منظور از زبان شامل لهجه و گویش و همچنین ادبیات علمی جوامع مختلف است؛ بنابراین کمتر پژوهشی از کشور ما در مجامع بین‌المللی مطرح شده و مورد نقد قرار می‌گیرد.
حجت‌الاسلام جزایری به لوازم مورد نیاز برای تولید علوم انسانی اسلامی اشاره و خاطرنشان کرد: تولید علوم انسانی و اسلامی نیاز به تعریف صحیح، جامع و مانع از تولید علم در حوزه علوم انسانی دارد و افزون بر آن مستلزم مهندسی دقیق، منطقی، برنامه‌ریزی و تدوین چارچوب‌های لازم است.
وی ابراز داشت: برای رسیدن به هدف تولید علوم انسانی، نخست باید به این سؤالات به درستی پاسخ داده شود که آیا کپی‌برداری تولید علم است و آیا بدون پرداختن به مبانی، امکان تولید علم است و در تولید علم چه اندازه محتوا، فرم، شکل و قالب نقش دارد و در حوزه شکل و قالب تا چه اندازه باید از قرآن و سنت استفاده کرد و در تولید علوم، تا چه اندازه، روزنامه‌های عقلانی و علمی روز قابل استفاده است؟
مدیر دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه گفت: برخی از اندیشمندان حوزوی، کلامشان قابل مقایسه و هماوردی با متفکران غربی است؛ اما ورود نظریه‌های آنها به مجامع علمی آکادمیک و غیرحوزوی به صورت طبیعی با مشکلات اجرایی، سخت‌افزاری، نرم‌افزاری، زمینه‌سازی‌ها و آماده‌سازی‌ها مواجه است.
حجت‌الاسلام جزایری تأکید کرد: ساختار فکری بسیاری از اساتید دانشگاهی کشورمان، براساس ساختار علوم انسانی غرب شکل گرفته است و تغییر این ساختار نیاز به زمان و برنامه‌ریزی‌های خاص خود را دارد؛ اما تولید پژوهش‌های متقن و دقیق و ورود آنها به محافل علمی دور از دسترس نیست./908/ت302/س