باید ها و نبایدهای اسلامی کردن علوم انسانی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، موضوع علوم انسانی یکی از مهمترین دغدغه های مقام معظم رهبری در سال های اخیر بوده است، ایشان بارها گلایه خود را در مورد وضعیت موجود این علوم ابراز داشته و تحول اساسی در محتوای درسی رشته های مختلف این علوم را لازم شمرده اند.

بدون آنکه به مناقشات مربوط به تعریف علوم انسانی وارد شویم برای روشن شدن حوزه این علوم همین مقدار اشاره می شود که علومی مانند: جامعه شناسی، روانشناسی، روانشناسی اجتماعی، علوم سیاسی، اقتصاد، مردم شناسی، تاریخ، جغرافیا، علوم ادبی، فلسفه، هنرهای زیبا و.. ذیل عنوان علوم انسانی قرار می گیرند.

اما صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی در این عرصه نظرات مختلفی در ارتباط با تحول در علوم انسانی را در جدیدترین همایش خود که در قالب همایش گفتمان نخبگان علوم انسانی در قم برگزار شد، مطرح می کنند.

* برای تحول باید نسلی تربیت کنیم که نسبت به غرب روحیه نقادانه داشته باشند

آیت الله میرباقری با بیان اینکه امروز چالش اصلی ما تمدن غرب است، اظهار داشت: این یک چالش تاریخی است و ما حتما باید مواضع خود را نسبت به تمدن غرب شفاف سازی کنیم و بفهمیم آیا تمامیت غرب را می توانیم به عنوان یک تمدن بپذیریم یا خیر.

وی با بیان اینکه ما باید موضع خود را مشخص کنیم که بطور کلی غرب گریز هستیم و می خواهیم منزوی باشیم  و یا اینکه خوب و بد غرب را جدا می کنیم و یا اینکه به استحاله غرب اعتقاد داریم، تصریح کرد: این رویکردها قطعا اثر بخش است، غرب گراها و کسانی که تمدن غرب را می پذیرند، به این موضوع اعتقاد دارند که استحاله فرهنگی ما در تمدن غرب به وقوع می پیوندد و می گویند ما باید این مسیر را طی کنیم و الگوی توسعه غرب را قبول کنیم و فرهنگ خودمان را وقف دهیم.

رییس فرهنگستان علوم اسلامی قم با بیان اینکه کسانی که غرب گزین هستند، در نهایت به غرب گراها  نزدیک خواهند شد، خاطرنشان کرد:این افراد تکنولوژی غرب را می آورند و به پیوست فرهنگی و تمدنی آن توجه ندارند و این در حالی است که این تکنولوژی تنها صورتی ظاهری ندارد، بلکه این تکنولوژی است که فرهنگ را نیز با خودش همراه خواهد کرد و در نتیجه منجر به ورود ساختارهای غربی می شود و در این هنگام باورها نیز تغییری بنیادین خواهند یافت.

وی  افزود: البته رویکرد انزوا هم که رویکرد موفقی نیست و ما اگر غرب را رها کنیم، آن ها ما را رها نمی کنند که ما آن را رها کنیم  و اگر از او تبری بجوییم، او می آید و بر ما تسلط پیدا خواهد کرد.

آیت الله میرباقری با اشاره به این که نسل آینده که می خواهد برای تولید نرم افزارهای تمدن دینی و مقاومت تا رسیدن به تمدن اسلامی فعالیت کند، باید حتما این رویکردها برایش روشن باشد، افزود: ما باید نسلی روشن نسبت به رویکرد تمدن غرب تربیت کنیم و اگر دنبال تمدن اسلامی هستیم، باید نسلی تربیت کنیم که معتقد به استحاله تمدن غرب در تمدن اسلامی باشند.

* ما با کلیت علوم انسانی موجود در غرب مخالفیم

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به ضرورت توجه به اسلامی کردن علوم انسانی، اظهار کرد: معنای علوم انسانی اسلامی این نیست که ما از نقطه صفر مرزی می خواهیم شروع کنیم، اساسا هر تمدنی که شکل گرفته،  الهام گرفته از تمدن قبلی بوده است و اگر کسی با ذهن کور و شیفتگی بر سر سفره تمدنی بنشیند تمدن جدیدی شکل نخواهد گرفت.

حجت الاسلام والمسلمین واعظی ادامه داد: ما با کلیت مدنیت معاصر غربی و با کلیت علوم انسانی موجود در آنجا مخالفیم، ما نگرش انتقادی داریم و با رویکرد حذفی تمام عیار هم برخورد نخواهیم کرد و این افتخار ما است که می گوییم دین آمده است کمک کند به راهبری عقل و عقل را ازآن حالت وحشی بودن مهار کنیم.

*کسانی که از تحول صحبت می کنند مفهوم روشنی از علوم انسانی ندارند

دکتر عبدالکریمی خود  با بیان این که ما باید ابتدا به این پرسش پاسخ دهیم که علم دینی چیست و آیا امکان تاسیس علوم انسانی دینی وجود دارد، گفت: مفهوم علم دینی بحث چالش برانگیزی است و  و من معتقدم کسانی که از دینی سازی علوم جدید بحث می کنند و در یک گمان در برابر معرفت عمل می کنند، از یک ایده تاریک و مبهمی برخوردار هستند.

وی در ادامه افزود: کسانی که از نسبت علوم انسانی و الهیات  صحبت می کنند نه مفهوم روشنی از الهیات و نه مفهوم روشنی از علوم انسانی را ارائه می کنند، وقتی ما می گوییم الهیات یعنی لقا الله یعنی نسبت حضوری بین انسان و خداوند یعنی قرب الهی بودن ولی زمانی هم مرادمان از الهیات مجموعه معارف بشری است که در تجربه سخن می گوید.

استاد دانشگاه تهران با بیان این که گاهی منظورمان از الهیات همان صحبت های فقها، فلاسفه است و زمانی هم منظورمان از الهیات تئو لوژیک است، یادآور شد: انسان شناسی که از نیمه قرن 19 بدنبال تبیین علمی پدیدارهای انسانی و فهم تجربه های مکرر است را به عنوان علوم تجربی جدید می شناسیم.

عبدالکریمی با بیان این که وقتی می گوییم علوم انسانی گاهی مرادمان انسان شناسی های غیر علمی است و گاهی مردامان انسان شناسی های جدید است، افزود: کسانی که خواهان علوم انسانی جدید هستند در افق چندان روشنی حرکت نمی کنند، وقتی ما از الهیات و علوم انسانی صحبت می کنیم ما با این پرسش ها مواجه خواهیم شد که نسبت بین دین و علم النفس چیست و چه نسبتی بین دین و علوم انسانی وجود دارد.

وی گفت: اگر ما معتقدیم که کتب مقدس برای خودشان انسان شناسی دارند و ما می توانیم انسان شناسی را از تورات، انجیل و قرآن درک کنیم پس در این حالت حرف زدن از علوم انسانی اسلامی حرف معقولی نخواهد بود.

* برخی نگاهشان به غرب ظاهری است

حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی سبحانی با بیان اینکه برخی افراد نگاهشان نسبت به غرب ظاهری است، بیان کرد:  در غرب یک تمدن شکل گرفته است که بنیان های نظری آن تا الگوهای عملی آن یک زنجیره پیوسته است است که از یک منطق نظام مند تبعیت می کند.

وی  با اشاره به ضرورت توجه به بحث تحول علوم انسانی، تصریح کرد:  یکی از مشکلات عمده کسانی که در بحث تحول فعالیت می کنند این است که هیچیک از آن ها تجربه 30 سال جمهوری اسلامی را مطالعه نمی کنند، ما باید توجه داشته باشیم که دانش سازی از کتابخانه ها  و مدرسه ایجاد نمی شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی  با بیان اینکه نگاه ما به تمدن گرایی باید نگاه تکاملی و توسعه گرا باشد،اظهار کرد:  دانشگاه های ما به عینیت و حال علوم توجه دارند و باید بدانند که برای تحول نیاز است که تجربه های گذشته را مورد مطالعه قرار دهند.

* دانشجویان طلایه داران تحول علوم انسانی هستند

دکتر حداد عادل با بیان اینکه اسلامی کردن علوم انسانی بدون همکاری  حوزه و دانشگاه امکان پذیر نخواهد بود، افزود: برخی افراد صاحبان قدرت می گویند علم علم است و چه فرقی می کند اسلامی باشد یا نباشد.

وی ادامه داد: کسانی که غرب گرا هستند سعی می کنند تحول علوم انسانی را سیاسی جلوه دهند  و ما در تلاشیم که از این موضوع  استفاده تبلیغاتی نشود.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه دانشجویان طلایه داران تحول در علوم انسانی هستند، خطاب به آنان تصریح کرد: شما باید با بصیرت در مسیر تحول علوم انسانی پایداری کنید و با تشکیل کانون هایی در دانشگاه ها از این راه عظیم دفاع کنید.

*اسلامی کردن علوم انسانی بدون وحدت حوزه و دانشگاه محقق نخواهد شد

مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور  با بیان اینکه ما باید توجه داشته باشیم که هرگز حوزه نمی تواند از پرداختن صرف به بسترها و تون دینی نتیجه لازم را دریافت کند، بیان کرد: این موضوع اهمیت تبادل علم و دین را آشکار می سازد و حوزه و دانشگاه باید با همگرایی و تکاپوی بیشتر به معماری دقیقی در تمدن سازی دست یابند  و توجه داشته باشند که تمدن غرب حاصل تلاش 500 ساله اندیشمندان غربی بوده است.

آیت الله اعرافی گفت: حوزه و دانشگاه باید توجه داشته باشند که علاوه بر انجام فعالیت های روتین و عادی خود نقش مهمی در تمدن سازی باید ایفا کنند، تصریح کرد: اگر رویکرد کلان و تمدن سازی در دو نهاد حوزه و دانشگاه شکل گیرد یعنی حوزه از رویکرد فقه ارتقا پیدا کند و دانشگاه نیز از پرداختن به حوزه های شیمی و ریاضی به سطح بالاتری ارتقا پیدا کند، می توان به تمدن سازی امیدوار بود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه تئوری های بسیاری را می توان برای علوم انسانی اسلامی در نظر گرفت، اظهار کرد: دانشی را می توان علوم انسانی اسلامی بنامیم که در میان آن و گزاره های آن اسلام دخیل باشد، همچنین به علوم انسانی  اسلامی گفته می شود که  در گزاره های آن متون دینی  ورود پیدا کرده باشد.

مدیر حوزه های علمیه سراسر کشور با بیان اینکه علوم انسانی را می توانیم اسلامی بنامیم که در گزاره های آن دین، قرآن و سنت استفاده شده باشد، افزود: همچنین علمی که با متد علوم تجربی تولید شده است نیز اگر با خطکش و میزاندین سنجیده شود و تطابق داشته باشد علوم انسانی اسلامی خواهد بود.

وی  ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی های علوم انسانی اسلامی  این است که در خدمت دین باشد یعنی عقاید و فرهنگ مردم  اسلامی شود، همچنین علوم انسانی اسلامی یعنی همان کارهای متعارف را با رویکرد دینی انجام دهد.

آیت الله اعرافی در بخش دیگری ازسخنان خود با بیان اینکه مشکل ما این است که علم مدرن را بدون شناسنامه اش فراگرفتیم و اگر می خواهیم علم دینی داشته باشیم باید علم موجود در غرب را به خوبی بشناسیم و تجربه آن ها به عنوان تجربه بشری برای ما مفید خواهد بود.

* برخی ها از دانشگاه دینی تعریف درستی ندارند

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: کسانی که قائل به علم دینی هستند چرانسبت به سایر علوم اشراف ندارند و مبانی نظری آن ها را به خوبی درک نکردند، برخی ها فکر می کنند دانشگاه دینی دانشگاهی است که هنجارهای موجود در آن دینی باشد.

وی گفت: بزرگترین مشکل ما در این مسیر این است که اخلاق را دینی می کنیم ولی به علم کاری نداریم و این در حالی است که دینی شدن دانشگاه مبتنی بر دینی شدن علوم خواهد بود.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا با بیان اینکه جهان مدرن نمی تواند تعریف قرآنی علم را بپذیرد، تصریح کرد: اگر جهان مدرن این تعریف را بپذیرد،  نمی تواند مدرن باشد و همانطور که اگر جهان اسلام مرجعیت علمی خود را از غرب بگیرد سکولار خواهد شد و چیزی از جهان اسلام باقی نخواهد ماند.

* در اسلامی کردن علوم انسانی از نظر شکلی مشکل داریم

رییس مجلس شورای اسلامی در ارتباط با بحث تحول در علوم انسانی ، تصریح کرد: ما کارهای سطحی در ارتباط با علوم انسانی در سال های اخیر انجام دادیم .

رییس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ورود در برخی رشته ها از قبیل فلسفه  ظرافت های خاص خود را دارد، بیان کرد: در فلسفه مبانی آن عقلی است و از این رو همیشه دارای مناقشه بوده است، به عنوان مثال بحث تمدن سازی که ما مطرح می کنیم و وظیفه حکومت و در حوزه عدالت تعریفی مستقل از آن داریم و یا اینکه از کلیات سخن می گوییم.

وی با بیان اینکه برگزاری دوره های گفتمان ویژه نخبگان علوم انسانی شروع خیلی خوبی در این راه است، افزود: ما در بحث علوم انسانی از نظر شکلی کار مشکلی داریم و روش های تحقیق ما و روش های روز دنیا یکی نیست، البته ما در جامعه شناسی از دید مسائل اسلامی به حرف های جدید رسیدیم که این راه باید ادامه پیدا کند.

دکتر لاریجانی با بیان اینکه علوم انسانی ما بیشتر داخلی است، تصریح کرد: ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که تا وقتی مانند یک جزیره مستقل عمل کنیم ارتباطات ما با دیگران شکل نخواهد گرفت.

این نظرات نشان از اهمیت توجه به موضوع تحول را اثبات می کند که در این راستا دانشجویان به عنوان یکی از  پیشتازان قله های تفکر و اندیشه در کشور نقش بسزایی در این عرصه ایفا کنند.

 دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در ارتباط با این موضوع مهم  دو سال است که به تحول در علوم انسانی توجه ویژه ای داشته و اقدام به برگزاری گفتمان نخبگان علوم انسانی با دانشجویان نخبه علوم انسانی دانشگاه های مختلف کشور کرده است تا با حضور اساتید و صاحب نظران محلی برای تبادل نظر  فراهم گردد.

البته امیدواریم این تبادل نظر تنها به دوره گفتمانی که به مدت 15 روز برگزار شد ختم نشود و بستری برای حضور جدیتر دانشجویان در عرصه تحول علوم انسانی فراهم گردد تا شاهد تحقق دغدغه های چندین ساله رهبر معظم انقلاب در این عرصه باشیم./858/پ200/س