چگونگی امتداد یافتن فلسفه به علم بازخوانی و تطبیق شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در قم، حجت الاسلام علی لطیفی روز چهار‌شنبه در نشست علمی مشترک میان پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انجمن تعلیم و تربیت اسلامی با عنوان «چگونگی امتداد یافتن فلسفه به علم (بازخوانی دیدگاه مبادی_مسائل و تطبیق آن در علوم تربیتی)» که در سالن جلسات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد با اشاره به چگونگی شکل‌گیری ایده نگارش این مقاله به توضیح مختصر بخش‌های مختلف این مقاله پرداخت.

حجت الاسلام علی لطیفی در ابتدای این نشست با طرح این پرسش که از منظر فلسفه‌ اسلامی، امتداد و بسط فلسفه به علوم چگونه رخ داده و فلسفه چگونه در تولید و تولّد نظریه‌های علمی نقش‌آفرینی می‌کند، اظهار داشت: نحوه امتداد و نقش‌آفرینی فلسفه در علم به تعریف بشر از فلسفه و علم وابسته است.

چهار دیدگاه درباره نحوه امتداد و نقش‌آفرینی فلسفه در علم

این پژوهشگر جوان به چهار دیدگاه درباره نحوه امتداد و نقش‌آفرینی فلسفه در علم اشاره و به توضیح هر یک پرداخت.

وی با اشاره به اولین و مهم‌ترین دیدگاه‌ها درباره نسبت فلسفه و علم ابراز داشت: در این دیدگاه فلسفه به معنای شناخت به روش عقلی_برهانی است و علم به معنای شناخت به روش حسی_ تجربی معرفی شده است که در این دیدگاه تفکیک بین فلسفه و علم بر اساس روش صورت پذیرفته است و طرفداران این نظریه جریان‌های اثبات گرایی و عقل‌گرایی نقاد است.

حجت الاسلام علی لطیفی در ادامه به بازخوانی میراث فلسفه اسلامی درباره «مبادی فلسفی علوم» پرداخت و تصریح کرد: در اینباره چهار دیدگاه کلان وجود دارد که فلسفه اسلامی ناظر بر این موارد است.

وی ملاک وحدت و تمایز در علوم، مبادی و مسائل در علم، تعریف و نسبت فلسفه و دیگر علوم و تفکیک شأن عالم از شأن علم را چهار دیدگاه کلان در بازخوانی میراث فلسفه اسلامی در رابطه با مبادی فلسفی علوم برشمرد.

چهار دلالت برای دیدگاه‌های برکزیده در زمینه نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولّد علوم

دکتر لطیفی مهم‌ترین دلالت‌های دیدگاه برگزیده در زمینه نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولّد علوم را چهار مورد برشمرد و ابراز داشت: اولین و مهم‌ترین دلالت‌ها و نتایج این است که مسائل فلسفی، تعیین کننده‌ هویت و ارزش وجودی و نحوه وجود موضوع علم و موضوعات مسائل آن است.

این پژوهشگر دومین دلالت برگزیده در زمینه نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولّد علوم را مسائل فلسفی و اثبات مستقیم و بی‌واسطه‌ بخشی از مسائل علمی دانست و خاطرنشان کرد: دانشمند علم جزئی پس از آن‌ که اصل وجودِ موضوع علم خود و نحوه‌ وجود آن را با استناد به برخی مسائل فلسفی تثبیت شده یافت، می‌بایست به دنبال آن دسته از مسائل فلسفیِ تفصیلی درباره‌ نحوه‌ وجود موضوع علم خویش باشد تا بتواند به عنوان مقدمه‌ برهان، در حل مسائل علمی استفاده کند.

وی با بیان این‌که: اهمیت و ضرورت اشراف دانشمند بر مبادی فلسفی دانش خود، سومین دلالت در زمینه نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولّد علوم است تصریح کرد: آشنایی عمیق دانشمند علم جزئی با آن بخش از مفاهیم و گزاره‌های فلسفی مرتبط با شأن وجودی و احکام فلسفی موضوع دانش خود، این امکان را برای او فراهم می‌کند که خود در ابتدا به تنقیح مبادی بحث بپردازد و یا در ضمن رفت و آمد موشکافانه و اجتهادی میان مبادی و مسئله، به اثبات یا رد مسئله همّت گمارد.

لطیفی چهارمین دلالت برگزیده در زمینه نقش‌آفرینی فلسفه در تولید و تولّد علوم را نقش‌آفرینی فلسفه در نظام روابط و تعاملات بین علوم معرفی و تأکید کرد: تنها علمی که وظیفه‌ ساماندهی تمامی علوم را برعهده دارد، فلسفه است از این رو فلسفه با تعیین حصّه‌ و رتبه‌ وجودیِ موضوعات علوم و نسبت آنها با یکدیگرجهان هستی را سامان داده و مشخص خواهد کرد کدام علم بر کدام علم مقدم بوده یا از آن مؤخّر است.

تطبیق یافته‌های بازخوانی در «علم تربیتی»

حجت الاسلام علی لطیفی به تطبیق برخی یافته‌های بازخوانی در «علم تربیتی» پرداخت و تصریح کرد: علم تربیتی مبتنی بر فلسفه اسلامی به دو نحو کلان و خرد می‌تواند دلالت داشته باشد.

وی در ادامه به تشریح علم تربیتی در سطح کلان پرداخت و اظهار داشت: بازتعریف هویت و قلمرو علم تربیتی مهم‌ترین اتفاقی است که در این نگرش رخ می‌دهد چرا که ممکن است معتقد باشیم علوم باید بر اساس موضوع تعریف شوند و علوم هویت‌های مستقل از یکدیگر دارند.

حجت الاسلام لطیفی در ادامه به توضیح علم تربیتی و تأثیر آن در سطح خرد پرداخت و ابراز داشت: اولین تأثیر علم تربیتی در سطح خرد آن است که مفاهیم جدیدی وارد قلمرو مطالعات فلسفه خواهند شد که تمایز میل و اراده، تمایز فاضل و ضابط، تمایز انواع معانی و مراتب عقل و چگونگی و مراحل رشد هر یک، تمایز تروّی و تفکر،‌ ذکاء، سرعت فهم، تحفظ،‌ ذهن،‌ جودت رأی،‌ حدس، غمر، حمق، کیس و دهاء، برخی از آن مفاهیم خواهند بود.

گفتنی است: محمد فتحعلی خانی استادیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان دبیر علمی و حجت الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران و رئیس کمیسیون حوزوی شورای انقلاب فرهنگی به عنوان ناقد در این نشست علمی حضور داشتند و پس از پایان ارائه و سخنرانی حجت‌الاسلام لطیفی، حاضرانِ در جلسه به طرح سوال، تکمیل و اشکال بر این مقاله پرداختند. /878/پ201/ی