حیات طیبه، نقطه آرمانی قرآن کریم، در تعریف جامعه انسانی است

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، بررسی جایگاه صبر و استقامت در دستیابی به چارچوب صحیح سبک زندگی اسلامی و تشریح مختصات اصولی این مفاهیم، از منظر قرآن کریم، ما را بر آن داشت تا در گفت وگو با دکتر مصطفی عباسی مقدم، استاد دانشگاه کاشان و مؤلف آثار قرآنی و مشاور معاون قرآن و عترت(ع) وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مهم بپردازیم. آنچه در ادامه می خوانید بخش دوم و پایانی این گفت وگو است:

اصولاً صبر و استقامت در مواجهه با گرفتاری ها و معضلات و مصائب چگونه تعریف شده اند؟

در قرآن کریم آمده است:«وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» و یا « إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ»؛ بُعد دیگر صبر و بردباری از منظر قرآن کریم و روایات معصومین (ع)، صبر و بردباری در برابر مصائب و گرفتاری ها و به تعبیری استقامت در مواجهه با بلایا و شدائد، بیان شده است. سختی ها ، مصیبت ها و گرفتاری ها نیز برای برطرف شدن، نیازمند صبر و استقامت اند. این رویکرد هم  در مواجهه با بلایا و گرفتاری های طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد و هم در برابر فشارها و گرفتاری هایی که از جانب دشمنان و کفّار و منافقین، بر جامعه اسلامی تحمیل می شود.

این تهدیدها، گاهی با حملات تروریستی و ترورها و مشکلات اقتصادی و معیشتی ایجاد می گردند و پاره ای از مواقع با ایجاد مشکلات روحی و روانی بر جامعه اسلامی تحمیل می شوند. وقتی انسانی مورد تهمت و افتراء قرا می گیرد و به تعبیری آبروی او ریخته می شود، اینجا موضعی است که انسان می باید صبور و بردبار باشد و حق و حقوق خود را فقط از مجرای قانون پیگیری و استیفاء کند.

قرآن کریم صبر و استقامت را نوعی سرمایه و ابزار بسیار قدرتمند در جهت حفظ ایمان و سعادت و رستگاری می داند؛ صبر همانند نماز، موجب تقویت و حفظ ایمان و هویت انسان مسلمان خواهد بود. یکی دیگر از معانی و تفاسیر صبر، بحث روزه داری است. انسان روزه دار به نوعی در آزمون صبر و استقامت وارد می شود و با اجتناب از خوردن و آشامیدن و پرهیز از منکرات و وسوسه های نفسانی و نیازهای غریزی، استقامت را تمرین می نماید. زمانی که انسان بتواند در برابر غرایز و وسوسه های نفسانی استقامت و اِمساک نماید، طبیعتاً می تواند در برابر سایر تمایلات و نیازهای نفسانی نیز، استقامت کند و خود را از کج روی و انحراف مصون بدارد.

از جمله مصادیق دیگر صبر، استقامت در انجام واجبات و پیگیری به موقع و سر وقت تکالیف دینی است؛ مانند نماز اول وقت که بسیار سفارش و تأکید شده است. امکان دارد بنا به دلایلی انسان نتواند به این دستور دینی عمل نماید، ولی اصرار و اِبرام جهت انجام این تکلیف، ولو با داشتن شرایط سخت و مشکل، یکی دیگر از نشانه های صبر و استقامت انسان مؤمن است. بنابراین صبر، طبق آیات شریفه قرآن کریم، یکی از نشانه های اصلی و حقیقی انسان مؤحد و مؤمن است و جامعه اسلامی در جهت رسیدن به اهداف عالیه الهی و قرآنی خود، می بایست در جهت اعتلای هر چه بیشتر این معنی تلاش و کوشش نماید.

خداوند در سوره مبارکه نحل می فرماید: هر انسان مؤمنی که ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، او را با حیات طیبه و پاکیزه همراه خواهم کرد و اجر و پاداش او را کامل عطا خواهم نمود؛ این حیات طیبه چه مختصاتی دارد؟ برای تبیین و تشریح این معنی، برای دست یابی به سبک زندگی صحیح ایمانی، چه مناسباتی را می بایست مورد نظر قرار داد؟             

خداوند در این آیه شریفه می فرماید:« مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثي وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا يَعْمَلُونَ»؛ نفس حیات طیبه، یک نقطه اوج و هدف آرمانی است که قرآن کریم تبیین و تشریح می نماید و طبعاً نمی توان به یک مختصات خاص برای تشریح این معنی، اشاره و اکتفا کرد. افق و آرمان حیات طیبه قرآنی، مجموعه و منظومه ای از ارزش ها و رفتارهایی است که می بایست در کنار یکدیگر دیده شوند تا بتوانند تحقق یابند. قرآن کریم در موضعی می فرماید:« شجره طیّبه» و در موضعی دیگر می فرماید:« كلمة طيبة»؛ اعتقاد پاک، مانند درخت و ریشه پاک و مطهر است و این درخت پاک، دارای جوارح و ثمرات مطلوب و ارزشمندی نیز خواهد بود؛«الم تر كيف ضرب الله مثلا كلمة طيبة كشجرة طيبة اصلها ثابت و فرعها فى السماء»؛ بنابراین حیات طیبه، اعتقاد پاک و توحیدی است که قرآن کریم می فرماید برای تحقق آن، می بایست به دستورات خداوند عمل کرد و در این مسیر سعی و ممارست داشت.

به تبع این رویکرد، انسان، موجبات اخلاقیات و صفات نیکو و اسلامی را برای خود و جامعه فراهم می آورد. رفتارهایی که از سوی انسان مؤمن انجام می گیرد، ثمرات و برکات درخت ایمانی او هستند. حیات طیبه، دارای یک بُعد اعتقادی است و بُعد دیگر آن رفتار مطلوب و پاکیزه است. خداوند در این آیه شریفه وعده می فرماید: هرانسانی، چه زن و چه مرد، عمل نیکو و صالح انجام دهد و در راستای انجام اعمال نیکو و صالح خود، مؤمن و مؤحد و پارسای پایدار و مستمر باشد، چنین انسانی را با حیات پاکیزه و نیکو، عجین و قرین می نمایم و پاداش او را تمام و کمال پرداخت خواهم کرد. بنابراین حیات طیبه، افقی است که انسان می تواند با ایمان و عمل صالح خود را در مسیر آن قرار دهد و در جهت رسیدن به آن مقام، می تواند خود را آماده و مهیا نماید.

در حیات طیبه ای که خداوند متعال ترسیم می نماید، اعتقاد و ایمان انسان، پاک و مطهر است. این ایمان اعتقادی و توحیدی و ناب، تحت سیطره و نفوذ شیطان نخواهد بود. ایمان راسخی که متکی به نفس و مراودات مردمی و انسانی نیست وبه دست یافته های بشری، که شاید خیلی هم وابسته به عقل و علم نباشند نیز، اتکا ندارد. حیات طیبه، متکی به خداوند متعال و ارزش های الهی است. بُعد دیگر حیات طیبه، مقؤله اخلاق نیکو است؛ این مقؤله هم فطری است و هم منوط به اجرای دستورات و اوامر الهی. مجموعه این رویکردها که منبعث از آیات قرآن کریم و سیره اهل بیت(ع) هستند، حیات طیبه را تشکیل می دهند.

به نظر می رسد در بین مفاهیم قرآنی، نزدیک ترین مفهوم به سبک زندگی ایمانی، همین مقؤله حیات طیبه است. قرآن کریم نسخه حیات بخش زندگی فردی و جمعی انسانی است و حیات طیبه، افق ارزشمند تعالی انسان، در مسیر بارورکردن ارزش های الهی، در سبک زندگی و حیات بشری است. این صفت قرآنی، موجب هدف گذاری صحیح زندگی انسان خواهد بود. این رویکرد، باعث سعادت زندگی دنیوی و به تبع آن رستگاری در آخرت خواهد شد. به طور خلاصه، حیات طیبه، زیستی است که در آن، توحید و خداباوری و قرآن کریم بر تمامی عرصه ها، سایه افکنده باشد.

در مسیر تحقق حیات طیبه، مهم این است که در جهت دست یابی به این مفهوم، گام برداشته  و با ایمان به خداوند و انجام اعمال نیکو و ارزشمند، سعی کنیم که این معنا را محقق سازیم. بنده در همین باب، کتابی را تألیف کرده ام به نام «حیات طیبه قرآنی» که توسط معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده است و درآن به صورت مبسوط، به ابعاد این موضوع مهم قرآنی و همچنین مقایسه این رویکرد، با سایر سبک های زندگی امروزی و متداول، پرداخته ام که علاقه مندان جهت آشنایی بیشتر با این مفهوم، می توانند به این اثر مراجعه کنند./۱۳۲۵//۱۰۲/خ