معرفی کتاب «علامه مجلسی»، نوشته‌ی حجت‌الاسلام حسن طارمی راد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، امروز روز بزرگداشت دانشمند بزرگ "علامه محمدباقر مجلسي"، صاحب كتاب ارزشمند "بحارالانوار" است. به همین دلیل در این نوشته به معرفی کتاب «علامه مجلسی»، نوشته‌ی حجت‌الاسلام حسن طارمی راد پرداخته شده است.
نگارنده کتاب در آغاز آن درباره انگیزه خود برای نگارش کتاب چنین گفته است:
«در بیان انگیزه‌های متعددی که تحریر این نوشته را سبب شد پیش از همه ادایِ دین به مقام علمی دینی نقش داشت. نگارنده سالهایی چند از گنجینه‌ی گرانبهای فراهم ساخته‌ی او بهره برده، از افادات فراوانش در سراسر بحارالانوار نکته‌ها آموخته است و حق‌گذاری را وظیفه‌ی حتمی خود می‌داند».
مطالعه‌ی این کتاب ما را با روند نگارش کتاب بحارالانوار و روش فقاهتی علامه مجلسی در تألیف این کتاب و سایر کتب آشنا می‌سازد. علاوه بر آن ما را از تحولات اجتماعی و سیاسی عصر ایشان و نقش و أثرگذاری ایشان بر رخدادهای زمانه خویش آگاه می سازد.
زندگی و سوانح حیات؛ تحولات اجتماعی و دینی در عصر صفوی؛ مجلسی چه کرد؟؛ آثار و شاگردان مجلسی؛ بحارالانوار؛ و مقام علمی و دیدگاه‌های مجلسی فهرست عنوان های مطالب کتاب هستند.
حجت‌الاسلام حسن طارمی راد درباره زندگانی علامه مجلسی نیز به نقل از ایشان در آغاز کتاب بحارالانوار چنین نقل کرده اند.:
«من در آغاز جوانی به فراگیری همه گونه‌های علوم حرص می‌ورزیدم و با شور و شوق به برچیدن میوه-هایی که بر شاخسارهای آن قرار داشت، می‌پرداختم؛ و از این رهگذر، به فضل خدا، دامنی پرگل فراهم آوردم و از هر چشمه‌ای جرعه‌ای سیراب کننده نوشیدم و... . سپس به ثمرات و غایات علوم اندیشیدم و در انگیزه-های دانشجویان تأمل کردم و (از خود پرسیدم) کدام عامل مایه‌ی تلاش آنان برای دستیابی به بالاترین مراتب علم می‌شود؟ و نیز به علومی که برای معاد سومند است و آدمی را به «رشد» می‌رساند فکر کردم ... و چنین بود که دریافتم دانشی که از چشمه‌ی روشن «وحی» و الهام گرفته نشود، سیراب‌کننده نیست و حکمت، آن هنگام که از رازدانان دین و پناهگاهان بندگان به دست نیاید، سودبخش نتواند بود.»
همچنین حجت الاسلام حسن طارمی در یکی از فصل‌های کتاب خود به بررسی اعتبار کتاب بحارالانوار از جهات گوناگون پرداخته است.
نویسنده درباره علامه مجلسی و تحولات دینی در عصر صفوی نیز چنین آورده است که منصب شیخ‌الاسلامی در زمان شاه طهماسب صفوی ایجاد شد و نخستین کسی که این منصب را یافت محقق کرکی بود. آنچه در این مقام باید بررسی شود، نگاه اجمالی به محتوای فرمان‌های شیخ‌الاسلامی است. این نگاه از این جهت اهمیت دارد که اولا مبنای انتخاب و التزام شاهان به این سمت را نشان می‌دهد و ثانیا موقعیت علمی صاحبان این مناصب را در آن عهد آشکار می‌کند. برای آگاهی از این موضوع میتوان به فرمان سلطان حسین صفوی برای محمد باقر مجلسی رجوع کرد.
همچنین عده‌ای علامه مجلسی را به سبب پذیرش مقام شیخ‌الاسلامی به پیشهاد پادشاهان صفوی، عالمی درباری دانسته انداما باید دید با توجه به حضور علمای دیگری چون شیخ بهایی و محقق کرکی در این مسند، ان مسئله تا چه حد صحیح است.
در این کتاب نویسنده با بیان فضای اجتماعی و تحولات سیاسی و دینی عصر حیات علامه مجلسی، می‌کوشد دلایل احتمالی همکاری این عالم دینی را دستگاه حکومتی صفوی را بکاود. بحث فقهی پذیرش مناصب رسمی به پیشنهاد حاکم جائر (تولی عن الجاﻧر) در بیشتر آثار فقهی شیعه آمده است. محمد باقر مجلسی در عین‌الحیوﺓ پس از بیان مفاسد قرب پادشاهان به ذکر مواردی می‌پردازد که به آن جهت به خانه‌‌ی حکام میتوان رفت و حتی گاه هست که معاشرت با ایشان و تردد کردن به خانه‌‌های ایشان واجب می‌شود.
نویسنده زیر عنوان مجلسی چه کرد؟ نیز گفته است که محمد باقر مجلسی، چنانکه از گزارش احوال او دانسته شد، بیشتر وقت خود را به تدریس، پژوهش، تألیف و ارشاد خلق گذراند و فقط دو دهه پایانی عمر خویش را با منصب قضا و سمت شیخ الاسلامی به سر آورد.
مجلسی بیش از آنکه به تصدی مناسب رسمی دینی مشتاق باشد، به تبیین و اشاعه‌ی تعالیم دین پرداخته است. سید نعمت الله جزایری، دانشمند معاصر و دستیار او به مناسبتی در شرح تهذیب خود از روش مجلسی در تشویق مردم به پایبندی به سنت‌ها و آداب دینی سخن گفته است.
به‌طور کلی عناصر بارز فعالیت‌های علمی، دینی، اجتماعی و احیاناً سیاسی مجلسی عبارتند از:
- فارسی‌نگاری کتاب‌های دینی (مانند «حق الیفین» و «عین الحیوة») و برگردان فارسی متون دینی از عربی (مانند «فرحة الغری»؛
- تألیف جامع حدیثی بحارالانوار؛
- اقدامات اجتماعی ـ دینی به‌ویژه در دوران شیخ الاسلامی.
از فعالیت‌های مجلسی میتوان به درخواست‌های وی از پادشاه صفوی مبنی‌بر صدور فرمان ممنوعیت بادهنوشی در کوی و برزن و جنگ طوایف و دسته جات کبوتربازی را نام برد.
مقابله‌ی علمی و نشر کتاب علیه عقاید صوفیه از دیگر تلاش‌هایی بود که علامه مجلسی انجام داد و نگاشته‌های ایشان در این باره نشان دهنده روش رفتار او با صوفیان است؛ در حالی که افرادی چون کامل مصطفی شیبی و لکهارت وی را به برخورد خشن با صوفیان و دیگر مخالفان اعتقادی متهم کرده‌اند.
مجلسی عالمی دینی بود که عرصه‌ی نشر تعالیم شیعی، ترویج آداب و سنت‌های دینی، بازگفتن دیدگاه‌های خود درباره‌ی نحله‌ها و فرقه‌های منحرف از دین، سامان دادن یکی از بزرگترین جوامع حدیثی شیعه و امر به معروف و نهی از منکر را میدان فعالیت خود قرارداد؛ به‌علاوه، ایشان برخی مناصب رسمی دین را که بنابر آموزه‌های دینی بر دوش فقیه گذاشته شده، در بخش پایانی عمر خود بر عهده گرفت.
آثار و شاگردان مجلسی
محمدباقر مجلسی، نویسنده‌ای پرکار بود. به نقل دخترزاده مجلسی؛ میر محمد حسین خاتون آبادی، در رساله‌ای که درباره تألیفات و تصنیفات او نگاشته شده است، مجلسی ده عنوان تألیف به زبان عربی و 49 عنوان کتاب به زبان فارسی دارد. بسیاری از نگاشته‌های او با توجه به مشاغل اجتماعی و رسمی و نیز با درنظر گرفتن بنیه‌ی ضعیف وی، اعجاب‌انگیز خوانده شده است.
برخی کتب علامه عبارت‌اند از:
1 -بحارالأنوار، مجموعه‌ی بزرگ روایی در 110 جلد که ضمن آن تفسیر بسیاری از آیات هم آمده است.
-2مرآة العقول، از بهترین شرح‌های کتاب کافی اثر ثقة الاسلام کلینی؛ در ۲۶ جلد؛
3- ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب‌الأخبار، شرح کتاب تهذیب اثر شیخ طوسی، در ۱۶ جلد؛
4- الفرائد الطریفة، شرح صحیفه سجادیه علیه‌السلام؛
5- شرح أربعین حدیث، که احادیث آن از «غوامض اخبار» یا «متشابهات» و یا از احادیث مهم فقهی است؛.
6 - حق الیقین، کتابی به زبان فارسی درباره اعتقادات که به گفته خاتون آبادی آخرین کار تألیفی مجلسی بوده است؛
-7 عین الحیوة، شرح وصیت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله به ابوذر به زبان فارسی؛
8 - مشکوة الأنوار، که گزیده عین الحیوة به زبان فارسی است؛
9 - حیوة القلوب، درباره تاریخ پیامبران سلف، پیامبر اکرم و ائمه علیهمالسلام در سه جلد به زبان فارسی؛
10 - جلاء العیون، در تاریخ زندگانی و مصائب اهل بیت علیهمالسلام به زبان فارسی؛
-11 چند کتاب فارسی در آداب و سنن، ادعیه و زیارات؛ مانند حلیة المتقین، تحفة الزائر، زاد المعاد، مقباس المصابیح و مفاتیح الغیب و کتبی در ترجمه‌ی آنها همچون زیارت جامعه کبیره و دعای کمیل و سمات؛
12 - کتب فراوانی به‌عنوان ترجمه‌ی احادیث خاص مانند ترجمه‌ی «توحید مفضل» و «حدیث توحید امام رضا علیه‌السلام» و «قصیده‌ی تائیّه‌ی دعبل خزاعی»؛
13 - چند نوشته در باره مسائل فقهی، رجال و عقائد و مباحث کلامی، مانند رجعت.
بحار الانوار
در میان آثار به جا مانده از علامه مجلسی، کتاب بحارالانوار جایگاه ویژه‌ای دارد به طوری که در ذهن عموم مردم جامعه نام بحارالانوار قرین یاد علامه مجلسی است و او را اساساً با این کتابش می‌شناسند و حجت‌الاسلام طارمی در کتاب علامه مجلسی، با ذکر مثال‌های گوناگون مشابه سعی می‌کند خواننده را با روش علامه مجلسی در تألیف کتاب نفیس و گران‌سنگ بحارالانوار آشنا سازد.
در کتاب بحارالانوار جنبه‌های مختلفی گرد هم آمده است. گردآوری آیات و روایات به شکل موضوعی نگارش تفاسیر آیات از کتب مختلف تفسیری از علمای تشیع و نیز دانشمندان عامه چون فخر رازی یکی از این بخش‌ها است. توضیح و شرح روایات و تبیین اخبار مستند و معتبر و جمع بین آنها و رفع تعارضاتی که پیش از او در موضوعات گوناگون علمی مطرح بوده است، جنبه‌ی دیگری از این کتاب است.
علامه مجلسی برای ذکر روایات در کتاب خود در گام نخست به بررسی کتب موجود در نقاط مختلف جهان اسلام پرداخته، آنها را از حیث صحت انتساب به نویسنده و کیفیت نقل حدیث در آنها و مشی فکری و مذهب نگارنده بررسی کرده است. او درباره‌ی مؤلفان برخی کتاب‌ها مانند «فقه‌الرضا علیه‌السلام»، «مصباح‌الشریعه»، «روضه‌الواعظین» و «دعائم‌الاسلام» و ... بحث کرده است.
نگارنده کتاب که خود اهل علم و تحقیق است، بر این باور است که علامه مجلسی در فهم و تبیین احادیث، هیچ مخالفتی با بهره‌گیری از داده‌های علمی و مبانی عقلی نداشت و فقط تأویل‌های تکّلف‌آمیز را نمیپسندید؛ بلکه سعی می کرد با غور در کتب مختلف و احادیث گوناگون، به فهم و جمع صحیح احادیث متعارض دست یابد./ ۹۲۵/ ن ۶۰۳/ ش
منبع: http://toraath.com. البته مطلب با تصرف و تلخیص نقل شده است.