حجت‌الاسلام شریفی:
یک نظریه‌پرداز برجسته ایرانی در علوم انسانی غربی نداریم
رئیس دانشگاه قم ضمن دفاع از علوم انسانی اسلامی، نسبت به تقلید کورکورانه از علوم انسانی غربی هشدار داد و گفت: با وجود صرف منابع گسترده و دهه‌ها آموزش حتی یک نظریه‌پرداز ایرانی برجسته در این حوزه‌ها نداریم.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام احمد حسین شریفی رئیس دانشگاه قم با اشاره به انتقادات مکرر و غیرمنصفانه نسبت به علوم انسانی اسلامی، تأکید کرد: برخی افراد بدون توجه به واقعیت‌ها تلاش‌های صورت‌گرفته در این حوزه را زیر سؤال می‌برند و با فضاسازی‌های غیرعلمی جریان علمی کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
حجت‌الاسلام شریفی تأکید کرد: ای کاش لااقل طرفداران علوم انسانی غربی در همان تقلید هم جدی بودند و می‌توانستند شاگردانی تربیت کنند که در میان سرآمدان آن علوم قرار گیرند، اما با قاطعیت می‌گویم که حتی یک نفر را هم نمی‌توان نام برد که در میان صاحب‌نظران برجسته جهانی در این حوزه‌ها باشد.
تقلید بی‌حاصل از علوم غربی با هزینه بیت‌المال
رئیس دانشگاه قم در ادامه سخنان خود افزود: حتی در همان علومی که با هزینه بیت‌المال صدها هزار نفر را در آنها آموزش داده‌اند، نمی‌توان نام یک ایرانی را در زمره متخصصان برجسته و دانشمندان پراستناد جهانی مشاهده کرد، این مسئله واقعاً مایه شرمندگی است، سؤال اینجاست: آیا کسانی که از علوم انسانی غربی دفاع می‌کنند و از ترویج آن در دانشگاه‌های کشور حمایت می‌کنند، احساس مسئولیت و شرمندگی نمی‌کنند؟ میلیاردها تومان از منابع عمومی صرف ترجمه و تدریس متون علوم انسانی غربی شده اما حتی نتوانسته‌ایم یک مقلد قوی در این حوزه‌ها تربیت کنیم، چه رسد به نظریه‌پرداز.
رئیس دانشگاه قم خاطرنشان کرد: شما اگر از متخصصان روان‌شناسی غربی بپرسید که آیا می‌توانند نام یک یا دو نظریه‌پرداز ایرانی را در این رشته‌ها بیاورند، پاسخی ندارند و صرفاً به ذکر نام‌هایی چون ژان پیاژه، لارنس کلبرگ یا کارول گیلیگان بسنده می‌کنند، حتی در حوزه‌هایی که ما مسلمانان سنت فکری غنی‌تری داریم ـ مانند اخلاق ـ نیز نامی از اندیشمندان ایرانی در سطح جهانی برده نمی‌شود.
نه مقلد برجسته، نه نظریه‌پرداز جهانی
وی افزود: در واقع نه‌تنها نظریه‌پرداز بومی نداریم بلکه حتی یک مقلد جدی و درخشان نیز پرورش نیافته است، با این حال ما را مورد انتقاد قرار می‌دهند و تلاش‌های ما در جهت تولید علوم انسانی اسلامی را زیر سؤال می‌برند، اما این سؤال را باید پرسید: پاسخ این همه هزینه هنگفت که سالانه ده‌ها هزار میلیارد تومان صرف ترویج، آموزش و تحقیق در علوم انسانی غربی می‌شود، بر عهده چه کسی است؟
حجت‌الاسلام شریفی با اشاره به فرمایش مرحوم ملا احمد نراقی گفت: جهل، تقلید کورکورانه است، این چه تقلیدی است که حتی یک اندیشمند برجسته در طول یک قرن نتوانسته‌ایم تربیت کنیم؟ خلق را تقلیدشان بر باد داد؛ بیایید از این مسیر بازگردیم و به مبانی فکری و داشته‌های خودمان توجه کنیم، اگر حقیقت را می‌خواهیم ببینیم باید با چشم خود به گنجینه‌های خودی نگاه کنیم، نه با نگاه تقلیدی به دیگران.
رئیس دانشگاه قم با بیان اینکه پیش‌تر نیز به صورت مستند درباره روند اسلامی‌سازی علوم انسانی سخن گفته‌ام، افزود: این انتقاد که با وجود همه هزینه‌های انجام‌شد، فقط چند کتاب به عنوان خروجی ارائه شده، ادعایی نادرست و خلاف واقع است، ما آمادگی داریم بیش از چهار هزار اثر شامل کتاب، مجله، پایان‌نامه و رساله را در حوزه علوم انسانی اسلامی معرفی کنیم.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: وقتی کسی چشم خود را بر حقیقت می‌بندد و بدون تحقیق و بررسی صرفاً بر پایه ادعاهای کلیشه‌ای سخن می‌گوید راهی برای گفت‌وگو باقی نمی‌ماند، برخی افراد یا خود نسبت به تحقیق بی‌میل‌اند یا آگاهانه مانع از تحقیق دیگران می‌شوند و با نوعی هیاهوی ژورنالیستی فضا را ملتهب می‌سازند.
حجت‌الاسلام شریفی تصریح کرد: این نقدهای ناعادلانه و تکراری همچنان ادامه دارد و حتی پاسخ‌های ما نیز به درستی شنیده نمی‌شود.
رئیس دانشگاه قم با اشاره به روند تاریخی آموزش علوم انسانی در کشور خاطرنشان کرد: از آغاز تأسیس دانشگاه‌ها در ایران و حتی پیش از شکل‌گیری مراکز رسمی آموزش عالی، هزینه‌های فراوانی از بیت‌المال برای آموزش علوم انسانی غربی صرف شده است، بسیاری از افراد با حمایت دولت و از جیب ملت به کشورهایی نظیر فرانسه، انگلستان و آلمان اعزام شدند تا این علوم را فراگیرند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: بیش از یک قرن است که صدها هزار نفر در رشته‌های مختلف علوم انسانی غربی از جمله جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، علوم تربیتی، اقتصاد، علوم سیاسی و مدیریت آموزش دیده‌اند، درواقع میلیون‌ها جوان ایرانی به صورت رایگان و با هزینه ملت تحت آموزش این علوم قرار گرفته‌اند.
حجت‌الاسلام شریفی با طرح این پرسش که «خروجی این همه سرمایه‌گذاری در حوزه علوم انسانی غربی چه بوده؟» گفت: با وجود تمام این آموزش‌ها کدام یک از مسائل اصلی جامعه ما با ایده‌های علوم انسانی غربی حل شده است؟ چه گره‌ای از مشکلات مردم با این آموزه‌ها باز شده است؟
حجت‌الاسلام احمد حسین شریفی در ادامه سخنان خود با اشاره به برخی آموزه‌های مولوی و ملااحمد نراقی درباره مذمت تقلید کورکورانه اظهار داشت: اگر قرار است از چشم فردی ناآگاه به دنیا نگاه کنیم، بهتر است با گوش و چشم خود حقیقت را بشنویم و ببینیم نه اینکه تسلیم برداشت‌های دیگران باشیم، همان‌گونه که مولوی در دفتر ششم مثنوی معنوی می‌فرماید: «بی‌ز تقلیدی نظر را پیشه کن / هم برای عقل خود اندیشه کن».
وی ادامه داد: در مثنوی طاغدیس از آثار ارزشمند ملااحمد نراقی نیز اشعاری در نکوهش تقلید آمده که می‌گوید: «ویْلَکُم یا قوم من تقلیدکُم / وَ حَبْلٌ مِن مَسَدٍ فی جِیدِکُم»، یعنی وای بر شما از این تقلیدهایتان که همچون طنابی از لیف خرما بر گردن خود افکنده‌اید، این تقلید شما را در بند کشیده است، می‌فرماید: «رشته تقلید از پا باز کن / پیش خود رسمی ز نو آغاز کن» یعنی باید از این بند رها شد و با تکیه بر عقل و تفکر راهی تازه در پیش گرفت.
بی‌اعتنایی به گنجینه‌های فکری بومی
رئیس دانشگاه قم تأکید کرد: ما نیز همین را می‌گوییم؛ چرا باید اختیار عقل، دل و ذهن خود را به اندیشه‌های غربی بسپاریم؟ چرا خودمان خود را اداره نکنیم؟ مگر تنها علمی که وجود دارد همان است که غربیان تولید کرده‌اند؟ متأسفانه برخی چنان به تقلید از این علوم وابسته شده‌اند که اگر کسی سخنی متفاوت بگوید یا نقدی مطرح کند او را به ضدعلم بودن متهم می‌کنند و با ادبیاتی تند و غیرعلمی او را تخطئه می‌نمایند.
وی افزود: حتی خود متفکران غربی هم بر علوم انسانی خود نقد دارند و آن را در چارچوب‌های گوناگون پارادایمی تحلیل می‌کنند، اما برخی در کشور ما فقط یک نگاه خاص را انتخاب کرده و آن را همچون وحی منزل قلمداد می‌کنند، اینها از نقد بیزارند و هر انتقادی را برنمی‌تابند در حالی که شاید خودشان هنوز شناختی عمیق از حقیقت این علوم ندارند، اما با شور و حرارتی بیشتر از خود دانشمندان غربی از آن دفاع می‌کنند.
حجت‌الاسلام شریفی در ادامه اظهاراتش با استناد به اشعار مرحوم ملااحمد نراقی گفت: اگر کسی بخواهد در مورد مبانی نظری یک علم یا نظریه پرسش کند، بلافاصله با برچسب‌هایی مانند مستبد، قدرت‌طلب یا عنود مواجه می‌شود، این در حالی است که علوم انسانی به‌ویژه نظریه‌های آن بدون بنیان‌های معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و انسان‌شناختی قابل فهم و تحلیل نیستند.
وی افزود: ما می‌گوییم بیایید در فضایی آزاد مبانی این نظریه‌ها را مورد بررسی و گفت‌وگو قرار دهیم، اما به‌جای پاسخ علمی، برخوردهای غیرعلمی و بعضاً توهین‌آمیز می‌بینیم، برخی حتی می‌گویند: «آیا تو در نشریات علمی معتبر مانند اکسفورت، هاروارد یا استنفورد مقاله داری؟» در حالی که اساساً انتشار مقاله در یک مجله غربی نه معیار علمی بودن یک نظریه و نه معیار حقیقت است.
فراخوان به مناظره و آزاداندیشی علمی
رئیس دانشگاه قم تأکید کرد: چرا از بحث آزاد فرار می‌کنید؟ چرا کرسی‌های آزاداندیشی در این حوزه‌ها تشکیل نمی‌شود؟ اگر مدعی هستید این علوم، «علم» است و دیگران در «وهم» سیر می‌کنند، خب این وهم را در یک مناظره علنی به چالش بکشید.
وی ادامه داد: حداقل در جمع شاگردان خود جایی که از شما تجلیل می‌شود اجازه دهید منتقدان و مدافعان علوم انسانی اسلامی نیز صحبت کنند، اگر واقعاً معتقدید اینها اهل عناد، استبداد یا جهل‌اند خب نشان‌شان دهید، نقدشان کنید، آنگاه افکار عمومی هم قضاوت خواهند کرد.
حجت‌الاسلام شریفی به اشعار نراقی اشاره کرد و گفت: این شاعر فرزانه گفته است: «گر ز اصل آن از او پرسید به جد / یا عنودی خواندت یا مستبد / یا تو را گوید که سوفسطایی / یا جهول خالی از دانایی» این یعنی هرگاه در جست‌وجوی ریشه‌ها باشی به جای پاسخ با برچسب مواجه می‌شوی در حالی که بسیاری حتی مبدا، غایت و بنیان نظریه‌هایی که از آن دفاع می‌کنند را نمی‌دانند و صرفاً مقلدانه و کورکورانه از آن حمایت می‌کنند.
رئیس دانشگاه قم تأکید کرد: چگونه ممکن است نظریه‌ای بدون پشتوانه فلسفی وجود داشته باشد؟ نظریه‌پردازی بدون تفکر فلسفی نه وجود داشته نه دارد و نه خواهد داشت، پس چرا وقتی بحث از فلسفه به میان می‌آید آن را بی‌ارزش و «فلسفه‌بافی» می‌نامند؟
وی با اشاره به اشعار مرحوم ملااحمد نراقی گفت: وقتی پایه نظریه‌ای تقلیدی باشد محصول آن هم تقلید خواهد بود، نراقی به زیبایی می‌فرماید: «کی ز گربه شیر زاید ای عمو؟» وقتی بنیان‌ها بر تقلید استوار باشد نمی‌توان انتظار داشت که آن نظریه به حقیقت نزدیک باشد.
حجت الاسلام شریفی افزود: نراقی می‌گوید گروهی در حوزه علم و نظریه‌پردازی و گروهی دیگر در سبک زندگی مقلدند، اگر در گذشته برخی به تقلید از رسوم باستان گرفتار بودند امروز شاهد تقلید بی‌چون و چرا از فرهنگ و سبک زندگی غربی هستیم، از خورد و خوراک تا نوع خواب و بیداری همه از روی تقلید انجام می‌شود بدون آن‌که پایه‌ای بر شناخت و اجتهاد داشته باشد.
تقلید علمی، آغازگر تقلید در سبک زندگی
رئیس دانشگاه قم تأکید کرد: این تقلید عملی ریشه در تقلید علمی دارد اگر تقلید علمی مورد نقد و واکاوی قرار نگیرد سبک زندگی نیز دچار تحول نخواهد شد، این تقلید باید آشکار شود و با آن مبارزه علمی و فکری صورت گیرد، باید اهل علم به میدان بیایند و با جرئت و شجاعت به نقد نظریه‌های وارداتی بپردازند.
وی خطاب به مدافعان نظریه‌های غربی گفت: شما که به‌خوبی متون آنها را حفظ کرده‌اید و از نظریه‌هایشان دفاع می‌کنید بیایید و در فضای علمی با حفظ ادب و اخلاق از مبانی و استدلال‌های آن دفاع کنید، ما آماده گفت‌وگوی علمی هستیم و هدف‌مان بررسی عالمانه مسائل است.
حجت الاسلام شریفی افزود: نراقی می‌گوید: «جهل باشد علم تقلید ای عمو / ای بر این تقلید بادا صد توفو»، تقلید علمی دشمن اندیشه‌ورزی و تفکر است ما باید جامعه علمی، دانشگاهیان و طلاب را به سمت تحقیق، تفکر و نظریه‌پردازی سوق دهیم، در این صورت برکات علمی در جامعه ساری و جاری خواهد شد و حتی سبک زندگی مردم نیز مبتنی بر عقلانیت و حکمت شکل می‌گیرد.
گام دوم انقلاب، دعوت به تفکر و تمدن‌سازی
حجت الاسلام شریفی در پایان گفت: این همان مسیری است که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم با تأکید بر «فردسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» ترسیم کردند، برای تحقق این آرمان‌ها باید در علم و عمل، دعوت به آزاداندیشی، نظریه‌پردازی، تفکر و عقلانیت را جدی بگیریم، آن زمان است که جامعه ما به سلامت، رشد و تمدن حقیقی دست خواهد یافت.
نویسنده: مهدی الهی
ارسال نظرات