«نزاع خیابانی» در رسانه‌ها

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، «قتل، جنایت، نزاع‌های خیابانی، نزاع دسته جمعی، نزاع خونین» اینها کلیدواژه های پرتکرار رسانه های کشور است که به پوشش اخبار و حوادث ناشی از نزاع های دسته جمعی در منظر عموم می پردازند.

هنوز ذهن خسته و افسرده مردم از اخبار قبلی پاک نشده که خبر جدیدی روی خروجی رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها قرار می گیرد و ابزار ارتباط جمعی به پوشش و بازتاب خبری می‌پردازند که اکنون اصل ماجرای «نزاع ها» تبدیل به یک معضل بزرگ اجتماعی شده است؛ البته در این میان نمی توان رسانه های زحمت کش و خدوم را مقصر دانست، به نظر می رسد مسؤولان دولت اسلامی باید در حوزه فرهنگ عمومی خلأها را بشناسند و برای پیشگیری از حوادثی همچون نزاع های خیابانی که روان اجتماعی را دچار اختلال می کند، برنامه هایی همه جانبه داشته باشند.

در این مجال به دنبال آن نیستیم که بازتاب اخبار زد و خوردهای خیابانی را تحلیل و تفسیر کنیم که در جای خودش به مبانی فقهی انتشار این گونه اخبار خواهیم پرداخت، اینجا فقط به روند انتشار اخبار نزاع و تناسب آن با اخبار پیشگیرانه و اقدامات اصلاحی رسانه ها اشاره می شود.

«نزاع خیابانی منجر به قتل»، «مرگ اخلاق در سایه خشم»، «چشم چرانی خونین»، «نزاع خونین در یکشنبه بازار» این بخشی از تیترهایی است که رسانه های کشور درباره نزاع های خیابانی از آن استفاده کرده و تلاش می کنند تا با جذابیت قلم و به کاربردن واژه های چشم نواز، مخاطبان را به خود جذب کنند.

بررسی 7 خبرگزاری مطرح کشور در زمینه بررسی و نوع پرداخت به این معضل اجتماعی، نتایج جالبی به دست می دهد که نقاط عطف و نگرانی هایی را در زمینه توجه به معضلات اجتماعی و راه برون رفت از آنها به دست می دهد.

فعالیت آسیب شناسانه رسانه ها نیاز اصلی پس از انتشار رویدادهای حوادثی

در یک بررسی آماری از میان 100 خبر مرتبط با نزاع دسته جمعی و خیابانی که در 4 ماه نخست سال جاری بر روی خروجی خبرگزاری های ایرنا، مهر، فارس، ایلنا، تسنیم، دانشجو و باشگاه خبرنگاران قرار گرفته است؛ آنچه بیش از پیش نمایان می شود پوشش ساده اخبار و توجه به ارزش خبری، عنصر جذابیت است و نکته مغفول در این اخبار، آسیب شناسی و بررسی علل و عوامل برون رفت از این معضل است؛ هرچند که چند خبر نیز در این باره از سوی برخی خبرگزاری ها مورد استفاده قرار گرفته اما به نسبت میزان فراوانی اخبار، نمی تواند مخاطب را اقناع کند که رسانه ها در جهت رفع این معضل اجتماعی گام بر می دارند.

همانگونه که قبلاً عنوان شد، پوشش اخبار حوادث و دستگیری عاملان قتل و نزاع های خیابانی و دسته جمعی، یکی از پر تکرار و در عین حال پربازدیدترین اخباری است که بر روی خروجی خبرگزاری ها قرار می گیرد.

استفاده از تیترهای جذاب و لیدهایی که عطش مخاطب را برای خواندن متن خبر بیشتر می کند، از مهم‌ترین روش هایی است که رسانه ها برای جذب مخاطب و بالارفتن میزان ورود مخاطب به صفحات داخلی خبرگزاری خود استفاده می کنند.

در میان 100 خبری که در طول 4 ماهه نخست سال جاری با موضوع نزاع خیابانی و دسته جمعی بر روی خروجی 7 خبرگزاری مهم کشور قرار گرفته است؛ خبرگزاری فارس 25 خبر را با این موضوع بازتاب داده است که از نظر میزان فراوانی در صدر خبرگزاری‌ها قرار دارد و سپس خبرگزاری مهر با 15، باشگاه خبرنگاران و تسنیم با 14، ایرنا با 12 و خبرگزاری دانشجو و ایلنا با 10 خبر، در رتبه های بعدی بازتاب این اخبار قرار دارند.

همچنین باید گفت میزان بالای انتشار اخبار در حوزه های گوناگون بی شک اشراف خبری و حرفه ای رسانه ها را اثبات می کند نه ضعف و سستی آنان را. در اینجا باید از همه همکاران رسانه ای مان در رسانه های عمومی و تخصصی تقدیر کرد؛ اما آنچه مهم است سرمایه گذاری های رسانه ای و مطالبات بعد از حوادث اجتماعی از سوی رسانه هاست که بی تردید رسانه های دلسوز نظام اسلامی در این مسیر قرار دارند. 

در این میان انتخاب تیتر و لیدهای جذاب و در عین حال متناسب با آستانه تحمل عاطفی جامعه مخاطب، موضوعی است که از سوی چندین مخاطب مورد بررسی قرار گرفت و خبرگزاری مهر، ایرنا و باشگاه خبرنگاران از نظر سادگی، جذابیت و توجه به آستانه تحمل عاطفی جامعه در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند.

البته نباید از نظر دور داشت که اخبار حوادث به ویژه اخبار مرتبط با نزاع، درگیری، قتل و جنایت همواره از اخبار پر بازدید بوده اند و رسانه ها نیز حلقه ارتباطی بین مخاطب و رویداد هستند، این موضوع چه بسا به هشدارهای اجتماعی منجر شود که بی تأثیر هم نخواهد بود، از سویی دیگر امکان دارد انتشار یک طرفه اخبار حوادث اجتماعی معایبی را نیز متوجه جامعه کند.

آسیب‌شناسی معضلات اجتماعی؛ عنصر فراموش‌شده رسانه‌ها

موضوعات اجتماعی به دلیل ارتباط مستقیم بر روی نوع زندگی و تعاملات میان افراد در جامعه از اهمیت بالایی برخوردارند و یکی از علل جذابیت این اخبار و گرایش مخاطبان به خواندن آنها، همین میزان اثرگذاری مستقیم و یا غیر مستقیم این رویدادها بر زیست اجتماعی افراد است.

نزاع خیابانی و دسته جمعی به عنوان یکی از معضلات اجتماعی یک دهه اخیر کشور، یکی از همین موضوعات است که در برابر چشمان مردم اتفاق می افتد و همه افراد جامعه را از تبعات آن متأثر ساخته و آستانه تحمل عاطفی آنها را مورد خدشه قرار می دهد.

همانگونه که آمارهای پزشکی قانونی نشان می دهد،  5 / 28 درصد از کل معاینات بالینی این سازمان مربوط به نزاع است، این آمار در سال های دیگر نیز تکرار شده و نزاع همواره در رتبه نخست آمار معاینات پزشکی قانونی قرار داشته است.

حال با توجه به این موضوع، پرداختن به علل و عوامل شکل گیری این معضل اجتماعی و آسیب شناسی و ارائه راهکار برای حل این معضل نیازمند توجه ویژه رسانه ها به عنوان یکی از ارکان مردم سالاری و جریان ساز فرهنگی است.

در بررسی آماری که در میان این اخبار صورت گرفت، متأسفانه میزان پرداخت به این موضوع و آسیب شناسی متناسب با رفع معضل به صورت بسیار ناچیز در رسانه ها دیده می شود و این موضوع حاکی از عدم توجه رسانه ها به نقش مهم خود در رفع آسیب و بحران هایی اجتماعی است و تنها پوشش و بازتاب این اخبار در دستور کار آنها قرار دارد.

سیاست زدگی؛ آفت بزرگ رسانه های اجتماعی

ایمان شمسایی مدیر مؤسسه قدس  معتقد است که یکی از مهم‌ترین مشکلات رسانه های کشور در زمینه پرداخت به آسیب های اجتماعی و ارائه راهکارهای کارشناسانه، موضوع سیاست زدگی است.

 وی در این باره می گوید: ضعف بزرگ روزنامه نگاری و رسانه های اجتماعی در کشور ما، سیاست زدگی و مسؤولیت زدگی است و رسانه ها بیشتر به دنبال این هستند که مسائلی را دنبال کنند که ارزش خبری آن با توجه به عنصر معروفیت افراد شکل بگیرد و همین موضوع نیز پرداخت به آسیب های اجتماعی و ارائه راهکار را با خدشه جدی مواجه کرده است.

وی معتقد است: همانگونه که اساتید ما از قدیم می گویند، خبرنگار اقیانوسی به ارتفاع بند انگشت است که از همه چیز می داند ولی در حد کم و همین موضوع نیز سبب شده تا خبرنگاران ما به صورت تخصصی در موضوعات مختلف ورود نکرده و در نتیجه خروجی مناسبی نسبت به سوژه های پیگیری شده به دست نیاید و صفحه رسانه ها بیشتر به نقل اخبار و اطلاع رسانی آنها بپردازد و پرداخت کارشناسی به موضوعات اجتماعی در رسانه ها ضعیف باشد.

مدیر مؤسسه قدس تأکید می کند: ارتباط رسانه ها با اساتید دانشگاه و جامعه شناسان بسیار اندک و ناچیز است و رسانه ها مشاور جامعه شناس که در موضوعات و معضلات اجتماعی راهکار صحیح ارائه بدهند، ندارند و همین موضوع سبب شده تا پرداخت رسانه ای به آسیب های اجتماعی بیشتر جنبه اطلاع رسانی داشته باشد تا اینکه بخواهد در زمینه رفع معضل عمل کند»

پرداختن به روش های آسیب شناسانه

هرچند که در میان اخبار تولید شده در این موضوع، بررسی علل و عوامل این معضل و ارائه راهکارهای رفع معضل بسیار اندک است، اما بازهم گزارش های خوبی در این بخش تولید شده است که از نظر کیفی شاید در حد محدود بتواند مخاطب را متقاعد سازد که رسانه ها علاوه بر نقش مهمی که در اطلاع رسانی حوادث برعهده دارند، از نقش ویژه خود در درک و رفع بحران‌ها با روش‌های کارشناسی شده غافل نشده اند.

در میان 7 خبرگزاری بررسی شده، خبرگزاری مهر بیش از دیگر رسانه ها به موضوع آسیب شناسی این معضل اجتماعی پرداخته و بعد از آن نیز خبرگزاری ایرنا و سپس فارس پا را از حوزه اطلاع رسانی صرف فراتر نهاده و به آسیب شناسی پرداخته اند.

شاید بتوان ویژگی برجسته این گزارشات را استناد دقیق به آمار، استفاده از کارشناسان و بررسی عوامل و علل این معضل از زبان جامعه شناسان دانست که ادامه این روند نه تنها در این موضوع خاص بلکه در موضوعات مشابه می تواند به ایجاد یک جریان رسانه ای فرهنگ‌ساز در مقابله به آسیب‌های اجتماعی کمک فراوانی کند.

نباید از نظر دور داشت که پرداخت به موضوعات اجتماعی و ارائه راه حل‌های کارشناسی در رفع این معضلات، نیازمند بهره‌گیری از نظر کارشناسان و متخصصان حوزه‌های مختلف اجتماعی است و این مسأله از طریق ارتباط مداوم رسانه‌ها با اساتید فن در حوزه و دانشگاه به عنوان مرجع علمی پاسخگویی به مسائل اجتماعی میسر می‌شود.

نگاه دینی به رسانه در رفع آسیب‌های اجتماعی

رسانه ها به عنوان یکی از ارکان مردم سالاری، نقش مهمی در جهت‌دهی به افکار عمومی و هدایت فکری جامعه برعهده دارند و همین موضوع نیز سبب شده تا سیاست‌گذاران فرهنگی و سیاسی در جهان از قدرت این ابزار در جهت اهداف مورد نظر خود استفاده کنند.

در فرهنگ اسلامی نیز رسانه ها به دلیل ماهیت و کارکرد خود، نقش مهمی در انتقال مفاهیم و انگاره های دینی و مقابله با انحرافات و آسیب ها دارد و همین موضوع نیز سبب اهمیت دوچندان ابزار رسانه شده است.

ناگفته پیداست که ویژگی‌ها، کارکردها، کاربردها و نوع نگاه رسانه‌ها در جامعه اسلامی با نگاه غرب به این ابزار تا حدودی متفاوت است و رسانه‌ها در کشور ما علاوه بر اینکه نقش مهمی در ترویج اعتقادات و فرهنگ اسلامی برعهده دارند، باید از روش های معمول رسانه‌های غربی که هدف خود را در جلب مخاطب به هر قیمت و با استفاده از روش های گوناگون جست‌و‌جو می کنند دوری کرده و با نگاه فرهنگ محور و آسیب زدا و مقابله با انحرافات فکری، فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی در این عرصه به ایفای نقش بپردازند.

به هر روی آنچه سبب می‌شود تا ورود رسانه‌ها به فضای خبر و جریان سازی خبری در نظام اسلامی شکل صحیحی بگیرد، توجه به همین الزامات فرهنگی و اجتماعی است و اگر رسانه‌ها به معضلات و آسیب‌های اجتماعی با نگاه منکر اجتماعی بنگرند، وظیفه خود می بینند که در راستای امر به معروف و نهی از منکر، برای رفع این منکر تلاش کرده و راه هدایت به سوی معروف و مقابله با این منکرات را با نگاه دقیق دینی و کارشناسی هموار سازند.

البته نباید از این نکته غفلت کرد که رسانه‌های ما در بحث پرداخت موضوعی به این مسائل و نیز آسیب شناسی مرتبط با این معضلات اجتماعی گام هایی برداشته اند اما نیاز است تا با استفاده از نخبگان و صاحب نظران و توجه جدی تر به مسائل اجتماعی از منظر دینی و فرهنگی، راه را برای برون رفت از این معضلات هموار سازند./872/ز۵۰۱/س