نسخه های اقتصادی اسلام برای خانواده

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از شبستان، به مناسبت فرا رسیدن 25 ذی الحجه که در تقویم رسمی کشور «روز خانواده» نام گرفته است و به منظور بررسی بایدها و نبایدهای خانواده موفق و اسلامی که ریشه حل بسیاری از بحران ها و عامل رشد فردی و اجتماعی است با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا مصطفی پور، استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی گفت وگویی مفصل ترتیب داده ایم که در ادامه بخش سوم و پایانی آن به حضورتان تقدیم می شود.

وی در بخش نخست این گفت وگو به اهمیت تربیت در خانواده و توجه به فرآینده سه مرحله ای تربیت فرزند اشاره داشت و از اهمیت توجه والدین به این مهم سخن گفت.

در بخش دوم گفتگوی حجت الاسلام دکتر مصطفی پور با شبستان درباره مشکلات زیستی معیشتی و تاثیر بی عدالتی های زیستی بر انحراف خانواده از مسیر صحیح اشاره شد. و اینک بخش سوم و پایانی آن.

نوع نگاه و برداشت مکاتبی همچون لیبرالیسم از خانواده و ارزش های آن چیست و چه هنجاری هایی را در این باره تجویز می کنند؟

در سال های اخیر، کتابی با عنوان «دختران به عفاف روی می آورند» به قلم دو خانم آمریکایی منتشر شده است. این دو خانم نویسنده و پژوهشگر، توسط فضای مجازی، با بانوان بیشماری بین سنین 14 تا 24 سال ارتباط برقرار کرده و با تحقیق و گفتگو با این افراد، دریافته اند که آنها همگی، خواهان حضور در خانواده هستند و اعلام داشتنه اند که تمایل دارند فقط با یک مرد ازدواج کنند و دارای فرزند باشند و خود، فرزندان خویش را، پرورش دهند.

این همان نکته اساسی ای است که قرآن کریم بیان می کند. با توجه به این تحقیقات و آثار، به تعبیری، شاهد موج چهارم فمنیست هستیم که در آن، بانوان، خواهان بازگشت، به فطرت اصلی و حقیقی خود هستند. در مقؤله حجاب و عفاف، باید توجه داشت این موضوع، با زور و اجبار و برخورد، حل و فصل نمی شود بلکه باید تبیین گردد که حجاب هویت زن است و این رویکرد او را محدود نخواهد کرد.

در بحث ترویج حجاب و عفاف، نقش خانواده و محیط ها و مراکز آموزشی نیز، نقشی پُررنگ و حائز اهمیت است. خانواده ها و مراکز آموزشی، با الزام و اجبار نمی توانند، بحث عفاف و حجاب را توسعه دهند، این نهادها می بایست، با توجه و عمق بخشی به شخصیت و مقام انسانی بانوان و تمرکز به شاخصه های فطری و عقلی، افراد را در جهت تمایل به حجاب و عفاف همراهی کنند. در بحث حجاب و عفاف، استفاده از ابزارهای الزام آور و برخوردهای سخت، نه تنها سودی برای جامعه در بر نداشته است، بلکه دیده شده است در پاره ای از اوقات، این افعال، نتایج معکوس نیز در بَر داشته اند.

رویکرد قرآن کریم در باب مسائل اقتصادی خانواده و خصوصاً در باب مناسبات درآمدی و روابط مالی، چگونه تبیین شده است؟

در مورد مسائل مالی و پولی در قرآن کریم آمده است: «وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِيَامًا»؛  طبق این آیه شریفه، مسائل مالی و پولی، به نوعی قوام دهنده و برپاکننده زندگی و معاش اجتماعی هستند. در روایات نیز وارد است که از دادن اموال به اشخاص نادان و نابلد، پرهیز نمایید؛ زیرا این اشخاص به علت نادانی و سستی، اموال شما را از بین خواهند برد. افراد کاردان کسانی هستند که در زمینه اقتصادی و تولیدی و توزیعی و مصرفی دارای بینش و آگاهی هستند. بنابراین، حفظ اموال و دارایی ها، که به تعبیری ستون فقرات زندگی هستند، امری است که مورد تأیید و تأکید دین است.

رُکن اقتصادی از منظر دین، رُکن بقای جامعه است و آسیب به این رُکن، سایر وجوهات بقاء و حیات را، تحت تأثیر قرار خواهد داد. در جامعه اسلامی ما، متأسفانه رویکردهایی خلاف این رُکن اساسی و مهم در جریان هستند؛ مانند هزینه های گزاف در طرح هایی که فاقد کارآیی و برنامه ریزی هستند و یا استفاده بی ضابطه از منابع مالی و اسراف و یا دست درازی به بیت المال و اختلاس ها، که این رویکردها، در عرصه اقتصادی، صدماتی را به جامعه وارد کرده اند.

در حدیث شریفی از نبی مکرم اسلام(ص) روایت است که ایشان فرمودند: «رَحِمَ اللهُ اِمرَأً عَمِلَ عَمَلاً فَاَحکَمَه» یعنی؛ خداوند رحمت نماید کسی را که، کاری را انجام می دهد در ضمن آن کار را به نحو احسن به پایان می رساند. این رویکرد اگر در مواجهات اقتصادی، مورد نظر قرار گیرد، قطعاً از بسیاری افعال نادرست و فاقد کارآیی و پرهزینه جلوگیری خواهد شد و در نتیجه صدمات وارد به جامعه نیز کاهش خواهند یافت. در پژوهش و تحقیق در متون و شاخصه ها و رویکردهای کشورهای صاحب قدرت و جایگاه اقتصادی در جهان، دیده می شود که اهتمام به کار و تلاش و همچنین توجه به نیروی انسانی و جلوگیری از اسراف و هزینه کَرد بی مورد، نقشی اساسی و پُرنگ در اعتلا و پیشرفت آن جوامع داشته اند که این مناسبات می تواند در جامعه اسلامی ما نیز پیگیری و مداومت شوند.

با توجه به تاکید مقام معظم رهبری به توجه و پیگیری امور فرهنگی تمیز و درخور، اصولاً کار فرهنگی تمیز در حوزه خانواده چیست، و با توجه به انبوه مراکز فرهنگی در کشور، چرا هنوز کمبود این مقؤله احساس می شود؟

در باب مسئله فرهنگ می بایست گفت این موضوع، مهمترین و اساسی ترین مؤلفه در شکل گیری و اتقان جامعه است. در بررسی هر بوم و یا اقلیمی، نقش فرهنگ در استواری آن جامعه، جایگاه مهم و بسزایی است. فرهنگ در واقع، مجموعه ای از آداب و رسوم و عقاید و تفکرات یک جامعه است. فرهنگ جامعه اسلامی ما، متأسفانه در حال حاضر با مشکلات عدیده ای دست به گریبان است. بنده در کتابی با عنوان «موانع توسعه فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران»، نوشته دکتر کاظمی، دیدم که ایشان علل رشد نیافتن و عدم توسعه فرهنگی ایران را در چند مقؤله تبیین کرده اند. یکی از این عوامل مؤثر در برابر فرهنگ سازی در ایران، طبق این اثر، بحث قانون گریزی در جامعه است. متأسفانه در جامعه حال حاضر، اگر قدرت و اجبار نباشد، همه علاقه مند هستند که از قانون فرار نمایند و به نوعی قانون را دور بزنند. لذا در پاره ای از مواقع با رویکردهایی مانند: تظاهر و تملق و چاپلوسی و تزویر روبرو می شویم که این رفتارها، همگی منشعب از بحث قانون گریزی در جامعه هستند.

نقش خانواده در قوام یابی و استمرار مسائل فرهنگی در جامعه بسیار مهم است. خانواده به ویژه والدین در انتقال فرهنگ و اخلاق به نسل های آینده نقش مهم و اثرگذاری بر عهده دارند. مسئله دیگر در جامعه و در باب توسعه و ترویج مسائل فرهنگی درخور و بایسته، بر عهده مراکز و نهادهای آموزشی و پرورشی  قرار دارد. تعلیم و تربیت، بعد از نهاد خانواده بر عهده آموزش و پرورش است و در کنار همه اینها، نقش رسانه ها و مسئولان و متولیان امور نیز، در ارتقای جایگاه فرهنگی و توزیع کارهای مناسب، نقشی مهم و بسزا است.

در روایات آمده است اگر در جامعه ای، دو گروه و طیف، به فساد و تباهی کشیده شوند، بطبع، آن جامعه نیز به تباهی و فساد کشیده خواهد شد. این دو طیف، اولین گروه حاکمان و دومین گروه عالمان هستند. اگر در جامعه ای امراء و عالمان، صالح و درستکار باشند، جامعه نیز به سمت تعالی و نیکبختی پیش خواهد رفت. این افراد به علت اینکه نمادهای جامعه هستند می توانند، مسائل فرهنگی را به طور صحیح و اصولی در جامعه اجرا کنند.

بنابراین ایجاد کار فرهنگی تمیز و درخور منوط است به رفتارهای امراء و عالمان، که این امر می تواند اثرات فوق العاده ای بر جامعه داشته باشد و اگر این رویکرد، تا هم اکنون به نتایج دلخواه و مورد نظر نرسیده است، می بایست آن را در عملکرد این دو طیف جستجو کرد.

باید گفت: ارائه کارهای فرهنگی تمیز، به شیوه های انتقال و نوع برخورد با جامعه نیز، مرتبط هستند. این رفتار در اثرگذاری انبیاء(ع) و معصومین(ع) بر جوامع خود کاملاً معلوم و مشهود است. در «اصول کافی» و در منقبت رویکرد فرهنگی و اجتماعی نبی مکرم اسلام(ص) آمده: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَدَّبَ نَبِيَّهُ فَأَحْسَنَ أَدَبَهُ فَلَمَّا أَكْمَلَ لَهُ الْأَدَبَ قَالَ- إِنَّكَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظِيمٍ‏ ثُمَّ فَوَّضَ إِلَيْهِ أَمْرَ الدِّينِ وَ الْأُمَّةِ لِيَسُوسَ‏ عِبَادَهُ»؛ یعنی خداوند پیامبرش(ص) را به نیکوترین وجه، بینش و تعلیم اعطا نمود و سپس او را مأمور امور مردم کرد. بنابراین؛ نوع برخورد و روش انتقال مفاهیم فرهنگی، مهمترین بخش در ارائه و ترویج کارهای درخور و شایسته فرهنگی هستند که می بایست بیش از پیش مورد توجه و اهتمام قرار گیرند./۱۳۲۵//۱۰۲/خ