۱۸ ارديبهشت ۱۳۹۷ - ۱۴:۰۵
کد خبر: ۵۶۳۸۸۷
در مجتمع آموزش عالی شهیده بنت الهدی؛

گزارش نظریه پردازی «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی»

نخستین پیش نشست کرسی نظریه پردازی «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» با ارائه حجت الاسلام والمسلمین خالد غفوری الحسنی و حضور جمعی از اساتید داور، ناقد و صاحب نظران این بحث برگزار شد.
جامعه المصطفی

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مرکز خبر و اطلاع رسانی جامعه المصطفی، حجت الاسلام والمسلمین حق شناس مدیر کرسی نظریه پردازی «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» در ابتدای این جلسه ضمن اشاره به آیاتی از قرآن کریم اظهار داشت: تبعیت از حق و به دنبال حق بودن، مهمترین و اصلی ترین مطلب در ارائه، نقد، داوری علمی و نظریه پردازی دینی است.

وی یافتن حق و حقیقت و نیز روشن سازی مطلب برای به جلو بردن مرزهای دانش اسلامی در حوزه های مختلف را از مهمترین رویکردهای کرسی نظریه پردازی عنوان کرد.

در ادامه این نشست دکتر میثم چگین، معاون علمی دبیرخانه هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضمن اشاره به نکاتی در رابطه با بایسته های برگزاری کرسی های نظریه پردازی اذعان داشت: طرح نامه هایی که برای دفاع آماده می شود، در ابتدا به دبیرخانه حمایت از کرسی های نظریه پردازی ارائه و در سه قالب ادعای نظریه، نوآوری و نقد جمع آوری و سپس مدعیات علمی صاحب نظر در جلسات متعدد نظریه پردازانه با حضور منتقدین و داوران بررسی می شود.

وی با بیان این که دبیرخانه هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی پس از بررسی موضوع، مقدمات برگزاری پیش اجلاسیه کرسی نظریه پردازی را فراهم می کند، خاطرنشان کرد: پس از بررسی اولیه نظریه، در صورت اذعان داوران، به نو بودن دیدگاه صاحب نظر، این جلسات برای بررسی های بیشتر ادامه پیدا می کند.

دکتر چگین در پایان اظهار داشت: دبیرخانه حمایت از کرسی ها در طی 13 سال فعالیت خود، حدود 500 طرح ارائه شده را بررسی نموده است؛ که تنها 39 طرح در سه قالب نظریه، نوآوری و نقد موفق شدند تا به عنوان دیدگاه جدید ثبت شوند.

 تبیین نظریه

حجت الاسلام والمسلمین خالد غفوری الحسنی ارائه دهنده کرسی نظریه پردازی «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» در ابتدای سخنان خود ضمن اشاره به منویات رهبر معظم انقلاب از توجه تلاشگران بسط ساحت نظریه پردازی در عرصه علوم انسانی تقدیر نمود و اظهار داشت: در این نظریه مراد از نص قرآنی، اصطلاح اصولی آن نیست؛ بلکه مراد اعم از نص و ظاهر بوده، مراد متن قرآن است.

وی با بیان این که مراد از محوریت در این نظریه حذف سایر ادله ها نیست، خاطرنشان کرد: منظور از محوريت نصّ قرآني، اعطای نقش مركزی به نصّ قرآنی و موقعیتی اساسی در بحث فقهی است؛ به گونه‌ای که سایر ادلّه بر محور آن قرار گیرند.

استادیار جامعة المصطفی در ادامه ضمن تبیین مسئله اصلی با بیان این که در این بحث سعی شده است تا پیشنهادی جهت حل جدایی بین نظریه اصولی در نقش دلیل قرآنی در استنباط و میان آنچه که در مسیر حرکت استدلال فقهی قرار می گیرد، ارائه شود، تصریح کرد: این نظریه در حداقل خود به دنبال فعال نمودن نقش نص قرآنی و حضور قابل توجه آن در فرایندهای استدلال فقهی است.

حجت الاسلام والمسلمین غفوری با اشاره به این که نظریه محوریت نص قرآن، دیدگاه جدیدی از ماهیت روش تحقیق در مباحث فقهی را ارائه می‌دهد، یادآور شد: این نظریه ضمن اشاره به بر برتری و تقدم دلیل قرآنی از سه جهت رتبه، وجود و دلالت؛ تأکید دارد که دلیل قرآنی مساحت وسیع و مهمی از تشریع را پوشش می‌دهد.

وی در ادامه رابطه بین موضوع و محمول، به جهت تقدم رتبی نص قرآنی بر سنت؛ رابطه بین پایه و دیوار، به این دلیل که متن قرآنی پیش از وجود و صدور آن و سنت به دنباله نزول آیات است و نیز رابطه بین متن و شرح یا بین کبری و صغریاتش را از مهمترین تشبیهات برتری و تقدم دلیل قرآنی دانست.

ارائه دهنده این کرسی نظریه پردازی ضمن تأکید بر ضرورت فهم سنت در پرتو و هدايت قرآن، تصریح کرد: اصولیون تقدم دلیل قرآنی بر سنت را تنها هنگام تعارض پذیرفته‌اند و در عدم تعارض هیچ یک به دیگری نیازی ندارد؛ زیرا هر یک از آنها حجت بوده و قابلیت استدلال دارد و هر یک در عرض دیگری قرار می گیرد.

این استاد جامعه المصطفی با بیان این که بر اساس نظریه «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» دلیل قرآنی مطلقاً بر دلیل سنت تقدم دارد، چه درصورت تعارض میان مدلولات و یا عدم آن، خاطرنشان کرد: فهم سنت باید در پرتو کتاب و در سایه‌اش باشد.

وی با اشاره به این که بر اساس این نظریه تقدّم دلیل قرآنی بر سنت، از جهت دلیلیت و هم از جهت قوت دلالتی است، افزود: صرف وجود مخصص یا مقید از سنت و به مجرد یک حدیث تام السند، منجر به تخصیص یا تقیید نمی‌شود، بلکه باید اطمینان و اعتماد به آن حاصل شود؛ مانند تواتر حدیث یا شهرت و تداولش نزد طبقه متقدم یا وجود شواهد یا قراین مؤید.

حجت الاسلام والمسلمین غفوری یادآور شد: با توجه به قائل نبودن اصولیون به گستردگی ساحت تشریعی و اهمیت آن؛ به نظر می رسد، نیازمند بررسی کامل از اصل وجود دلیل قرآنی هستیم؛ و الا فرآیند اجتهادی، نصاب اصولی مشخص شده خود را از دست داده، فاقد مشروعیت می‌گردد.

استاد جامعه المصطفی با تأکید بر این که در بیان فروع فقهی زیادی می توان از دلایل قرآنی بهره جست، تصریح کرد: در این نظریه اهمیت دلیل قرآنی و مفید بودن آن، به صورت مطلق ذکر می شود و به عام، مجمل، مفصل و... بستگی ندارد.

وی با بیان این که در نظریه «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» ضمن تببین نحوه استفاده از دلیل قرآنی در فرآیند بحث فقهی، تا حد ممکن بر چگونگی افزایش جنبه‌های دلالتی آن و احتمالات پیش رو توجه شده است، خاطرنشان کرد: ارائه چگونگی غنی‌سازی تمام پتانسیل‌های دلالی متنوع، جهت استحصال به حداکثر فروع فقهی آن و نیز چگونگی استفاده از لغات قرآنی و ترکیبات لفظی در خطاب از مهمترین روش های عملی ارائه شده در این طرح است.

حجت الاسلام والمسلمین غفوری سطح حداقلی این نظریه با دیدگاه مشهور را در یک راستا دانست و ابراز داشت: این نظریه همواره بر ضرورت افزایش میزان تعامل تحقیقی با دلیل قرآنی متناسب با حجیتش تأکید می‌کند.

این استاد حوزه با اشاره به این که این نظریه از ماهیتي الزامی برخوردار است، تصریح کرد: نظریه «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» در فرایند اجتهادی از مبانی نظری اصولی و رویکرد عملی استنباط و تطبیقات و تعیین حدود جریان استنباط حضور دارد.

وی پذیرش حجیت کتاب و منبع احکام بودن آن، پذیرش حجیت سنت و منبع احکام بودن آن، پذیرش اصل تقييد يا تخصيص قرآن به سنّت و نیز پذیرش تقييد يا تخصيص قرآن به خبر واحد، ولی باشرایط خاص را مهمترین مبانی این نظریه برشمرد.

حجت الاسلام والمسلمین غفوری در بخش پایانی ارائه بحث، به ادله های نظریه «محوریت نص قرآنی در مباحث فقهی» اشاره نمود و تصریح کرد: «بيِّن ومبيِّن بودن قرآن کریم»، «ضرورت تدبّر در آیات الهی»، «جامعيت قرآن»، «دليل عقلي»، «قرآن یکی از ثقلين است»، «ارجاع اصحاب به قرآن توسط ائمه(علیهم السلام)»، «معيار سنّت شریفه بودن كتاب الله»، «اقتضاء اجتهاد» و «دیدگاه اصولی خاص نسبت به تخصيص كتاب به سنّت» از جمله ادله های این نظریه به شمار می رود.

 نقد ناقدان

حجت الاسلام والمسلمین احمد قدسی یکی از اعضای کمیته ناقدین این جلسه، با بیان این که امیدواریم این بحث به فرجام خوبی رسیده، نکات قوت آن برجسته و کاستی های آن برطرف شود، اظهار داشت: در عنوان «محوریت نص قرآن در مباحث فقهی» اگر مقصود این باشد که همه روایات در سایه قرآن بایستی معنا پیدا کند، پذیرفتنی نیست.

وی افزود: در کتابی که در این رابطه نگاشته ام، 20 روایت صحیح السند، ذکر می کند که؛ قرآن کریم باید در سایه سار روایات اهل بیت(علیهم السلام) فهمیده شود و در قرآن به ویژه آیات الاحکام، باید به مفسر و مؤول قرآن که همان روایات است رجوع گردد.

استاد نقاد این کرسی نظریه پردازی در ادامه به تعبیرات علامه طباطبایی(ره) اشاره نمود و ابراز داشت: حتی علامه طباطبایی(ره) نیز برای فهم صحیح آیات الاحکام و برطرف سازی ابهامات و اجمال های آن، رجوع به روایات اهل بیت(علیهم السلام) را مورد توجه قرار می دهد.

وی به علو مضامین کلام امیر المومنین علی(علیه السلام) که در نهج البلاغه ذکر شده، اشاره نمود و خاطرنشان کرد: برخی از روایات بر سهم غیر معصوم از فهم قرانی اشاره می کنند؛ که جمع بین این دو موضوع حدیثی، در توجه به متن، بطن، ظاهر، مغز و کلام آیه معنی پیدا می کند.

 

حجت الاسلام والمسلمین حسن شکوری نیز در ادامه ضمن تقدیر از ارائه و طرح بحث«محوریت نص قرآن در مباحث فقهی»، خاطرنشان کرد: امیدواریم این کرسی ها، قدمی برای تعمیق هرچه بیشتر رویکردهای فقهی باشد.

وی در ادامه با اشاره به این که قرآن، سنت، عقل و اجماع چهار رکن استنباط مباحث فقهی است، ابراز داشت: در ارائه این بحث، موضوع عقل و اجماع و جایگاه این دو مورد توجه قرار نگرفته است.

این استاد حوزه با بیان این که نظریه «محوریت نص قرآن در مباحث فقهی»، بیشتر بر روی سنت تمرکز نموده، بر این نکته که سنت باید فرع در مقابل قرآن باشد، تاکید می کند، تصریح کرد: علی الظاهر در این نظریه به کتابهای علمای اسلام که در رابطه با آیات الاحکام، نگاشته شده، توجهی نشده است.

وی با تأکید بر این که علمای اسلام همان تطوراتی که در روایات داشتند، در آیات هم مورد توجه قرار می دادند، خاطرنشان کرد: وجود برداشت های متعدد از آیات الاحکام و افزوده شدن عناوین جدید در گذر زمان، نشان دهنده توجه روز افزون علمای اسلام به آیات الهی است.

حجت الاسلام والمسلمین شکوری با تأکید بر این که بیان مسئله با فرضیه باید یکی باشد، خاطرنشان کرد: قرآن کریم از نظر رتبه و وجود مقدم است و این تقدم هیچ ربطی به محوریت دانستن آن ندارد؛ چرا که در این صورت می بایست عقل را در جایگاه بالاتری قرار داد.

وی با اشاره به این که «سنت» با آنچه «حاکی از سنت» است، متفاوت می باشد، یادآور شد: نسبت به حاکی از سنت باید عرضه به کتاب صورت گیرد؛ نه خود سنت، که قطعا از سوی معصوم(علیهم السلام) صادر شده است.

استاد ناقد این کرسی نظریه پردازی در ادامه به برخی از آیات الاحکام اشاره نمود و اظهار داشت: برای استنباط فروعات فقهی از متشابهات و مجملات آیات الهی، لاجرم باید به روایات اسلامی رجوع نمود.

حجت الاسلام والمسلمین شکوری افزود: روایات اسلامی تأکید دارد که سنت در کنار قرآن کریم قرار می گیرد و هیچ کدام بر دیگری محوریت ندارد؛ چرا که تمسک به یکی و رها سازی دیگری انسان را به گمراهی می کشاند.

 

حجت الاسلام والمسلمین علوی مهر نیز در بخش دیگری از این اجلاسیه، دغدغه مطرح شده توسط نظریه پرداز محترم را بسیار ارزشمند دانست و خاطرنشان کرد: اگر منظور از محوریت نص قرآنی این باشد که فقها در مقام عمل باید بیشتر به قرآن کریم استناد می کردند و یا قرآن را بیشتر مورد استناد قرار می دادند، حرف بسیار ارزشمندی است.

استاد جامعه المصطفی افزود: این منظور که فقها به قرآن بی توجه بوده و سنت را اصل قرار داده اند، قابل خدشه است؛ چرا که از میان علما مصادیق بسیاری را می توان برشمرد که بحث های قرآنی و استناد به کلام الله و استدلال های قرآنی را در کتاب های خود به رشته تحریر در آورده اند.

وی با اشاره به این که تمام علما بر این موضوع اذعان دارند که، در مراجعه مداوم به آیات الهی، بحث جدید فقهی استنباط می شود، تصریح کرد: ادله های ارائه شده در این نظریه برای اثبات محوریت نص قرآن در تمام جزئیات و ابواب فقهی و ریزه کاری های فقهی کفایت نمی کند.

حجت الاسلام والمسلمین علوی مهر خاطرنشان کرد: کتاب بدون سنت نفی خود کتاب خواهد بود و اگر سنت تنها را نیز بگیریم، نفی سنت روی خواهد داد؛ باید هر دو را در کنار هم قرار دهیم.

در ادامه این جلسه داوران محترم، نظرات داوری خود را در رابطه با طرح مورد نظر ارائه نمودند.

حجت الاسلام والمسلمین محمد قائینی یکی از داوران کرسی نظریه پردازی با بیان این که نظریه پرداز محترم بر اساس محوریت نص قرآنی قائل است که خبر واحد نمی تواند مخصص عمومات قرآن و کتاب قرار گیرد، تصریح کرد: در صورت اثبات این نظریه توسط ارائه دهنده محترم، تحولی در مبانی فقهی ایجاد خواهد شد.

دفاعیات نظریه پرداز

سپس در بخش پایانی این اجلاسیه، حجت الاسلام والمسلمین غفوری، با اشاره به این که حجیت ظواهر قرآن فی نفسه است، خاطرنشان کرد: روایات کمک رسان فهم حجیت قرآن هستند.

وی افزود: مسئله توقف فهم قرآن بر مراجعه به روایات اهل بیت(علیهم السلام)، خلاف مبنای اصولیون و اصل دعوا میان اصولیون و اخباریون نیز بر سر همین مطلب است؛ حجیت ظهور قرآن یکی از مبانی این نظریه می باشد، که آوردن 20 روایات یا بیشتر نیز تأثیری نداشته و نافی حجیت ظهور قرآن نیست، هرچند اصولیون قرن ها پیش به این مسئله پاسخ داده‌اند.

این استاد حوزه با بیان این که باید تحقیق جامعی نسبت به فهم روایات صورت گیرد، ابراز داشت: در این نظریه تنها رابطه بین قرآن و سنت و جایگاه هر کدام در استدلال ها، مورد توجه بوده و سخنی در رابطه با عقل و اجماع به میان نیامده است؛ چون مستقلات عقلیه در استنباط احکام کارائی نداشته و اجماع از منظر امامیه به عنوان دلیل مستقل ذکر نشده است و فی نفسه فاقد حجیت است؛ بلکه حجیت اجماع به سنت بر می گردد .

ارائه دهنده این کرسی نظریه پردازی با اشاره به این که ما منکر استناد فقها به قرآن نیستیم، خاطرنشان کرد: در مباحث فقهی خلأهایی وجود دارد که موجب آسیب هایی شده است؛ این خلأها  و آسیب ها اتفاقی نبوده، بلکه ناشی از وجود خللی در روش فقهی موجود است.

استاد جامعه المصطفی ادامه داد: هیچ سخنی از حجیت قرآن در علم اصول مطرح نشده است؛ از قبیل ماهیت این حجیت و ویژگی‌های آن، و اینکه آیا با حجیت سنت متفاوت است یا خیر ؟ بلکه اصولیون به رد شبهات اخباری ها و دفاع از حجیت ظهورات قرآنی بسنده کرده‌اند .

وی به نمونه‌ای از این کاستی‌ها در استنباطات برخی فقهای بزرگ مانند صاحب جواهر و شیخ انصاری و سید یزدی اشاره کرد و یادآور شد: علی رغم این که حجم کتاب‌های امامیه در رابطه با آیات الاحکام سه برابر حجم کتاب‌های آیات الاحکام در سایر مذاهب اسلامی است؛ لکن تدوین آیات الاحکام در قرون اخیر تقریباً منقرض شده است و از سویی مباحث آیات الاحکام هیچ تأثیری در روند اجتهادی ندارد.

حجت الاسلام والمسلمین غفوری در ادامه ضمن تأکید بر توجه روز افزون بر آیات الاحکام در تحقیقات فقهی، خاطرنشان کرد: در استنباط احکام فقهی، رجوع به آیات قرآن باید به صورت مبنا و روش مورد توجه قرار گیرد.

وی توجه به قلمرو دلالت آیات کریمه قرآن و محوریت آن در استنباطات فقهی را استحکام بخش استنتاج احکام دانست و یادآور شد: گاهی برای فهم دقیق برخی از اطلاقات آیات قرآنی، باید به بیانات مختلف صدر و ذیل آن آیه نیز توجه نمود.

حجت الاسلام والمسلمین غفوری در بخش پایانی دفاع از نظریه خود؛ به تبیین مسئله عدم تخصیص یا تقیید قرآن به خبر واحد اشاره و توضیحاتی را در این رابطه ارائه نمود.

 

گفتنی است؛ در پایان این کرسی نظریه پردازی ناقدین محترم، نظرات خود را در رابطه با دفاعیات مطرح شده حجت الاسلام والمسلمین خالد الغفوری ارائه نمودند و داوران نیز در رابطه با این کرسی نظریه پردازی به شور نشستند./۱۳۲۵//۱۰۳/خ

ارسال نظرات