راهکارهای مهم دستیابی به حوزه پیشرو و سرآمد

حجت الاسلام سیدحسن نجاتی زاده عضو هیئت رئیسه مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با بیان این که اگر بخواهیم حوزه را از وضعیت فعلی به سطح «حوزه‌ی پیشرو و سرآمد» برسانیم، باید سه دسته راهکار بنیادین را در نظر گرفت، اظهار داشت: اولین گام در این بخش لزوم توسعه فقه ناظر به مسائل کلان جامعه است. رهبر معظم و حکیم انقلاب تأکید فرموده‌اند که فقه حوزه باید از دایره‌ی احکام فردی فراتر رود و به مسائل نظام‌ساز (حکومت، اقتصاد، روابط بین‌الملل، عدالت، سیاست عمومی، محیط‌زیست و خانواده) بپردازد. برای دستیابی به این هدف می توان با ایجاد و توسعه رشته‌های فقه نظام سیاسی، فقه اقتصاد، فقه تمدن اسلامی روح تازه ای به دروس متداول حوزه دمید و آن را به مجموعه ای از دروس ناظر به نیازهای دارای اولویت در جامعه تبدیل نمود. 

وی افزود: همچنین با تشکیل گروه‌های تحقیق برای پاسخ فقهی به مسائل نوپدید همچون هوش مصنوعی، زیست‌بوم، حقوق نسل آینده و غیره خوراک اولیه دروس فقه خارج را مهیا نمود. دستیابی به این مهم، با الزام پایان‌نامه‌های سطح چهار و حتی سه، به تمرکز بر موضوعات حکمرانی اسلامی و فقه مرتبط با آن قابل تسریع است.

عضو هیئت رئیسه مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم ابراز کرد: گام دیگر در این بخش، افزودن بعد زمان و مکان به اجتهاد است که در پیام ایشان رهبری بر آن تاکید شده و فرموده اند: «زمان و مکان دو عنصر تعیین‌کننده در اجتهادند». به عبارت دیگر، فقه، باید با شناخت تغییر روابط سیاسی، اجتماعی و بین‌المللی، قادر به تشخیص موضوع جدید شود. امکان تحقق این خواسته به حق، با آموزش نظام‌مند نظریه‌های تحول موضوعی در فقه، راه‌اندازی پژوهشکده مطالعات تطور موضوعات شرعی معاصر و نیز تعامل فقه با یافته‌های علوم انسانی روز برای درک تحولات موضوعی روان تر به نظر می رسد.

وی افزود: رهبر انقلاب در پیامشان به سده حوزه تأکید میکنند که برنامه‌های حوزه باید فقه «روشن‌بین، پاسخگو، و به‌روز»، فلسفه‌ی «دارای امتداد اجتماعی»، و کلام «اقناعی و باشکوه» داشته باشند. بنابراین ایجاد تحول در برنامه‌های درسی حوزه از گام های ضروری برای عملی نمودن این رهنمون رهبری معظم انقلاب است.

حجت الاسلام نجاتی زاده بیان داشت: در این خصوص، بازنگری در متون درسی سطوح عالی با محوریت پرسش‌های معاصر، که چندی است مورد توجه مدیریت کلان حوزه قرار گرفته، باید به صورت جدی تری دنبال گردد. همچنین افزودن واحدهای رصد و تحلیل تطورات علمی، اجتماعی و فلسفی در مراکز مختلف علمی در جهان موجب عقب نمادن حوزه از سیر پیشرفت نوین علمی و نیز حرکت بر لبه یافته های علوم مرتبط، خواهد شد. در این بین توجه ویژه به مراکز علمی جهان اسلام و نیز مراکز علمی ادیان مختلف ضرورتی دوچندان دارد. بی شک تربیت استادان مسلط بر زبان نقد علمی امری حیاتی است.

وی افزود: گام چهارم این بخش نیز ضرورت پیوند فقه با فلسفه و کلام اجتماعی است. رهبری معظم بر این مهم که فقه، فلسفه و کلام باید در پرتو فهم قرآن قرار گیرند و بر زندگی جامعه اثرگذار باشند، تاکید فرموده اند. بنابراین، تشکیل کارگروه‌های مشترک میان اساتید فقه، فلسفه و تفسیر برای تولید الگوهای نظری مشترک با هدف باز نمودن افقی جدید در این راه ضروری است. از آن مهمتر ایجاد «مرکز اندیشه‌ورزی میان‌رشته‌ای حوزه» با مأموریت طرح نظریه‌های کلان اسلامی در علوم انسانی است.

راهکارهای مدیریتی و نهادی

عضو هیئت رئیسه مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم ابراز کرد: با توجه به تصریح رهبری مبنی بر اینکه که مدارک تحصیلی باید توسط خود حوزه صادر شود، نه مراکز بیرونی؛ و می‌توان از نامگذاری‌های دانشگاهی (کارشناسی، ارشد، دکتری پژوهشی) استفاده کرد، اولین گام در بخش مدیریتی و نهادی، استقلال و نظام‌سازی در مدارک و ساختار آموزشی است. از جمله راهکارهای دستیابی به این هدف، بازنگری در بازشناسی معیارهای علمی برای درجات علمی و تخصص‌های میان‌رشته‌ای است. تدوین آیین‌نامه ارزیابی پایان‌نامه‌ها بر اساس معیارهای اجتهادی و تخصصی لازمه ضروری برای دستیابی به این هدف است.

وی افزود: تربیت نیروی مهذّب و کارآمد، بعنوان یک راهبرد اساسی و با توجه به تاکید رهبری مبنی بر اینکه: «حوزه نهادی برونگرا است. خروجی حوزه باید در خدمت فکر و فرهنگ جامعه باشد.» امری ضروری است که با طراحی برنامه‌های تربیت اخلاقی هم‌زمان با تعلیم علمی و دارای نظام ارزیابی‌های اخلاقی و اجتماعی به همراه برگزاری دوره‌های کاربردی امکان پذیر خواهد بود.تعامل حوزه با دانشگاه و نهادهای علمی کشور، با ایجاد پروژه‌های مشترک نیز به این مهم کمک می کند. نوسازی ساختار پژوهشی حوزه، مبتنی بر تعیین فهرست اولویت‌های راهبردی تحقیق بر اساس نیاز نظام اسلامی، تجدید ساختار مجلات و مراکز تحقیقاتی با تمرکز بر مسائل تمدنی و نیز استفاده از فناوری داده و هوش مصنوعی در مطالعات متنی و استنباطی از راهکارهای دستیابی به این اهداف است.

راهکارهای فرهنگی و اجتماعی

حجت الاسلام نجاتی زاده عنوان کرد: در نگاه رهبری معظم انقلاب، حوزه به عنوان خط مقدم جهاد فرهنگی معرفی شده و می فرمایند: «در کار تبلیغ، موضع تهاجمی از موضع دفاعی مهم‌تر است.» این مسئله نیز باید به عنوان یک راهبرد مهم، با طراحی شبکه بین‌المللی مبلغین فکری در سطوح مختلف، توسعه آموزش زبان‌های خارجی برای طلاب منتخب در عرصه تبلیغ جهانی و حتی توسعه مراکز تخصصی برای تربیت مجاهدان فرهنگی دنبال گردد.

وی افزود: حوزه پیشرو باید برای تقویت رابطه مستقیم فضلای خود با بدنه مردم، که از توصیه اکید رهبری است برنامه ریزی نماید. اجرای طرح حضور موقت استادان حوزه در مناطق مختلف و توسعه و ترویج گفت‌وگوهای آزاد دینی بین روحانیت و نسل جوان در فضاهای عمومی و دانشگاهی امکان اجرای این منویات را فراهم می سازد.

عضو هیئت رئیسه مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم بیان داشت: در پیام رهبری به سده حوزه آمده است: «اخلاص در عمل و بستن راه بر وسوسه‌ی مال و نام و مقام کلید ورود به فضای دلنواز معنویّت است.» لذا تهذیب و مجاهدت اخلاقی به مثابه ستون پیشرفت نیز مسئله ای راهبری و کلان به شمار می رود که با تقویت برنامه‌های اخلاقی کاربردی در مدارس علمیه و تشکیل شورای تهذیب نخبگان برای نظارت بر سلامت معنوی طلاب و نیز احیای الگوهای سلوکی بزرگان اخلاق قابل پیگیری است.

حجت الاسلام نجاتی زاده افزود: رهبر انقلاب می‌فرمایند: «استقرار تمدن اسلامی برترین هدف دنیایی انقلاب است» و حوزه باید خطوط اصلی تمدن نوین اسلامی را ترسیم کند. این مسئله، لزوم تبدیل حوزه به حوزه‌ی پیشرو در نوآوری تمدنی را دوچندان خواهد کرد.