بررسی ابعاد و لوازم "جستارنویسی"

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گعده‎ نهم یادداشت‌خوانی نویسندگان حوزوی رسا با حضور اعضا و مشاورت استاد مصطفی پورنجاتی سه‎شنبه 25 تیر ماه در سالن جلسات این خبرگزاری برگزار شد.

استاد نویسندگی در شروع گعده با بیان اینکه بررسی نوشته‌های اعضای گعده نشان می‎دهد سبک نوشتاری اغلب اعضا به مقاله‎نویسی و جستارنویسی نزدیکتر است گفت بنابراین سعی خواهیم کرد نکاتی در جهت تقویت جستارنویسی و بررسی ملزومات آن به صورت کاربردی بیان شود.

پورنجاتی در مورد جستار گفت: هرچند ریشه‌های این قالب نوشتاری کهن است و خطابه‌هایی که گفته می‎شده یا رساله‌هایی که بعضی بزرگان در حوزه‌ی فلسفی و عرفان می‎نوشتند در سنت فرهنگی ما از جهت فرم، جستار به حساب می‌آمده است اما با وجود این، جستار عموما یک قالب نوشتاری معاصر به حساب می‌آید.

لزوم داشتن دغدغه‎ی مخاطب

مشاور گعده با جلب توجه اعضا به اینکه چون اعضای گعده درگیر با کار رسانه‎ای هستند و اینگونه نیست که فقط بخواهند محصول کار خود را بعنوان مقاله در محیط علمی ارائه کنند گفت نویسندگان لاجرم باید دغدغه‌ی مخاطب داشته باشند؛

پورنجاتی گفت: البته کسی که دغدغه‌ی مخاطب ندارد می‎گوید برای من مهم نیست نظر هرکسی چه باشد، اما زمانی که دغدغه‌ی مخاطب به موضوع ورود می‌کند نویسنده به ترغیب مخاطب فکر می‌کند، به این که نظری را جلب کند تا متن او را زمین نگذارد و تا پایان متن رغبت به خواندن داشته باشد.

پس نکته‎ی اول این است که بایستی اصل ترغیب را جدی گرفت. در واقع دغدغه‌ای که در عرصه‌ی نویسندگی و رسانه‌ای و انتشارات وجود دارد همین جذب و جلب مخاطب است تا جایی که علیرغم مذموم بودن حتی به بار علمی زیاد فکر نمی‎شود و اغلب رسانه‎ها با هر روشی به جذب مخاطب فکر می‎کنند.

عوامل اساسی رغبت انگیزکننده جستار

نویسنده‎ی مجموعه داستان کوتاه «بی‎خوابی» عوامل اساسی رغبت انگیزکننده یک متن رسانه‎ای را در دو مورد خلاصه کرد و گفت:

جنبه‌ی اولی که موجب رغبت‎انگیزی مخاطب نسبت به یک جستار می‎شود صدادار بودن آن متن است؛ وی ادامه داد این که می‎گوییم متن باید صدادار باشد یعنی متن ما جان داشته باشد، سرد نباشد؛ در واقع این صدا همان چیزی است که از مشغله‌ی فکری نویسنده، در موقع نوشتن گرفته می‎شود.

مشاور گعده‎ اهمیتِ نوشتن نویسنده از مشغله‌های ذهنی خودش را تا آنجا دانست که گفت: حتی متن سفارشی هم باید هم‎سو با دغدغه‌های فکری نویسنده باشد تا موفق از آب دربیاید و دقیقا اگر سمت دغدغه‌های فکری خودتان بروید متن صدادار خواهد بود، بعضی متن‌ها از اول تا آخر صدای اعتراض دارند، بعضی متن‌ها از اول تا آخر آرام هستند؛ این صدا جان متن و زیربنای متن است، این صدا بذری است که در ذهن نویسنده افتاده، جوانه می‎زند رشد می‎کند و شاخ و برگ می‎دهد و تبدیل به یک جستار می‎شود.

پور نجاتی تاکید کرد در رسانه باید حواسمان باشد که ببینیم چه چیزی برایمان اهمیت دارد و از آن‌ها کدامشان ما را با خود درگیر می‎کند و اگر حوزه‌ی درگیری ذهن خودمان را پیدا کنیم موفق‌تر خواهیم بود.

توجه به ساختارهای زبان در دو سطح کلان و خرد دومین جنبه‎ی موثر در رغبت انگیز شدن یک جستار از دیدگاه پورنجاتی بود که بر ضرورت رعایت آن تاکید کرد. پورنجاتی اینگونه توضیح داد که: بایستی ما در سطح کلان به چیدمان اجزای متن دقت کنیم، از جمله به شروع و پایان متن.

وی با تاکید بر اهمیت مهندسی پاراگراف گفت ارتباط پاراگراف‌های متن با پاراگراف قبل و بعد خود باید جزء دغدغه‎های ما در یک جستار باشد؛ اگر پاراگرافی با پاراگراف قبل و بعد از خود ربط نداشته باشد مثل ضعیف شدن اینترنت است که ممکن است تمام ارتباط مخاطب با متن ما را با مخاطره روبه‌رو کند.

اهمیت توزیع قطره ای اطلاعات 

از دید پورنجاتی داشتن استراتژی برای یک جستار از دیگر نکات زبانی بود که در سطح کلان باید از طرف نویسنده رعایت شود. وی در توضیح این مطلب عنوان کرد: داشتن استراتژی در جستار به این مفهوم است که  سناریوی ما باید به گونه‌ای باشد که با توزیع قطره‌ای اطلاعات هم حرف خودمان را بزنیم هم مخاطب را تا انتهای متن با خود حفظ و همراه کنیم؛ این به این معناست که همه چیز را نباید به یکباره و در چند جمله کوتاه در اختیار مخاطب گذاشت اما با وجود این بایستی از اینکه هیچ اطلاعاتی به مخاطب ندهیم و او را تشنه برده و تشنه برگردانیم برحذر باشیم، زیرا باعث کسالت مخاطب و گریز او از ادامه‎ی همراهی می‌شود.

این استاد نویسندگی با بیان اینکه توجه به زبان در سطح خرد نیز از عوامل موثر در رغبت‎انگیزی جستار ماست گفت نوشتار ما برای جذب و حفظ مخاطب بایستی تیتر متناسب، لید و جمله‌بندی مناسب و حتی در سطح حروف و کلمات تناسب و ضرب آهنگ و ریتم داشته باشد.

استاد پورنجاتی وجود ضرب‎آهنگ و ریتم را باعث ایجاد تناسب دانست و گفت در یک متن نباید حروف نسبت به هم تنافر داشته باشند. متنی که ریتم ندارد حتی بدصدا می‌شود و میل به نخواندن ایجاد می‎کند.

از دیگر نکات زبانی که مورد تاکید پورنجاتی برای اعضای گعده بود رعایت ساده نویسی در جستارنویسی بود. به گفته‎ی او بایستی حواسمان به مخاطب باشد تا جمله‌ها تو در تو و چند تکه نباشد، آنچنانکه وقتی به فعل می‌رسید فاعل یادتان برود.

وی تاکید کرد: در دوره‌ی معاصر مخاطب ذائقه‎اش ساده نویسی را می‌پسندد. البته کلام شما با وجود توجه به ساده‎نویسی باید تنوع نیز داشته باشد. یعنی نباید تماما با یک روند بحث کرد و جلو رفت بلکه استفاده از آرایه‎های ادبی مانند ضرب المثل، استشهاد و مانند این‌ها همه برای ترغیب مخاطب است.

تاثیر عناصر ظاهری در جذابیت متن

به باور پورنجاتی اهمیت موضوع چیدمان و جذابیت تا بدانجاست که ما حتی وقتی خودمان برای خوردن غذا به جایی می‎رویم عناصر محیط یعنی نور، کولر و .. روی لذت از غذا تاثیر دارد یعنی چیدمان محیط باید رعایت شده باشد؛ یا در زمان مهمانی ما مقدمه چینی می‎کنیم برای بهتر برگزار شدن مهمانی.

پورنجاتی ویراسته بودن متن از نظر رعایت ویرگول، دونقطه، کسره و... و در واقع عناصر ظاهری زیبایی را باعث راحتی مخاطب در خواندن و ترغیب او برای ادامه‌ی متن دانست و گفت رعایت همه‎ی اینها در نهایت باعث می‎شود تجربه‌ی لحظات مطالعه برای مخاطب تجربه‌ی جذابی باشد.

مشاور گعده ادامه داد بعضی وقت‌ها مقدمات و حواشی مهم‌تر از اصل مهمانی می‎شود؛ و روزگار ما روزگاری است که به حواشی بیشتر از متن اهمیت داده می‌شود، چون رقیب زیادتر شده است، قبلا فضای مجازی اینستاگرام و ... نبود. یک روزنامه اطلاعات و کیهان بود، شبکه‌ی یک و دو بود، الان راجع به هر موضوعی یک کلیپ و یک استند آپ وجود دارد، چرا باید مردم بیایند متن بخوانند. فقط با جاذبه می‎شود این را توجیه کرد پس باید برای ایجاد آن و کنار زدن رقیب تلاش کنیم.

استاد نویسندگی خلاق در ادامه گفت: در دنیای امروز محتوا تحت تاثیر جاذبه، ارزش خود را از دست داده است و دلیل دیگرِ کم اهمیت شدن محتوا این است که همه‌ی حرف‌ها زده شده است، به گونه‎ای که به ندرت بخواهیم حرفی بزنیم که همه‌ی چشم‌ها به ما خیره شود. مثلا میلیارد‌ها بار درباره‌ی اعتیاد حرف زده شده است، اما آیا این بدان معناست که حالا مثلا ما نباید به دنبال راه حل باشیم و حرف تازه‌ای بزنیم؟ نه، در واقع ما می‎توانیم و باید همان حرف‌های گفته شده را با شکلی موثرتر بیان کنیم و کاری کنیم که فکر مخاطب به آن مشغول شود. این کاری است که انتظار می‎رود نویسنده در مقابل پژوهشگر انجام بدهد.

چگونه نوشتارمان خوب شود؟

پورنجاتی در پاسخ به سئوال یکی از اعضا که از راه‎های غنابخشی و قوام بخشی به نوشته‎ها پرسیده بود گفت: راه حل اصلی و زودبازده مطالعه است. آن هم مطالعه‌ی متون خوب و قوی و با کیفیت. یک دوره فقط کار خوب بخوانید، اصلا کار بد و سطح پایین نخوانید.

پورنجاتی به عنوان نکته پایانی یادآور شد: باید توجه داشته باشیم که مردم فیلسوف نیستند که دنبال سوالات خودشان باشند و هر متنی را بخوانند تا به جوابشان برسند، این ماییم که با خلاقیت و چگونه بیان کردن، آن‌ها را به مطالعه‌ی متن خود وامی‎داریم./918/ز502/س

گزارشگر: محمد اصغری مرجانلو