اخلاق انتخاباتی

به گزارش خبرگزاري رسا، محمدعلی تقوی‌راد نوشت: از آنجا که مجلس شورای اسلامی از ارکان نظام محسوب می شود، بنابراین انتخابات مجلس نیز از اهمیت والایی برخوردار است و از دیدگاههای مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و... قابل بحث و بررسی می باشد. از جمله مواردی که می توان از آن زاویه به انتخابات نظر افکند، جایگاه اخلاق در انتخابات است. با توجه به اینکه انتخابات یک مجموعه وسیع عملیاتی است که دارای ابعاد گوناگون می باشد و به وسعت پهناور ایران گسترش دارد و از نظر زمانی نیز مدت قابل توجهی از یک دوره زمانی را به خود اختصاص می­دهد لذا ملاکهای اخلاقی و اررزشی در آن نقش بسزایی دارد.

بدین لحاظ اخلاق به معنای وسیع کلمه می تواند در انتخابات نقش جامع و کلیدی را ایفا نماید و به لحاظ اینکه شاخص اصلی انقلاب ما فرهنگی عقیدتی بوده و مردم جامعه ما از اعتقادات والای اسلامی برخوردارند، لذا تاثیر اخلاقیات در هر یک از ارکان نظام از جمله انتخابات تضمین سلامت آن و موجب تداوم انقلاب خواهد بود. 

با توجه به اینکه پیامبر اکرم (ص) هدف بعثت خود را تکمیل مکارم اخلاقی می نامد ( انی بعثت لا تمم مکارم اخلاق) و این جمله در معنای وسیع کلمه بدان معناست که اخلاق و ارزشهای اخلاقی در تمامی امور و همه زیرساخت­های اجتماعی باید حاکمیت پیدا کند، بدین سان انتخابات نیز باید نه تنها بطور کامل توام با اخلاق باشد بلکه هدف انتخابات نیز معطوف به اخلاق و ارزش ها باید باشد که این خود مقوله دیگری است. 

انتخابات بر مبنای اخلاق 

منظور این است که تمام ارکان انتخابات و نیز اجزاء و افراد و مراحل اجرایی آن بر اساس ارزش ها و معیارهای اخلاقی صورت گیرد و از هر گونه اعمال غیر اخلاقی پرهیز شود این همان چیزی است که مورد تقاضای همه مردم ماست زیرا رعایت اخلاق در انتخابات مطابق ارزشها در واقع نوعی تضمین سلامت انتخابات خواهد بود و موجب ایجاد اطمینان در مردم و آرامش جامعه می باشد. 

ارکان انتخابات: 

در هر انتخابات ارکان و اجزاء آن عبارتند از: «عوامل اجرایی و قوانین و مقررات مربوط، نامزدها، رای دهندگان» 

برای اینکه به طور دقیق تر نقش اخلاق را در رابطه با هر کدام از این ارکان مشخص نماییم در این زمینه اخلاق را به دو بخش «اخلاق عمومی و اخلاق اختصاصی» تقسیم نموده و هر کدام را جداگانه به بحث می گذاریم. 

الف: اخلاق عمومی 

منظور آن دسته از ارزشها و معیارهای اخلاقی می باشد که تمامی ارکان و اجزاء انتخابات و تمامی افرادی که به هر نحوی با انتخابات سر و کار دارند باید رعایت نمایند و در تمام مراحل انتخابات ساری و جاری خواهد بود که عبارتند از: 

1-الف: رعایت تقوا 

تقوا به معنای عام آن یعنی خودداری از گناه و صیانت نفس از خطا کردن و خدا را در همه حال ناظر بر خود دانستن می باشد.  و باید سعی نمود تا این ویژگی در افراد به صورت یک خصیصه یا ملکه درآید تا بتواند در مواقع حساس اثرگذار باشد. 

در جای جای نامه های سیاسی – اجتماعی حضرت علی (ع) به فرمانداران و کارگزاران حکومتی در هر مسئله ای پیوسته ابتدا آن حضرت توصیه به تقوا نموده اند که این نشان می دهد تقوا رابطه مستقیم با عملکرد افراد در هر پست و مقامی دارد. بنابراین تقوا در تمامی مراحل انتخابات و برای همه افراد اعم از رای دهندگان و عوامل اجرایی و نامزدها می تواند نقش گسترده و تعیین کننده ای داشته باشد. 

خداوند در قران کریم می فرماید: و من یتق ا... یجعل له مخرجا (1) یعنی اگر در کارهایتان تقوا پیشه کنید خداوند راه های خروج از مشکلات را بر روی شما می گشاید و نیز در آیه دیگری می فرماید: «یا ایهاالذین آمنوا ان تتقواالله یجعل لکم فرقانا» (2) یعنی ای کسانی که ایمان آورده اید اگر در کارهایتان پرهیزگاری به خرج دهید خداوند راههای تشخیص خوب و بد را به شما عطا می نماید. 

بنابراین در هر انتخابات باید از هر عملی که گناه محسوب می شود پرهیز نمود زیرا دست زدن به هر عملی که خلاف تقوا باشد موجب برچیده شدن روح تقوا از انتخابات خواهد شد و در نتیجه خیر و برکت از جامعه رخت بر خواهد بست و به لحاظ شرعی نیز هر کس در حد خود مسئول و پاسخگو می باشد. 

نکته ای که در اینجا باید متذکر شویم کار بر اساس تقوای جمعی می باشد. با توجه به اینکه انتخابات یک امر جمعی محسوب می شود و عناصر و عوامل آن مثل دانه های  زنجیر  به هم متصل می باشند لذا  باید روح تقوای جمعی حاکم باشد چنانکه مقام معظم رهبری در جریان انتخابات مجلس هفتم فرمودند. 

مجموعه ها و جمع ها و جریان ها علاوه بر تقوای فردی اعضاء خود باید در نگاه کلان از تقوای جمعی نیز برخوردار باشند چرا که در غیر این صورت افراد متقی حاضر در این جریانها نیز به علت خطای عمومی جمع به انحراف و خطا می افتند.

بنابراین چنانچه تلاش کنیم تا روح عنصر تقوا اعم  از فردی و جمعی همچون چتری در تمام مراحل انتخابات حاکم گردد. در اینصورت ضمن برخورداری از اجر معنوی و پاداش اخروی شاهد انتخاباتی سالم، قوی و با محتوای عالی خواهیم بود. 

2-الف: انجام وظیفه 

در هر انتخابات هر یک از افراد از رای دهندگان تا نامزدها و مجریان امور وظایفی قانونی و مشخص بر عهده آنها می باشد که به لحاظ اخلاقی همه افراد موظف هستند وظایف خود را به خوبی انجام دهند. زیرا هرگونه کم کاری یا مسامحه موجب نقصان کار با کاهش کیفیت امور خواهد بود و هنگامی که تمامی افراد به طور جدی به فکر اجرای مطلوب و انجام وظایف به نحو احسن باشند به طور قطع آن کارها با کمترین نواقص و بهترین کیفیت به ثمر خواهد رسید و انتخابات نیز به عنوان یک جریان اجتماعی از این قاعده مستثنی نمی باشد چنانکه پیامبر اکرم (ص) می فرماید: کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیه (3) یعنی همه شما در هر جایگاهی که هستید در حکم رهبری آن جریان را دارید و همه شما در عین حال نسبت به دیگر افراد که پایین تر از شما قرار دارند مسئول و پاسخگو می باشید. 

بدین ترتیب به لحاظ اخلاقی هر کس در هر مرتبه از مراتب انتخابات که قرار دارد باید بر اساس وجدان خود احساس مسئولیت نماید و نسبت به انجام وظایف خود به نحو کامل و احسن انجام وظیفه نموده و از هرگونه کوتاهی خودداری نماید. 

3-الف: منویات رهبری 

یکی از نکات مهم در سلسله مباحث اخلاق و عرفان رعایت حال رهبر و مولاست که در همه حال وظیفه هر فرد اخلاق محور است که ملازم حال قائد خود باشد که المتقدم عنهم مارق و المتاخر عنهم زاهق و اللازم لهم لاحق (4) 

یعنی کسانی که از امام خود جلو بیافتند گمراه می شوند و کسانی که از امام خود عقب بمانند نابود می­گردند و کسانی که همراه امام هستند از هدایت شدگان محسوب می­گردند. 

با عنایت به اینکه نظام سیاسی – اجتماعی کشور ما بر محور ولایت فقیه می باشد و با توجه به اینکه از ابتدای انقلاب تاکنون در حوادث سخت و سرنوشت ساز و تلاطم انقلاب راهبردهای ولی امر، انقلاب را نجات داده است و درایت و هوشیاری رهبری در هر زمان و تبعیت ولایی مردم از ایشان مهم ترین عامل خنثی کننده توطئه های دشمنان بوده است پس بنابراین بر همگان به خصوص عوامل و ارکان انتخابات لازم است که در تدبیر امور و اجرای انتخابات پیوسته دغدغه های رهبری و منویات معظم له را در نظر گیرند و با توجه به منویات و رهنمودها و تذکرات ایشان حرکت کنند. 

قرآن کریم چه زیبا سخن گفته که خطاب به مسلمانان می فرماید: مومنین کسانی هستند که هنگامی که در امر مهمی با پیامبر اکرم (ص) همراه می­شوند قبل از اینکه برای هر موضوعی اقدام نمایند از او اجازه می گیرند (5) 

بنابراین به لحاظ وظیفه شرعی و ملاحظات اخلاقی باید همه عوامل موثر در انتخابات و ارکان امور انتخابات ضمن بالا بردن هوشیاری و آگاهی خود پیوسته مترصد رهنمودهای رهبر معظم انقلاب باشند تا ضمن ادای تکلیف شرعی و اخلاقی خود موجب برگزاری انتخاباتی باشکوه و ارزشمند نیز شده باشند. 

4-الف) سعه صدر و تحمل 

از آنجا که انتخابات در یک مقطع زمانی خاص صورت می گیرد و انبوهی از کارها و مجموعه ای از وظایف و عملیات علاوه بر کارهای روزمره به سراغ افراد می آید و موجب فشردگی کارها شده و صبر و حوصله مخصوص را می­طلبد و از طرف دیگر در چنین مقطع حساس که دشمنان نیز از قبل در تدارک توطئه بوده و علاوه بر این دوستان سطحی­نگر یا غافل هم هستند که مجموعه اینها موجب می شود تا تمامی عناصر انتخابات از سعه صدر و تحمل بالایی برخوردار باشند و از هرگونه تعجیل و بی حوصلگی پرهیز نمایند و استقامت در مقابل کج­روی ها و توطئه ها و مشکلات پیش آمده را با بردباری همراه با تدبیر مرتفع نمایند. 

امام خمینی (ره) می فرماید: راه حق گرفتاری دارد، هر راه حقی مشکلات دارد، شیاطین نشسته سر راه حق که مردم را منحرف کنند، مال حالا نیست زمان پیغمبر هم همین طور بود آنها هم از دوستان مخالفت می­دیدند (6) 

در هر صورت این تحمل و بردباری که با درایت و هوشیاری نیز باید همراه باشد مستلزم همکاری و همیاری همگان است و تنها در سطح مسئولین کفایت نمی کند چنانکه خداوند به پیامبرش می فرماید: فاستقم کما امرت و من تاب معک (7) یعنی ای پیامبر آن چنان که امر شده­ای استقامت­ورز و کسانی که با تو هستند نیز باید اینگونه باشند. در هر صورت همراهی همگان در اینگونه موارد بسیار مهم است. 

ب: اخلاق اختصاص 

منظور آن دسته از امور اخلاقی و ارزشها می باشد که برای هر فرد یا گروهی که در انتخابات نقشی دارند بر حسب نوع وظیفه و مسئولیتی که به عهده دارند نکات اخلاقی خاصی را که می بایست رعایت نمایند مورد بحث قرار می دهد. 

1-ب) در رابطه با عوامل اجرایی 

مجموعه عواملی که به واسطه آنها انتخابات اجراء می شود شامل دو دسته می شود: 

اول: شورای نگهبان در مرکز و شهرستان ها

دوم: وزارت کشور در مرکز و استانداری ها و فرمانداری ها و نیز عوامل اجرایی در کنار صندوق های رای و هیئت های اجرایی 

با توجه به اینکه این عوامل مجموعه بزرگ انسانی را در شبکه انتخابات تشکیل می دهند لذا تاثیر معیارهای اخلاقی و ارزش­ها علاوه بر آنچه در قسمت الف بیان شد از معیارهای اختصاصی اخلاق نیز برخوردارند که در رابطه با این عوامل به شرح زیر می توان نام برد: 

1-1-ب) آگاهی از قوانین: از وظایف اولیه اخلاقی و اجتماعی هر کسی که مسئولیتی را می پذیرد این است که به شرح وظایف خود آشنا گردیده و در اولین فرصت تمامی قوانین و مقررات و نیز بخشنامه ها و همه شیوه نامه هایی که در رابطه با آن شغل تا آن لحظه صادر شده مطالعه نماید و طبیعی است که دست اندرکاران انتخابات نیز از این رویه مستثنی نیستند. 

لذا هر یک از مسئولین امور انتخاباتی موظف هستند از تمام قوانین و مقررات مربوطه در این زمینه اطلاعات لازم را کسب نمایند چنانکه در مسائل شرعی هم طبق نظر مراجع تقلید مسائل روزمره که انسان با آنها سر و کار دارد یاد گرفتن آنها واجب است (8) و نیز خداوند در قران کریم درباره کسانی که به حق عمل نمی کنند و موجب ظلم می شوند می فرماید: در روز قیامت خطاب به آنها گفته می شود:  وقفوا هم انهم مسئولون (9) یعنی ایشان را نگه دارید و مورد بازخواست قرار دهید زیرا همانا ایشان از مسئولین هستند. در هر صورت آگاهی از قوانین و مقررات مربوط قدم اول انجام وظیفه می باشد. 

2-1-ب اجرای قانون: از اهم وظایف مسوولین این است که در آن محدوده ای که مسئولیت دارند به قانون عمل کنند که این دومین گام در ایفای نقش می باشد و باید تلاش نمود از هرگونه قانون گریزی پرهیز نمود زیرا دوام و بقاء جامعه در گرو عمل به قوانین و مقررات می باشد چنانکه در آیات متعدد قرآن شرط ایمان را اقدام به عمل صالح ذکر نموده است (الذین آمنوا و عملوا الصالحات) و نیز در سوره عصر زندگی انسان ها را یکپارچه در حال ضرر و زیان می داند مگر اینکه ایمان آوردند و عمل نیکو انجام دهند و یکدیگر را به حق و استقامت دعوت کنند. 

با توجه به اینکه قانون گرایی یکی از مصادیق عمل صالح است بنابراین عوامل اجرایی انتخابات باید در عمل به قانون از دیگران سبقت گیرند. در این زمینه امام خمینی (ره) می فرماید: «اما در مقام تدبیر امور مملکت و در مقام اداره یک مملکت باید همه شماها و همه کسانی که دست اندرکار هستند و همه ملت بپذیرند آن چیزی را که قانون اساسی پذیرفته است؛ آن چیزی را که مجلس به آن رای می دهد و شورای نگهبان آن را موافق قانون و سوابق شرع می­داند. باید بپذیرند قانون را بپذیرند هی نگویید قانون و خودتان خلاف قانون بکنید بپذیرید قانون را همه­ تان روی مرز قانون عمل کنید اگر همه روی مرز عمل بکنند اختلاف دیگر پیش نمی آید. (10) 

در هر صورت رعایت قوانین و مقررات در همه جا و همه وقت مهم است لیکن در مسائل انتخاباتی مهم تر است چنانکه در جریان فتنه سال 88 مشاهده کردیم مقام معظم رهبری برای بیرون رفت از فتنه تاکید بر عمل به قانون می نمودند و جناح مقابل بر گریز از قانون اصرار می ورزید. در هر صورت لازمه اخلاق انتخاباتی مقرراتی بودن و عمل به قوانین کلی و جزیی می باشد. 

3-1-ب) عدم اغماض از خطاها 

سومین گلام پس از اجرای قانون برخورد با قانون شکنان می باشد. با توجه به اینکه انتخابات یک امر اجتماعی بوده و ممکن است افراد یا گروههایی به خاطر منافع شخصی یا حزبی از اجرای قانون تخلف ورزند و در نتیجه حیثیت سیاسی و اجتماعی نظام را مخدوش نمایند. 

بنابراین مسئوولین امور مختلف در هر سطح باید به دقت مراقبت نمایند نه تنها خود مرتکب خلاف و فساد نشوند بلکه با افراد خاطی در هر موقعیت و مقام نیز به شدت برخورد نمایند در این رابطه فرقی نمی کند که فساد کوچک باشد یا بزرگ یا فرد خاطی در رده های پایین انتخابات باسد یا بالا و عالی گر چه افراد هر چه در سطوح بالاتر باشند خطر آنها و خطای آنها نیز موثرتر خواهد بود لیکن باید توجه داشت که خطاهای کوچک نیز در اثر چشم پوشی مسئولین بالاتر به تدریج به خطاهای بزرگ و فساد در سطح وسیعتر تبدیل می­گردد. در همین رابطه امام خمینی (ره) خطاب به مجلسیان می فرمایند:  «انحراف یک دفعه ایجاد نمی شود بلکه به تدریج واقع می­گردد از این رو از اول باید جلو فساد را گرفت که رشد نکند.» (11) 

و همچنین مقام معظم رهبری در این رابطه فرمودند: «با دستمال کثیف نمی شود شیشه را پاک کرد بنابراین در درجه اول مراقب باشید که به هیچ وجه به فساد آلوده نشوید.» (12)

با توجه به سیره پیامبر اکرم (ص) و پیشوایان دینی که در برابر خطاهای اجتماعی افراد کوتاه نمی آمدند و به خصوص اگر فردی وابستگی خانوادگی به آنها داشت شدیدتر برخورد می نمودند که مثال آن برخورد حضرت علی (ع) با عقیل و امثال آن می­باشد بنابراین نتیجه می گیریم اخلاق انتخاباتی ایجاب می کند با خاطی و متخلف بطور قاطع برخورد شود تا موجب فزونی فساد نگردد و سلامت انتخابات نیز تضمین گردد. 

4-1-ب) عدم دخالت سلیقه های شخصی 

با توجه به اینکه موضوع انتخابات در بعضی موارد با سلیقه ها و گرایش­های افراد و گروهها در ارتباط است لذا تمام دست اندرکاران انتخابات باید توجه کنند که از اعمال سلیقه های شخصی و حزبی و هرگونه خود رایی خودداری کنند زیرا رعایت اخلاق در انتخابات ایجاب می کند تا از اینگونه امور به دور باشد. چنانکه مقام معظم رهبری بارها فرمودند: «من هم مثل دیگران در انتخابات یک رای دارم (13) و نیز مسئولین را از دخالت در امور انتخابات نهی فرموده­اند.» (14) 

اعمال سلیقه یا اعمال نفوذ حزبی و جناحی سرآغاز فساد محسوب می شود و به تدریج ممکن است تبدیل به سهم­خواهی و جریان­های بزرگ فساد تبدیل گردد. لذا به طور جدی باید جلوی اینگونه رفتارها که منشاء خصلتی یا منافع فردی و گروهی را به دنبال دارد گرفته شود و چنانچه در مواردی قانون ساکت است باید با مراجعه به رای اکثریت عمل نمود. توصیه حضرت امام خمینی (ره) به شورای نگهبان چنین است: از شورای محترم نگهبان می خواهم و توصیه می کنم با کمال دقت و قدرت وظایف اسلامی و ملی خود را ایفا نمایند و تحت تاثیر هیچ قدرتی واقع نشوند (15) 

5-1-ب) دشمن شناسی 

در اخلاق اسلامی به دشمنی شیطان با انسان توجه ویژه ای شده است. بطوریکه خداوند در قرآن کریم از او به عنوان دشمن آشکار نام می برد (16) زیرا اوست که با وسوسه های خود موجب لغزش انسان می شود گر چه زمینه اولیه یعنی هوای نفس در وجود انسان قرار دارد با این حال از تحریک های شیطانی و تاثیر آن در منحرف شدن انسان نباید غافل بود. اما یکی از عواملی که کار شیطان را راحت می کند و موجب انحراف افراد و جامعه از صراط مستقیم می­گردد توطئه­هایی است که از طرف دشمنان و مخالفان صورت می­گیرد که گاه از زبان دوستان نیز ممکن است مطرح گردد. 

اینجاست که دشمن شناسی و آگاهی از شگردهای آنها می تواند کمک قابل توجهی در خنثی نمودن نقش های آنها داشته باشد. 

با توجه به اینکه از ابتدای انقلاب اسلامی پیوسته به خصوص در مواقع انتخابات شاهد فعالیتهای عناصر ضد انقلاب بوده­ایم لذا ساده انگاری و سطحی نگری است که فکر کنیم دشمن از پای درآمده به خصوص در هنگام انتخابات که حساس­تر است. 

موضوع دشمن شناسی و نقشه کشی دائمی آنها در قرآن کریم و نهج البلاغه به طور مبسوط بیان شده چنانکه خداوند در سوره اسباء به نقشه کشی شبانه روزی دشمن اشاره می کند (17) و در سوره مائده می فرماید: لا تزال تطلع علی خائنه منهم (18) یعنی دشمنان متناسب با مسائل روز توطئه می­نمایند از آنها غفلت نورزید. 

در همین رابطه امام خمینی (ره) می فرماید: ابرقدرتهای چپاولگر بین المللی با تدریج و ظرافت در کشور ما و کشورهای اسلامی دیگر رخنه کرده و با دست افراد ملتها کشور را به دام استثمار می کشانند. باید با هوشیاری مراقب باشید و با احساس اولین قدم نفوذی به مقابله برخیزید و به آنان مهلت ندهید (19) 

بنابراین تمامی دست اندرکاران انتخابات باید هوشیاری خود را حفظ نموده و به خوبی نقشه های دشمن را رصد نمایند تا ضمن فائق آمدن بر شیطان بتوانند توطئه ها و شگردهای دشمنان را در رابطه با انتخابات خنثی نمایند که این خود از مصادیق بصیرت است. 

6-1-ب) امانتداری 

امانتداری و امین بودن یکی از توصیه های مهم اخلاقی می باشد و همگان از خیانت در امانت نهی گردیده اند. با توجه به اینکه یکی از مصادیق های واقعی امانت و امانتداری مربوط به عوامل اجرایی انتخابات حفظ آراء مردم می باشد لذا باید بکوشند تا در این امر مهم غفلت یا کوتاهی صورت نگیرد. چنانکه امام خمینی (ره) در این رابطه می فرماید: شما الان امانت بزرگی از دست این ملت تحویل گرفته اید و مقتضای امانتداری این است که آن را به طور شایسته حفظ کنید و به طور شایسته به نسل آینده تحویل بدهید و هر کس در هر جا هست و هر جا خدمت می کند یکی از اموری که برای او بسیار مهم است امانت است امین باشد (19) 

بنابراین عوامل اجرایی در تمامی سطوح از پای صندوق های رای گرفته تا شورای نگهبان باید چنان عمل کنند که اعتماد مردم را جلب نموده و در امانتداری زبانزد خاص و عام باشند. 

ب: دوم اخلاق اختصاصی در رابطه با نامزدها

نامزدهای انتخاباتی یکی از ارکان مهم انتخابات می باشند که نقش آنها در شکل گرفتن انتخابات و نوع رفتار آنها در عکس العمل مردم بسیار اثر گذار است. نامزدها علاوه بر آنچه در اخلاق عمومی ذکر شد به موارد زیر به عنوان «اخلاق اختصاصی نامزدها» باید توجه نمایند: 

1-2-ب) قصد خدمت 

در هر کاری اول باید قصد و هدف را مشخص نمود. در اخلاق اسلامی نیز نیت در هر کاری اهمیت ویژه­ای دارد و با توجه به اینکه نمایندگی مجلس شورای اسلامی نوعی وکالت گرفتن از مردم برای انجام امور آنها می باشد بنابراین حداقل نیت در این کار مهم باید قصد خدمت کردن برای مردم و گره گشایی از مشکلات جامعه مسلمین باشد چنانکه شهید بهشتی فرمودند: «ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت» حاکی از این است که خدمتگزاری برای ملت یک ارزش محسوب می شود. 

حضرت امام خمینی (ره) بارها مسئولین نظام رابه این نکته گوشزد می­کردند به طوریکه در مجموعه صحیفه امام واژه خدمتگزاران 68 مرتبه و خدمتگزاری 8 مرتبه و خدمتگزار 462 مرتبه به کار رفته است که نشانه والایی این واژه در دیدگاه امام خمینی (ره) می باشد (20) چنانکه می فرمایند: «خدمت به مردم باید به عنوان یک وظیفه باشد بدون منت و بزرگ تصورکردن خود.» (21) 

و نیز می فرمایند: «خدمتگزاری در جمهوری اسلامی مجاهده در راه خداست.» (22) 

و نکته دیگر این است که چنانچه این خدمتگزاری با اخلاص توام گردد به مراتب از ارزش والاتری برخوردار است زیرا اخلاص موجب می شود تا اعمال انسان از انگیزه های مادی پاک گردد و عمل برای رضای خدا صورت گیرد. در این صورت هر عمل خالصانه از برکت خاصی برخوردار می­گردد که موجب آبادی دنیا و آخرت انسان می شود. 

امام خمینی (ره) در توصیه به مسئولان می فرمایند:  «شما اخلاص داشته باشید و برای خدا به بندگان خدا خدمت کنید و ثنا و اجر را از او طلب کنید که او جزای شما را عطا می­فرماید.» (23) 

مقام معظم رهبری می فرمایند:  «برای خدا کار کنید تا مقام و مسئولیت به دامی برای به هدر رفتن عمرتان تبدیل نشود.» (24) 

پس چه قدر خوب است که نامزدهای انتخاباتی به نیت تقرب به درگاه الهی کارشان را آغاز کنند و تا پایان راه ثابت بوده و حوادث و پیش آمدها نتوانند خللی در نیت نیکوی آنان وارد آورد. 

2-2-ب) دور کردن عوامل شیطانی 

با توجه به اینکه در اخلاق اسلامی توصیه فراوان شده در هر کاری مراقب دخالت شیطان و عوامل او در امورتان باشید زیرا او قسم یاد کرده بندگان خدا را از راه مستقیم بدور نماید (25) لذا بر هر کس به خصوص مسئولان نظام از جمله نامزدهای انتخاباتی لازم است که با دقت مظاهر شیطانی را شناسایی نموده و به شدت از آنها پرهیز نمایند. از جمله مصادیق و مظاهر امور شیطان عبارتند از: 

-         چشم داشتن به منافع شخصی 

-         ترجیح دادن دوستان و خویشان بر سایر مردم 

-         به فکر مقام و موقعیت خود بودن 

-         تلاش برای تثبیت منافع و تقویت مقام 

-         ملاحظه کاری و ترس از دست دادن مقام 

-         گرایش به زندگی تجملاتی 

-         دور شدن از توده مردم 

-         گرایش به صاحبان مقام و منصب 

-         دچار خودرایی و خود محوری شدن 

-         توجیه اشتباهات 

-         انتقام جویی از دوستان و همکاران منتقد 

-         هنگام قانون­گذاری ترجیح منافع حوزه انتخابی بر منافع ملی 

-         از موضع قدرت با ضعیفان برخورد کردن 

-         خضوع و خشوع در مقابل مستکبرین داخلی یا خارجی 

-         تکبر ورزیدن 

-         اختلاف افکنی، شکستن وحدت 

و... 

چنانچه هر یک از مسئولین به خصوص نمایندگان و نیز نامزدهای انتخاباتی ملاحظات فوق را رعایت نکنند نه تنها تمام موارد بلکه یک مورد از موارد بالا کافی است که انسان را سرنگون کند. چنانکه مقام معظم رهبری در دیدار خرداد 90 با نمایندگان مجلس شورای اسلامی که سال آخر نمایندگی را طی می کنند فرمودند: اگر کسی به خاطر تامین نمایندگی در مجلس بعدی به صاحبان ثروت و قدرت نزدیک شود خدا از این کار بسیار زشت نمی­گذرد و انتقام الهی حتما بر سرنوشت او اثر خواهد گذاشت. 

در ضمن باید توجه داشت که دام های شیطانی رنگاررنگ بوده و در هر زمان و هر موقعیت متناسب با مسائل و شرایط خاص خود چهره جدیدی به خود می گیرد که شناختن آنها و پرهیز از آنها کار آسانی نیست مگر اینکه توفیقات الهی همراه انسان گردد (الا عبادک منهم المخلصین) 

3-2-ب) عدم نفاق 

به لحاظ اخلاق اسلامی و ارزش های انسانی هر یک از نامزدهای انتخاباتی باید بطور دقیق ویژگی ها و امکانات و توانایی های خود را شناسایی نموده و با شرایط نامزدی در مجلس شورای اسلامی و خواست­های مردم تطبیق دهد چنانچه این تطبیق در محدوده صدردرصدی قرار گرفت اعلام نامزدی نماید در غیر اینصورت مجبور خواهند شد چهره نفاق به خود گرفته و آنچه ندارد وانمود کند و آنچه نباید دانسته باشد و دارد وانمود کند که ندارد و...

از جمله مواردی که در این زمینه باید دقت شود عبارتند از: 

-         راستگویی و پرهیز از دروغگویی 

-         پرهیز از وعده­های نشدنی و غیرقابل دسترسی 

-         کوچک کردن کارهای دیگران 

-         منصوب کردن خود به ارزشها یا صاحبان ارزشها 

در هر صورت منافقانه ظاهر شدن در صحنه انتخابات بدترین چیزی است که ممکن است پیش آید. و نامزدها باید به طور جدی از آن پرهیز نمایند. 

4-2-ب) تبلیغات سالم 

نقش اخلاق در تبلیغات نامزدها این است که به آنها جهت درست می دهد و از انحراف نگه می دارد و موجب می شود تا مردم هم گمراه نشوند و انتخابات نیز سالم برگزار گردد. 

مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: در شناختن نامزدها نباید تبلیغات رنگی و متنوع و با وعده­های بزرگ و غیر عملی عمران و آبادانی را ملاک قرار داد چرا که اینگونه کارها وظیفه دولت است و

کوهی
وظیفه نماینده مجلس شناخت و تصویب قوانین مورد نیاز و مشخص کردن مسیر حرکت قوای مجریه و قضائیه است (26) نشانه های رعایت اخلاق و ارزشها در تبلیغات انتخاباتی عبارتند از: 

-         ساده بودن تبلیغات 

-         عدم استفاده از تشریفات، زرق و برق و تجملات 

-         کم خرج بودن تبلیغات و پرهیز از اسراف و تبذیر 

-         تلاش زیاد نکردن برای تبلیغات 

-         محتوای منطقی داشتن 

-         پرهیز از پرگویی، انحراف از اصول و... 

-         تلاش برای بالا بردن شناخت مردم و بینش و بصیرت آنها 

-         اعلام برنامه به جای وعده دادن 

-         تاکید بر انجام وظیفه 

-         خود را آنگونه که هست نشان دادن 

ب: سوم: اخلاق اختصاصی رای دهندگان 

با توجه به اینکه مجلس شوری اسلامی از ارکان مهم نظام کشور محسوب می گردد بنابراین شرکت در انتخابات فراتر از یک وظیفه اخلاقی بلکه یک تکلیف شرعی محسوب می گردد و هر گونه کم توجهی و سهل انگاری در این زمینه تبعات سوء و خسارات غیر قابل جبرانی را به دنبال دارد لذا هر فرد ایرانی باید در رابطه با انتخابات مجلس شورای اسلامی احساس مسئولیت خاص داشته و از هر گونه تسامح در این زمینه پرهیز نماید. 

حضرت امام خمینی (ره) در وصیت نامه سیاسی – عبادی خود ضمن تاکید بر شرکت در تمام انتخابات عدم حضور و تسامح را تا حد گناهان کبیره می شمارد و چنین می فرمایند: از این قرار عدم دخالت ملت از مراجع و علمای بزرگ تا طبقه بازاری و کشاورز و کارگر و کارمند و همه و همه مسئول سرنوشت کشور و اسلام می باشند چه در نسل حاضر و چه در نسل­های آینده و چه بسا که در بعضی مقاطع عدم حضور و مسامحه گناهی باشد که در راس گناهان کبیره است (27) 

بنابراین در وجوب شرکت در اننخابات جای شک نیست؛ لیکن از آنجا که به جا آوردن هر یک از فرایض دینی دارای آداب خاص خود می باشد که شرکت در انتخابات نیز از این امر مستثنی نمی باشد پس چنانچه رای دادن با رعایت آداب مربوط به آن صورت گیرد ضمن مقبول واقع شدن آن از اجر وافر نیز برخوردار خواهیم بود. 

شرایط و آداب رای دادن 

1-3-ب) بینش و آگاهی رای دهندگان 

با توجه به اینکه انتخابات در هر مقطع زمانی از پیچیدگی و ظرافت های خاص خود برخوردار است بنابراین رای دهندگان نیز باید با آگاهی و بینش کافی پای صندوق های رای حاضر شوند تا بتوانند از عهده مسئولیت مهمی که بر گردن آنهاست برآیند. 

امام علی (ع) می فرماید: انما البصیر من سمع فتفکر و نظر فابصر وانتفع بالعبر ثم سلک جددا واضحا یتجنب فیه الصرعه المهاوی (28) یعنی همانا بصیر کسی است که می شنود و می اندیشد و با دقت نگاه می کند و بینا می­گردد و اهل عبرت آموزی است و سپس در راه روشن جدید گام می­گذارد که او را از افتادن در مهالک دور می­کند. 

بنابراین هر رای دهنده مکلف است تمام تلاش خود را به کار گیرد تا با کسب آگاهی های لازم به حداقل بینش در رابطه با انتخابات نایل آید در اینصورت است که از اجر فراوان شرکت در انتخابات بهرمنده گردیده و به وظیفه الهی خود عمل نموده است. چنانکه مقام معظم رهبری فرمودند: «تا زمانیکه مردم با شور، شعور، بصیرت و عزم راسخ در میدان هستند لطف الهی شامل خواهد شد.» (29) 

2-3-ب) تحقیق و بررسی 

از جمله وظایف اخلاقی رای دهندگان این است که چشم بسته رای ندهند. بدانند صرف حضور در انتخابات رافع تکلیف نمی باشد بلکه این حضور باید با کیفیت و اثرگذاری مثبت باشد به همین لحاظ تحقیق و بررسی کردن که نتیجه آن درست و خوب انتخاب کردن است مقدمه واجب شرکت در انتخابات می باشد. خداوند دوباره در قرآن می فرماید: واسئلو اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون (30) یعنی در مسائلی که آگاهی ندارید از کسانی که اهلیت آن را دارند سوال کنید. 

حضرت امام خمینی (ره) در وصیت نامه خود در رابطه با دقت در انتخابات می فرماید: «از روی کمال دقت و با مشورت با مراجع عظام هر عصر و علمای بزرگ سرتاسر کشور و متدینین و دانشمندان متعهد ... گیرد.» 

3-3-ب) انتخاب اصلح

همانگونه که هر عمل شرعی و اخلاقی ممکن است در کنارش عوامل مخرب پیدا شده و آن را فاسد نماید در انتخابات نیز چنانکه انسان دقت نکند ممکن است افکار شیطانی و عوامل مادی از قبیل منافع شخصی یا حزبی و مانند اینها دخالت نمایند و در نتیجه نه تنها انتخابات نیکو صورت نمی گیرد بلکه اجر معنوی آن را نیز از دست داده و چه بسا بابت این رای خود مواخذه گردد. 

بنابراین با کمال دقت و هوشیاری و با وسواس تمام باید مقدمات حضور در پای صندوق را فراهم آورد و همانگونه که سعی می کنیم عبادتی مانند نماز یا روزه را به خوبی انجام دهیم باید تلاش کنیم این امر مهم سیاسی – اجتماعی را همچون یک عبادت تلقی کنیم تا نتیجه آن انتخاب صالحترین نامزدها باشد. 

امام خمینی (ره) می فرمودند: سعی کنید مثل مدرس را به مجلس بفرستید و در این رابطه در وصیت نامه خود می­فرماید: «وصیت اینجانب به ملت در حال و آتیه آن است که با اراده مصمم خود و تعهد خود به احکام اسلام و مصالح کشور در هر دوره انتخابات وکلای دارای تعهد به اسلام و جمهوری اسلامی که غالبا بین متوسلین جامعه و محرومین می باشند و غیر منحرف از صراط مستقیم به سوی غرب یا شرق و بدون گرایش به مکتب های انحرافی و اشخاص تحصیل کرده و مطلع بر مسائل روز و سیاستهای اسلامی به مجلس بفرستید.(32) 

مقام معظم رهبری نیز می فرماید: «مسئله دیگری که حائز اهمیت فراوان است تلاش و دقت مردم برای شناخت نماینده اصلح است.» (33) 

نامزد اصلح کیست؟ 

1)به معنی واقعی کلمه متدین و مقید به احکام اسلامی باشد. 

2) ولایی بوده و در جهت اجرای منویات رهبری کوشا باشد. 

3) از بینش و بصیرت برخوردار باشد. 

4) دشمن­شناس باشد. 

5) اهل جهاد و ایثار بوده و از خودگذشتگی داشته باشد. 

6) دارای امتیازی از ارزشهای انقلاب باشد. 

7) در برخورد با مفاسد مقاوم باشد. 

8) اهل سازش کاری و کوتاه آمدن در مقابل زیاده خواهان نباشد. 

9) استکبارستیز باشد. 

10) ساده زیست بوده و از تشریفات و تجملات دوری گزیند. 

11) پیگیر و خستگی ناپذیر باشد. 

12) موقعیت­‌شناس، حساس، به روز و حتی به لحظه باشد. 

13) دوراندیش، ژرف­اندیش و جامع نگر باشد. 

14) اقتضاء زمان و مکان را در نظر گیرد. 

15) از گرایش­های شرقی و غربی و لیبرالی و مانند آنها بدور باشد. 

16) در امور مادی و دنیوی چشم پاک و دل سیر باشد. 

17) صاحب­منصبان و سرمایه­داران در نزد او جایگاه ویژه­ای نداشته باشند. 

18) برای مردم اهلیت قائل باشد. 

19) از جمود، ارتجاع و تحجر به دور باشد. 

20) از زندگی اشرافی و روحیه استکباری متنفر باشد. 

21) اهل زد و بند و باندبازی نباشد. 

چگونه نامزد اصلح را بیابیم: 

1)آثار تدین در اعمال و گفتار او مشهود باشد. 

2) مراجعه به سابقه شغلی و کاری و محلی و... 

3) چنانچه نامزد سابقه نمایندگی دارد بررسی نطق های پیش از دستور، موضع گیری ها، میزان حضور و غیاب، میزان فعال بودن در کمیسیونها و صحن علنی، میزان فعال بودن در تهیه طرحها و.. 

4) اگر اهل حزب یا گروه هستند بررسی حزب و گروه او 

5) بررسی سخنرانی­ها و مواضع انتخاباتی 

6) بررسی سخنرانی­ها و مواضع انتخاباتی 

7) بررسی وضعیت خانوادگی و سطح زندگی و نحوه معاشرت 

8) بررسی مواضع در رابطه با استکبار جهانی، نظام اسلامی و ولایت فقیه 

منابع: 

1) سوره طلاق آیه 3 

2) سوره انفال آیه 30 

3) محمدی ری شهری میزان الحکمه ج 4 ص 327 به نقل از صحیح مسلم ج 3 ص 1459 

4) امام زین العابدین – صلوات شعبانیه – مفاتیح الجنان اعمال مشترک ماه شعبان 

5) سوره نور آیه 62 

6) صحیفه امام ج 9 ص 30 

7) سوره هود آیه 112 

8) رساله عملیه مراجع باب تقلید، مسئله 11 رساله امام خمینی (ره) 

9) سوره صافات آیه 25 

10) ذاکری علی اکبر اخلاق مسئولان ص 75 و به نقل از صحیفه امام ج 14 ص 378

11) صحیفه امام ج 18 ص 202 

12) در دیدار با نمایندگان دوره هشتم مجلس 

13) خطبه های نماز جمعه 26 خرداد 88 

14) در دیدار با نمایندگان دوره هشتم خرداد 90 

15) وصیت نامه ص 70 

16) انه لکم عدو مبین 

17) سوره سباء آیه 33 

18) سوره مانئه آیه 13 

19) وصیت نامه ص 69 

20) ذاکری علی اکبر اخلاق مسئولان ص 60 چاپ دوم – دفتر نشر آثار امام 

21) صحیفه امام ج 10 ص 155 

22) همان ج 13 ص 516 

23) همان ج 17 ص 423 

24) دیدار با نمایندگان دوره هفتم مجلس شورای اسلامی 

25) سوره زمر آیه 84 قال فبعر تک لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین 

26) در دیدار با نمایندگان دوره هشتم مجلس شورای اسلامی خرداد 90 

27) وصیت نامه امام خمینی (ره) ص 71 

28) محمدی ری شهری میزان الحکمه ج 1 ص 158 به نقل از شرح نهیج البلاغه ابن ابی الحدید ج 9 ص 158 

29) سخنرانی رهبری در جمع مردم فارس 3/2/1390 

30) سوره نحل آیه 46 و سوره انبیاء آیه 8 

31) وصیت نامه امام خمینی (ره) ص 72 

32) وصیت نامه امام خمینی (ره) ص 68

33) در دیدار با نمایندگان دوره هشتم مجلس شورای اسلامی خرداد 90

/1360/