از لزوم ارتقای فرهنگ کار در کشور تا دل نبستن دولت به بیگانه

اشاره: اقتصاد از جمله مسائلی است که در هر اجتماعی رشد و جهش آن مهم است، اقتصاد و رشد آن نسبت مستقیمی با مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دارد و جامعه ای که از اقتصاد ضعیفی برخوردار باشد، نوعا دچار آسیب های اجتماعی بیشتر می‌شود.

وقتی اقتصاد رو به جلو نباشد بیکاری افزایش پیدا می‌کند، سرقت های خرد و کلان رشد می یابد و در نهایت کانون های انس و الفتی از جمله خانواده تحت الشعاع قرار می گیرد تا جایی که بخش عمده ای از طلاق های ثبت شده به دلیل وضعیت نامناسب مرد از نظر اقتصادی بوده است.

بر همین اساس است که رهبر معظم انقلاب در ابتدای سال های زیادی به ویژه سالیان اخیر بر لزوم رشد مسائل اقتصادی تأکید کرده و شعار سال را بر این اساس انتخاب کرده اند، هرچند در چند سال اخیر دولت فعلی تمایل کمتری برای اقتصاد درون زا داشته و بیشتر دل به برجام و امثال آن بسته و هنوز مجاب نشده که این راه، که می رود به ترکستان است.

در اقتصاد اما، سه محور اساسی تولید، توزیع و مصرف وجود دارد که تولید محور همه آنها است چراکه اساسا توزیع و مصرف قبل از تولید واژه های بی مفهوم است؛ تولید شاه کلید اقتصادی کشورهای توسعه یافته و قوی در حوزه اقتصاد است به همین جهت رهبر معظم انقلاب شعار سال گذشته و سال جاری را با محوریت تولید قرار داده و مردم و دولت مردان را به این سمت دعوت کردند.

با توجه به اهمیت این مسأله و شناخت عوامل و موانع تولید و فهم شیوه جهش در تولید و اقتصاد، خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام دکتر غلامعلی معصومی نژاد عضو هیأت علمی و مدیر گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه خوارزمی، عضو انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم و عضو شورای فقهی سازمان بورس گفت‌وگویی صمیمانه ترتیب داده که متن این گفت‌وگو به این شرح است:

رسا – به عقیده شما چرا رهبر معظم انقلاب چند سالی است شعار سال را بر محور مسائل اقتصادی قرار داده و در سالیان اخیر بر لزوم رونق و جهش تولید تأکید کرده اند.

بسم الله الرحمن الرحیم

بنده هم خدمت شما عرض سلام و ادب و احترام دارم.

این که چرا رهبر معظم انقلاب شعار امسال را نیز با محوریت تولید قرار دادند و در حقیقت شعار سال قبل را تأکید کردند علت های زیادی دارد، یکی از علت های مهم آن است که در اقتصاد ما یک اشکال بزرگ وجود دارد و آن هم این است که خلق ثروت صورت نمی گیرد به عبارت دیگر ما عادت به خام فروشی کرده ایم در حالی که معادن، سرمایه های نفت و گاز و نعمت های فراوانی در کشور وجود دارد که می‌تواند به موضوع تولید کمک کند.

خام فروشی سم اقتصادی کشور ایران

شما ببینید کار خام فروشی تا جایی پیش رفته که کوه ها را می بریم و سنگ های غول پیکر را به کشورهایی مثل چین می فرستیم و آن ها روی این سنگ ها فراروی می‌کنند و با ارزش افزوده بسیار بیشتر به کشورهای دیگری از جمله خود ما برمی گردانند.

خلق ثروت مسأله ای ضروری در اقتصاد است که تنها با تولید ممکن است، اما وقتی تولید بایسته نداریم مجبوریم لوازم مورد نیاز خود را از خارج وارد کنیم که این مسأله پیامدهای زیادی دارد؛ اولا ارزی که باید خرج قیمت ناچیز خرید مواد اولیه از کشورهای دیگر برای تولید شود، خرج خرید کالاهای مورد نیاز ما از خارج می‌شود.

ثانیا در شرایطی که کشور ما در آن وجود دارد یعنی در شرایط تحریم اگر نتوانیم با تولید رو به جلو، اقتصاد خود را سر و سامان بدهیم مجبوریم در آینده نزدیک زیر با مشکلات کمر خم کنیم و در نهایت دست از آرمان های والای خود در انقلاب اسلامی برداریم.

پیامد دیگر عدم خلق ثروت با بی توجهی به تولید برطرف نشدن نیازهای مردم است چراکه وقتی تولید صورت نگیرد، خیلی از نیازها برطرف نمی‌شود و در نهایت بد بینی نسبت به حکومت به وجود می آید، همچنانکه امیرالمؤمنین(ع) در پیام تاریخی خود که در نامه 54 نهج البلاغه هم آمده است، به مالک اشتر فرمودند: «وَمَنْ طَلَبَ الْخَرَاجَ بِغَيْرِ عِمَارَة أَخْرَبَ الْبِلاَدَ، وَأَهْلَکَ الْعِبَادَ، وَلَمْ يَسْتَقِمْ أَمْرُهُ إِلاَّ قَلِيلاً. فَإِنْ شَکَوْا ثِقَلاً أَوْ عِلَّةً» یعنی هر كه خراج طلبد و زمين را آباد نسازد، شهرها و مردم را هلاك كرده است و كارش استقامت نيابد، مگر اندكى.

از مواهب الهی استفاده چندانی نمی بریم

بنابراین وقتی در کشور ما معادن و مواهب الهی تا این حد فراوان است ولی ما نمی توانیم از آن ها بهره گیری کرده و نیازهای خود و مردم را برطرف کنیم، این ضعف ما است به همین جهت رهبر معظم انقلاب سال های سال است که روی مسأله اقتصاد تأکید دارند چون حرکت لازم که در شأن ملت باشد انجام ندادیم و در این زمینه عقب هستیم؛ رهبر معظم انقلاب فرمودند: سال 98 کارهای خوبی انجام شد ولی هنوز تا حد انتظار خیلی فاصله داریم.

امروز بدون شک بسیاری از مشکلات فرهنگی، سیاسی و تربیتی ما در کشور ناشی از ناتوانی اقتصاد است، از آن طرف اگر تولید، رونق پیدا کند بیکاری از بین می رود، خیلی از بحران های فکری و روحی کم می‌شود و تأثیر پذیری از فرهنگ بیگانه نیز به شدت کاهش پیدا می‌کند چون در این صورت قدرت و کارآمدی نظام بالا می رود.

عزت کشور، عدم وابستگی و اقتدار ما در صورتی بالا می رود که توان بالقوه خود در امر تولید را به حالت فعلیت دربیاوریم که در این صورت خیلی از مشکلات هم برطرف می‌شود و آثار مثبت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز خواهد داشت. بنابراین در شرایط فعلی، ضعف تولید و عدم قدرت بر خلق ثروت مشکل بزرگ ما است.

رسا - به عقیده شما جهش در تولید نیازمند چه بایسته ها و الزاماتی است؟

ببینید جهش تولید یعنی یک حرکت شتابان و رو به جلو در امر تولید که چند لازمه دارد هرچند در رسانه های ما و از سوی کارشناسان خیلی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. در سال های قبل بعد از نام گذاری سال توسط رهبر معظم انقلاب، کارشناسان عرصه نظریات زیادی مطرح می کردند ولی این مسأله هم امسال به دلیل شیوع کرونا تحت الشعاع قرار گرفته است.

بنده در این زمینه چند توصیه به ذهنم می رسد که باید صاحب نظران روی آن فکر کنند و کاری جدی در مقام عمل صورت بگیرد تا مثل سال های قبل نشود که فقط شعار بدهیم و تمام.

مسؤولان و اعضای دولت ما از خارج قطع امید کنند

در درجه اول باید اعتقاد مسؤولان تصحیح شود؛ یعنی مسؤولان و اعضای دولت ما از خارج قطع امید کنند یعنی بعد از ناامید شدن از برجام دیگر دل به اینستکس و امثال آن نبندند؛ رهبر معظم انقلاب فرمودند: مدتی چشم ما به برداشته شدن تحریم ها توسط برجام بود که کاری انجام نشد و با خروج آمریکا از آن که وضع بدتر هم شد، بعد از آن دوباره دل به اروپا بستیم تا کارهای مالی ما مسیر همواری پیدا کند ولی باز هم تحریم ها برداشته نشد. بنابراین علی رغم این که ما اعتقاد داریم دولت محترم و وزارت خارجه زحمت کشیدند و به ویژه در این شرایط سخت در حال کار کردن هستند، امروز دیگر باید از خارج قطع امید کنند و به سراب اروپا نیز دلخوش نباشند.

بله ما باید از ظرفیت کشورهای دیگر استفاده کنیم ولی بحث این است که امید ما به آنها نباشد که در این صورت مسیر هموار خواهد شد و ما با استفاده از ظرفیت های داخلی می توانیم به رونق و جهش تولید کمک کنیم، اتفاقا اگر کشورهای اروپایی ببینند که ما امیدی به آنها نداریم و در حال استفاده از ظرفیت های داخلی خودمان هستیم، آن ها هم بهتر با ما کنار می آیند.

توصیه دوم این است که هیأت های کارشناسی  از جانب دولت و مجلس در زمینه های مختلف مسائل اقتصادی کشور را اولویت بندی کنند و در نهایت یک برنامه جامعی بنویسند که در آن گزارش های مراکز پژوهشی اقتصادی کشور نیز موجود باشد که البته نیاز به درست کردن یک سازمان عریض و طویل نیست. به عنوان مثال در بخش های کشاورزی، صنعت، تجارت و خدمات با حضور کارشناسان و نخبگان اقتصادی کشور یک برنامه کامل نوشته شود که مشتمل بر ظرفیت تمام بخش ها، راهکارها، نیازها و اولویت های اقتصادی باشد تا باری به هر جهت کار نکرده باشیم. این برنامه می‌تواند مشکلات را مشخص کند، اولویت ها را معین کند، منشأهای فساد را مشخص کند و در نتیجه به بالفعل کردن ظرفیت های بالقوه کمک کند.

در این برنامه همچنین امکانات کشور می آید به عنوان نمونه ما در کشور نیروی جوان تحصیل کرده و آماده به کار فعلا داریم که باید هرچه سریع تر از این ظرفیت استفاده کنیم چراکه کشور ما در آینده به سمت پیری می رود و اگر امروز از این نیروهای جوان استفاده نکنیم در آینده قطعا با مشکلات بیشتری رو به رو خواهیم شد.

لزوم برنامه ریزی دقیق در اقتصاد

به هرحال برنامه ریزی در هرکاری به ویژه در امور کلان اقتصادی یک ضرورت غیر قابل انکار است که ریشه در سخنان معصومین هم دارد؛ امام علی(ع) می فرمایند:  «حُسْنُ التَّدْبِیرِ یَنْمِی قَلِیلَ الْمالِ وَسُوءُ التَّدْبِیرِ یَفْنِی کثیرَه» یعنی برنامه ریزی نیکو در امور (اقتصادی)، مال اندک را افزایش می دهد و برنامه ریزی بد، مال فراوان را نابود می کند.

درآمدهای کشور ما ناشی از خام فروشی انرژی هرگز موجب رشد اقتصادی ما نشده است، هرچند ما برنامه توسعه داشته ایم ولی درست به آن عمل نشده است، از این رو در برنامه جدیدی که باید تدوین شود این برنامه هم اشراب شود ولی مبنای اصلی برنامه جامع باید سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی باشد که از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شده است.

رسا – شما مشکل اصلی عدم رشد اقتصادی کشور ما را در ناشی از چه مسائلی می دانید؟

علاوه بر عدم توجه دولتمردان فعلی به ظرفیت های داخلی که از آن یاد کردیم، متأسفانه ساختار اقتصادی ما تجاری است یعنی کسب سود از طریق تجارت آسان ترین راه است و از راه تولید خیلی کم است، یعنی بر فرض اگر شما 200 میلیون تومان پول داشته باشید خیلی رغبتی به تولید و سرمایه گذاری در کارهای تولیدی ندارید چون ریسک بالایی دارد و مالیات و واردات کالاهای مشابه ممکن است شما را ورشکست کند از این رو بیشتر رغبت دارید تا به صورت تجاری و از طریق سرمایه گذاری در بانک ها سود ثابتی به دست بیاورید، بنابراین باید شرایط کشور به گونه ای اصلاح شود که این ریسک ها پایین بیاید تا مردم رغبت به تولید پیدا کنند.

بنابراین به عقیده من یکی از نقص های اصلی ما در کشور، نظام پولی است که تا وقتی اصلاح نشود امکان تحقق شعار سال وجود ندارد یعنی ما کاری به کارکنان محترم ادارات و سیستم مالی و بانک ها نداریم بلکه به طور کلی سیستم پولی و مالی ما فساد زا است و همین طور رانت های دولتی موجب فساد می‌شود.

با وجود این که از شش سال پیش به این طرف ما شاهد بیشترین نقدینگی بوده ایم و بانک های ما طبق اذعان خود مسؤولان پول دارند ولی تولید کنندگان ما می ترسند از بانک ها تسهیلات بگیرند چون با وجود انواع ریسک ها و شرط هایی که بانک ها می گذارند و همه ریسک ها را به گردن گیرنده تسهیلات می اندازند، معلوم نیست چه عواقبی در انتظار تولید کنندگان است.

طرح بانکداری جدید هم که کلیات آن تصویب شده مطمئنا مشکلی را که حل نمی‌کند، هیچ وضع را از این هم بدتر خواهد کرد که امیدواریم برای این قضیه هم فکری بشود.

تولید و خلق ثروت ارتباط مستقیمی با هم دارند

به عقیده من سیاست های تکلیفی دولت در کشور باید به سمت خلق ثروت برود، به عنوان مثال همین قضایایی نظیر سیل و زلزله هرچند موانعی در مسیر اقتصادی ایجاد کرده ولی خودش می‌تواند مولد باشد و موجب رشد تولید در کالاهای مورد نیاز بشود، بنابراین اگر بخواهیم تولید، جهش پیدا کند باید خود به خود اعتبارات زیاد شود و به بخش های واقعی هدایت شود.

از روزی که رشد اقتصادی مطرح شد، دولت فعلی به سمت برجام و ارتباط با غرب برای اصلاح وضعیت فعلی گرایش پیدا کرد ولی الان واقعا وقتش رسیده که مجلس فعلی که بحمدالله ساختار بهتری نسبت به مجلس گذشته دارد مسیر را اصلاح کند و با مردم صادق باشند.

رسا - به عقیده شما آیا می‌توان از تجربه های کشور دیگر در زمینه تولید و خلق ثروت استفاده کرد؟ شما چه پیشنهادی در این زمینه دارید؟

بله اتفاقا در تهیه برنامه جامعی که از آن یاد کردیم، یکی از مسائلی که بسیار راهگشا است، تجربه های کشورهای دیگر است که در مدت کوتاهی توانسته اند تولید خود را رشد بدهند، هرچند شرایط اقتصادی و اهداف ما با دیگر کشورها متفاوت است ولی تجارب آنها برای ما درس آموز است و ما می توانیم این کشورها را دسته بندی کنیم یعنی ابتدا کشورهایی نظیر آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان را جداگانه مطالعه کنیم که برای رشد تولید خود چه کرده اند.

البته بخشی از رشد اقتصادی آنها ناشی از ظلم و استمعار آن ها است ولی بخشی هم ناشی از کار و تلاش خودشان است به ویژه آلمان که بعد از جنگ اروپایی دوم(که به اشتباه جنگ جهانی گفته می‌شود) به یک خرابه ای تبدیل شد، ولی توانست کشور خود را بسازد و با شروع از نقطه صفر خود را به اقتصاد اول اروپا برساند.

از تجربه چین و ژاپن و کره جنوبی استفاده کنیم

کشورهای شرق آسیا نظیر چین، ژاپن و کره جنوبی نیز به عنوان اقتصادهای برتر آسیا باید از زاویه دیگر مورد مطالعه قرار بگیرند که هرچند شرایط شان عینا مثل ما نیست ولی ما می توانیم از شیوه عملکرد آنها در برخی امور درس بگیریم؛ به عنوان مثال چین ابتدا کمونیست شد و بعدا به سمت اقتصاد بازار رفت ولی نکته مهم در اقتصاد چین آن است که برنامه ریزی، نظارت و کنترل عمده تولیدات صنعتی این کشور توسط دولت صورت می گیرد. چین در سال 1987 تولیدات صعنتی خود را افزایش داد که این تولیدات توسط بنگاه های دولتی عملی شد و دیگر این که بازار پول به صورت محکم توسط دولت تحت کنترل بود تا جایی که چین تنها 4 بانک بزرگ داشت که همگی تحت نظارت دولت بودند که امروز هم بخش اعظمی از اقتصاد در اختیار دولت است و مردم را وارد صحنه کارآفرینی می‌کند.

یا در ارتباط با کره جنوبی که یک کشور کوچک در شرق آسیا محسوب می‌شود، باید بگوییم که این کشور اقتصاد خود را با ما شروع کرد بلکه در برخی از امور ما نسبت به کره پیشرفته تر بودیم ولی امروز چرا کره جنوبی تا این حد از نظر صنعتی پیشرفت کرده است و قدرت اقتصادی برتر شناخته می‌شود؟ جواب این سؤال را می‌توان از کتاب ها و متون اقتصادی و مقالات این کشور پیدا کرد  و آن هم این بود که کره اولا اعتقاد کافی به لزوم تولید ملی پیدا کرد.

کار دیگری که کره جنوبی انجام داد این بود که اقدامات تأمین مالی درستی را برای صنعت داخلی خود توسط بانک ها در نظر گرفت در حالی که در کشور ما بانک های برای منفعت خود کار می‌کنند و هرجایی که سود شخصی وجود داشته باشد، اعتبار اختصاص می دهند و کار سومی که کره انجام داد جهت دهی فعالیت های اقتصادی به سمت صنایع بزرگ بود که این مسأله فعلا برای ما امکان ندارد و لازم نیست و ما به دلیل شرایط ویژه ای که داریم باید بنگاه های خرد را تقویت کنیم.

و کار دیگری که کره انجام داد این بود که تکنولوژی و علم اقتصاد را از کشورهای دیگر جذب کردند، بنابراین همانطور که مشاهده می کنید هرچند همه سیاست های کشورهای خارجی به درد ما نمی خورد ولی قابل الگو گیری است. یعنی در کشورهای نظیر چین و کره هرچند دولت به صورت محکم پای کار است ولی در حقیقت نقش نظارتی قوی دارد و  تولید کنندگان را کانالیزه می‌کند، به آنها امکانات می دهد و از آنها پاسخ می خواهد و در جایی که بخش خصوصی انگیزه ای نداشته باشد خودش وارد صحنه می‌شود.

گزارش بانک جهانی در ارتباط با کشورهای پیشرفته شرق آسیا

گزارش هایی که بانک جهانی(WB) ارائه کرده تقریبا می‌توان گفت به صورت مشترک کشورهای چین، ژاپن و کره مکانیزم دخالت دولت در تخصیص اعتبار بوده است یعنی این کشورها تلاش کرده اند تا اعتبارات را به درستی و به سمت قسمت های واقعی هدایت کنند.

همان‌طور که بانک جهانی در سال ۱۹۹۳ اذعان کرد، مکانیسم دخالت در تخصیص اعتبار، عامل اصلی معجزه‌ی اقتصادی شرق آسیا بود. درواقع هدایت اعتبار همانند یک کاتالیزور مهم برای رشد اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم در چندین کشور آسیایی شناخته می شود. ایده‌ اصلی برنامه‌ هدایت اعتبار، جهت دهی خلق اعتبارات سیستم بانکی از طریق سازوکارهای عمدتاً بازاری (برخلاف تسهیلات تکلیفی) به بخش­‌های موّلد، و جلوگیری از وام­‌دهی به بخش‌های ناموّلد (خرید دارایی ها، سفته ‌بازی در بخش ‌های مالی، مسکن، ارز و...) است. درواقع ژاپنی‌ها معتقد بودند مکانیسم بازار برای هدایت سرمایه ‌گذاری به طرف صنایعی که بالاترین رشد را برای کل اقتصاد به ارمغان می ‌آورد، ناتوان است و بنابراین «ساختار انگیزشی از طریق مسابقه ‌هایی مبتنی بر رقابت» را با «مزایای همکاری و تعاون در میان شرکت‌ها و بین دولت و بخش خصوصی» تلفیق کردند.

رسا - به نظر شما ظرفیت گروه ها و حرکت های جهادی در کشور ما چه میزان می‌تواند به جهش تولید کمک کند؟

سؤال خیلی خوبی مطرح کردید، چون می دانید حرکت های جهادی یکی از ویژگی های ممتاز کشور ما است که در جاهای دیگر کمتر مشاهده می‌شود؛ ما می توانیم از این ظرفیت به درستی استفاده کنیم.

به عنوان مثال امروز در کشور ما کرونا به خوبی این ظرفیت را نشان داد یا همین طور در قضایایی مثل سیل و زلزله و امثال آن گروه های جهادی پای کار هستند و بدون منت خدمت رسانی می‌کنند؛ حال برای رشد یک ظرفیتی که کشورهای دیگر ندارند فرهنگ کار جهادی است که باید تقویت شود همچنانکه در کشورهای شرق آسیا، کار کردن یک ارزش محسوب می‌شود.

ما برای تولید و اصلاح وضعیت اقتصادی می توانیم از گروه های جهادی که دل به آبادانی کشور و نظام خود دارند کمک بخواهیم تا به بخش خصوصی در حد توان کمک کنند و بخشی از بار اقتصادی را به دوش بکشند، البته به شرط آن که با مردم صادق باشیم و حقایق را به درستی بازگو کنیم. و الا در غیر این صورت توفیق چندانی نخواهیم داشت.

حالا که بحث کرونا مطرح شد، خوب است به این مطلب هم اشاره کنیم که شیوع ویروس کرونا سبب رکود وسیعی در اقتصاد جهانی خواهد شد، به دلیل تعطیلی کامل و طولانی بسیاری کشورها این رکود از رکود 2008 نیز عمق بیشتری خواهد داشت.

این امر برای اقتصاد ایران هم عوارض منفی دارد و هم در مقابل دارای آثار مثبت می باشد و از آنجا که شدیدترین تحریم ها علیه ما وضع شده، پیامدهای منفی آن بر ما مانند سایر کشورها نیست؛ بازار مالی ما از بازارهای مالی دنیا تاثیر زیادی نمی پذیرد و به دلیل کاهش شدید صادرات نفت بدلیل تحریم آسیب زیادی از این ناحیه متوجه ما نخواهد شد، در مقابل به دلیل وجود مزیت های داخلی فراوان در صورت برنامه ریزی درست می توانیم از این فرصت استفاده مناسبی برای استفاده از ظرفیتهای داخلی جهت جهش تولید بکنیم.

نا امیدی از کمک دیگران که شرط رشد تولید در شرایط فعلی اقتصاد ایران است خودبخود حاصل است و این نعمت بزرگی است. ناتوانی کشورهای صنعی مانند آلمان در تامین ارقام بهداشتی لازم برای مبارزه با کرونا، غارت فروشگاه ها در اروپا و امریکا و مانند این ها اعتماد به نفس را در نیروهای کاآمد داخلی بالا برده است.

رسا - از مطالبی که بیان کردید ممنونیم، اگر در پایان نکته دیگری مدنظر دارید بفرمایید.

من می خواهم در پایان یک جمع بندی از عرایض خودم داشته باشم؛ گفتیم اولا مسؤولان باید به داخل معتقد شوند و امید خود را از خارجی ها قطع کنند، در مرحله بعدی تدوین و نگاشتن یک برنامه جامع و کامل توسط کارشناسان و نخبگان ضروری است که در این برنامه ظرفیت ها، مشکلات، موانع و آسیب های تولید مطرح شود.

در ادامه تأکید کردم که باید از ظرفیت ها و تجربه های اقتصادی کشورهای موفق استفاده کنیم، سیستم پولی کشور باید به صورت کامل اصلاح شود، رانت های دولتی کم شود و اعتبارات به سمت برنامه های تولیدی هدایت شود.

ارتقای فرهنگ کار و تلاش و استفاده از ظرفیت های جهادی تأکید دیگر من در این بحث بود و در نهایت به عقیده من لازم است تا با یک برنامه ریزی دقیق اولویت خود را به سمت تولید داخلی برده و با جایگزینی صادرات به جای واردات بی رویه گامی در جهت تحقق جهش تولید و عملی سازی فرمایشات رهبر معظم انقلاب برداریم.

رسا - تشکر می کنیم از این که فرصت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.

خواهش می کنم، بنده هم از شما و مجموعه خبرگزاری رسا تشکر می کنم. /1330/ج

گفت‌وگو از داود جعفری