شماره ۱۵ فصلنامه «مطالعات ادبی متون اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، پانزدهمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «مطالعات ادبی متون اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با مدیر مسؤولی سید علیرضا واسعی و سردبیری سید حسین سیدی منتشر شد.

در این فصلنامه در 7 مقاله و در 176 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

بررسی و تحلیل نامه‌های امام علی (ع) به معاویه با تکیه بر نظریۀ ساختارگرایی

سید ابوالفضل سجادی و زهرا کوچکی نیت

چکیده: نهج‌البلاغه مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار امیرالمؤمنین علی (ع) است که دارای ساختاری مستحکم و اسلوبی شیوا در سخن‌پردازی است. نامه‌های امام علی (ع) به معاویه، بخش قابل توجّهی از نهج‌البلاغه را تشکیل می‌دهد. نظر به این که محتوای این نامه‌ها در جهت افشاگری و پاسخ‌گویی به اتّهامات معاویه نسبت به آن حضرت است؛ لذا امام (ع) از ساختار ادبی و زبانی خاصی جهت انتقال معنا به مخاطب بهره برده است.

ما در این نوشتار پیش‌رو، با روش توصیفی – تحلیل برآنیم تا بر پایۀ نظریۀ ساختارگرایی به بررسی سطوح آوایی، ترکیبی و واژگانی این نامه‌ها بپردازیم. از مهم‌ترین نتایج بحث در سطح آوایی، به کارگیری اصوات مدّ «آ، ای، او» و حروف مجهور (ب،ج، ض، ع، غ) و شدید ( أ، ق)، تکرار، جناس و سجع است که علاوه بر آهنگین نمودن نامه‌ها، تأکیدی بر مضامین آن‌ها نیز به شمار می‌آید.

در سطح ترکیبی، ساخت‌های همپایۀ آشکار و ناآشکار به شکل مکرر استفاده شده است که روابط معنایی میان آن‌ها را ترادف، تضاد، علّت و معلول، عموم و خصوص ، توالی نفی‌ تشکیل می-دهد. در سطح واژگانی نیز امام (ع) با گزینش واژگان و عبارات محسوس و نشاندار، مشروعیّت رهبری خود را اثبات می‌کند و معاویه را از طریق افشای اعمال، ویژگی‌ها، گفتارها و رفتارهای نادرست، بدون صلاحیت نشان می‌دهد.

معناشناسی خلود در جهنم بر محور هم نشینی

رضوان حاجی شرفی، عبدالهادی فقهی زاده و محمد هادی امین ناجی

چکیده: شبکه معنایی واژ گان خلود 89 بار درفرآن آمده که 41 بار در مورد بهشتیان و 38 بار در مورد جهنمان است. 28 بار آن در مورد کفار معاند و 10 باردر باره گنهکاران دین دار است. با کمک دانش معناشناسی و ادبیات عرب و واژگان همنشین با خلود به این نتیجه رسیده ایم که که اولا خلود یک مفهوم فرازمانی است. چون مربوط به جهان آخرت است و زمان مربوط به دنیاست.

ثانیا خلود در ادب عربی به دو معنای واقعی یعنی جاودانگی و معنای نسبی که همان معنای لغوی ( مدت طولانی) است ..ثالثا با بررسی های به عمل آمده اکثریت گنهکاران خلودشان نسبی است وبعداز پاکسازی از جهنم و عذاب نجات می یابند اما اقلیتی که استحقاق خلود واقعی را دارند، نفسشان زنگار زده و تمام چرک و تباهی و فساد را در درون خود فرو برده اندو سیاه وعین گناه شده و عذابهای دوزخ آنها را تطهیر نکرده ،درجهنم باقی می مانند وخلودشان واقعی و جاودانه است.

رابطه آوایی- محتوایی کلام در نهج البلاغه (مطالعه موردی خطبه قاصعه)

سودابه مظفّری و فاطمه خرّمیان

چکیده: از میان لایه های چهارگانه ی زبان شناسی (آوایی، معنایی، صرفی، نحوی) لایه های آوایی اولین بخش ماهیت زبانی را تشکیل می دهد که موسیقی خاصی به واژگان بخشیده و نقش مهمی را در انتقال پیام به مخاطبین ایفا می کنند. از آن جا که نهج البلاغه بعد از قرآن عالی ترین نمونه بلاغت و فصاحت به شمار می رود از نشانه های آوایی برای القای معنا به مخاطب بیشترین بهره را برده است، چنان که گزینش و چینش واژگان به گونه ای است که موسیقی الهام بخشی را تداعی کرده و محتوای موضوعی آن را به تصویر می کشد.

این مقاله با تکیه بر روش توصیفی– تحلیلی و با بررسی کیفیت هماهنگی گزینش واژگان توسط امام علی (ع) با آوا و ساختار جملات، به تبیین ارزش معنایی دقیق آوا و ارائه ی جایگاه آن در خطبه ی قاصعه پرداخته است تا به این نتیجه دست یابد که استفاده از آواهای خاص در موقعیت های کلامی مختلف، راه را برای فهم معنای مقصود توسط مخاطب هموار ساخته و اوج بلاغت گوینده را به اثبات رسانده است.

زیبایی‌شناسی صنعت التفات در نامه‌های نهج‌البلاغه

علی خضری و عباس محدثی نژاد

چکیده: از پدیدة التفات به عنوان یکی از تکنیک‌های متعدّد زیبایی‌بخشی یاد می‌شود که سبب آشنایی‌زدایی در متون می‌گردد. چرا که با بهره‌گیری از این صنعت ادبی در حقیقت، ساختار تکراری و یکنواخت کلام که برای مخاطب آشنا شده است تغییر می‌یابد و ادیب با چرخشی ناگهانی در شیوة بیان خویش، از اسلوب دیگری که خلاف روش اوّلی است بهره می‌گیرد. امام علی(ع) به عنوان یک ادیب توانمند از این آرایة ادبی در نامه‌های نهج‌البلاغه بهره‌ها گرفته تا مخاطب را هر چه بیشتر مسحور بیان و مجذوب کلام خود نماید.

در نوشتار حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی، به رشتة تحریر درآمده است، نخست توضیحات مختصری پیرامون پدیدة التفات و ارتباط آن با مبحث آشنایی‌زدایی ارائه شده و در ادامه گونه‌های مختلف صنعت التفات در نامه‌های نهج‌البلاغه و تأثیری که این آرایة ادبی در معنا ایجاد نموده، مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مولای متّقیان امام علی‌(ع) به عنوان طلایه‌دار عرصة فصاحت و بلاغت برای تأثیرگذاری هرچه بیشتر بر مخاطب بنا به اغراضی همچون اهمیّت مطلب، تنبیه، تحذیر و تشویق مخاطب، تعمیم موضوع، تغییر در دایرة شمول و گسترش مصداق، احترام و اکرام مخاطب و ... از این ابزار هنری استفاده نموده است.

آموزه رجعت و تأثیر آن در اختلاف سبک ترجمه‌های قرآنی

محمدحسن امرائی و بهبود ناصری هرسینی

چکیده: از جمله حوادث بسیار مهم دوره ظهور و برقراری حکومت امام زمان (عج)، موضوع رجعت است که برای امکان وقوع آن به آیات 82 و83 سورة نمل، آیات 55، 72، 254 و 259 سورة بقره و 43 سورة ص استناد شده است. رجعت امری مسبوق به‌سابقه است چرا که پروردگار نظیر آن‌را در باره امت‌هاى گذشته اجرا فرموده است. بدین‌معنی که افرادی که از این دنیا رفته‌اند، دوباره به آن باز می‌گردند و رجعت نیز از منظر لغوی به همین معناست، یعنی بازگشت به دنیا قبل از برپایی قیامت.

در فرهنگ دینی شیعه مراد از رجعت بازگشت گروهی از نیکان و نیز برخی انسان‌های فاسق و ظالم به این دنیا پیش از قیامت است. رجعت با بازگشت انسان‌ها در قیامت تفاوت دارد و طبق روایات در دوران ظهور امام زمان (عج) غیر از افرادی که در آن دوره زندگی می‌کنند، عده‌ای از مؤمنان مخلص و کافران مطلقی که در گذشته زندگی می‌کرده‌اند بر خواهند گشت. این پژوهش بر آن است تا به-صورت موردپژوهانه در آیات 82 و 83 سوره نمل نشان دهد که مترجمان فارسی قرآن تا چه حدی این موضوع را در ترجمه فارسی آیات مذکور از سوره نمل بازتاب داده‌اند.

بررسی نشانه‌شناسی سحر در قرآن کریم

محمد کرمی نیا

چکیده: امروزه به دلیل گسترش علوم مختلف و رواج مباحث زبانشناسی جدید، پدیده‌ی تعدد معانی متون مختلف، از جمله قرآن کریم از جذابترین زمینه‌های تحقیقاتی است که می‌تواند بابی جدید روی عالمان دین و دریچه‌ای تازه برای فهم متون دینی بگشاید. دانش نشانه‌شناسی از جمله دانش‌های نوینی می‌باشد که موجب افزایش آگاهی انسان، و توجه به اموری است که تاکنون از دیدگان او پنهان مانده‌اند و تفسیر و تاویل قرآن قرنها مورد توجه دانشمندان اسلامی می‌باشد. موضوع مورد بحث در این مقاله جادو یا سحر و جادوگری است که از کهن‌ترین پدیده‌های عوامانه هستند که آثار آنها در بسیاری از فرهنگ‌ها در سراسر جهان دیده می‌شود.

از این‌رو هدف از این مقاله بررسی نشانه‌شناسی کلمه پر تکرار جادو و سحر و ابعاد آن در قرآن کریم می‌باشد. بنابراین ما در این مقاله به نشانه‌شناسی و بررسی ابعاد آن، جادو و معنای لغوی جادو و اقسام آن از دیدگاه قرآن، می‌پردازیم. اطلاعات این مقاله به‌صورت توصیفی-تحلیلی و اسنادی گردآوری شده است. جستجو از سایت پارس قرآن در مجموع 58 آیه در مورد سحر پیدا شده است.

از 114 سوره قرآن این کلمه در 22 سوره آمده است که همگی این آیات مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از نشانه‌هایی که در آیات بررسی شده می‌توان دریافت کرد اینست که سحر، از رایج‌ترین نسبت‌هایى بود که مشرکان به پیامبر مى‌دادند. خداوند برای دعوت پیامبران به خداوند یکتا دروغ نمی‌گوید و برای نبوت از سحر استفاده نمی‌کند بلکه با صداقت و دلایل عقلی مردم را دعوت می‌کند و انسانها را به معاد آگاه می‌کند.

بسامدهای هیجانی و سحرانگیزی بلاغی«خطبة شقشقیه»

هانیه مجیدی و یحیی علیزاده تیمورلویی

چکیده: خطبة شقشقیه از مشهورترین و پرمحتواترین خطابه‌های حضرت علی(ع) است که شامل شکوه‌ها، دادخواهی‌ها و انتقادات از خلفای پیش از خود است، که با فصاحت بیانی واقعیت تلخ جامعه اسلامی و زمامداری خلفای پیشین را با قلم اندیشه به رشته تحریر درمی‌آورد.

امام علی(ع) در این خطبه با ساختار خطابی و سیاسی به واکنش در برابر غصب خلافت و بیان بدعت‌ها، انحرافات خلفا و آسیب‌های وارد گشته بر جامعه اسلامی می‌پردازد و برای القای مفاهیم در وجود مخاطب از شیوه‌های ادبی و بلاغی همچون تشبیه، استعاره و مجاز بهره می‌گیرد؛ با بینش نقدی در پدیده‌های اجتماعی و سیاسی عصر خویش برای درونی سازی ارزش‌های معنوی در بافت جامعه اسلامی گام برمی‌دارد و با رویکرد نقادانه شیوه‌های حکمرانی و سیاست‌مداری را مورد تحلیل قرار می‌دهد.

مقاله حاضر در پی واکاوی اسالیب بلاغی با تکیه‌بر بسامدهای عاطفی و روحی در خطبة شقشقیه و بار معنایی آن‌ها و با توجه به بافت متن است. در این خطبه مفاهیم ذهنی، ساختار زبانی، اسالیب بیانی در انسجام منحصربه‌فرد به هم پیوند خورده‌اند و با بافت کلامی تأثیرگذار در مخاطب برای آگاهی از شرایط سیاسی و اجتماعی و شیوه‌های حکمرانی در تصویرپردازی بی‌همتا ارائه گشته‌اند، آرایه‌های بلاغی در آن با هنرمندی تمام گزینش یافته، که علاوه بر خلق فضای ادبی، با ساختار کلی سخن امام(ع) در تبیین شرایط ناگوار سیاسی و از هم‌گسیختگی‌های اجتماعی در نتیجه عملکرد ناصحیح خلفای پیشین مناسبتی تام می‌یابد. این پژوهش به ساختار زبانی امام علی(ع) در القای مفاهیم پرمحتوا و تحلیل درون‌مایه‌های این خطبة ارزشمند از جنبه‌های بلاغی می‌پردازد.

دفتر فصلنامه «مطالعات ادبی متون اسلامی» در مشهد مقدس، چهارراه خسروی، خیابان شهید رجایی، پژوهشکده اسلام تمدنی واقع شده است؛ علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://jrla.isca.ac.ir/ مراجعه کنند./822/ن602/ف