مرگ تدریجی کتابفروشی‌ها

به گزارش خبرگزاری رسا،‌ معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چندی پیش از احتمال برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب با عنوان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خبر داده بود؛ موضوعی که پیش از این نیز مطرح شده بود و واکنش‌هایی را در پی داشت.

برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب که به دلیل شرایط ناشی از محدودیت‌های اپیدمی کرونا در سال گذشته کلید خورد، در بهمن ماه با وجود مخالفت‌های بسیار در صنف برگزار شد و ناشران تقریباً به لحاظ فروش از آن راضی بیرون آمدند، آمار فروش یک میلیون و 254 هزار و 599 نسخه کتاب به ارزش 640 میلیارد و 258 میلیون و 77هزار و 568 ریالی منتشر شده بعد از اتمام این دوره نیز خود حاکی از موفقیت در فروش کتاب بوده است.

اما با وجود این موفقیت مؤسسه خانه کتاب تاکنون آماری از میران فروش بخش‌های مختلف در این نمایشگاه ارائه نکرده است. برای نمونه بخش ناشران عمومی‌، بخش کودک و نوجوان‌، بخش کمک درسی‌ها و آموزشی‌ها هر کدام چه میزان فروش داشته‌اند؟ برخی از ناشران در ماه‌های گذشته مطرح کرده‌اند که فروش عمده نمایشگاه مجازی متعلق به کمک درسی‌ها در و ناشران آموزشی بوده است و نمایشگاه به نام ناشران عمومی و به کام ناشران آموزشی و کمک درسی بوده است.

اما همه نمایشگاه مجازی کتاب در فروش خلاصه نمی‌شود،‌ در کنار همه مزیت‌‌ها و موفقیت‌ها، ساختار نمایشگاه و زیرساخت‌های آن ایراداتی داشت که انتقاد بسیاری را برانگیحت‌؛ پروسه‌ای که ناشر پس از ثبت سفارش کتاب باید طی می‌کرد تا کتاب به دست مشتری برسد،‌ طولانی شدن روند ارسال کتاب با وجود همه توافق‌های بین خانه کتاب و شرکت پست و ... موجب شده بود که ناشران در همان زمان حتی از اضافه شدن دو روز به روزهای برپایی نمایشگاه ناراضی باشند. نارضایتی از پست نیز در این میان وجود داشت. با این همه به نظر می‌رسد نوعی اصرار در بدنه دولت وجود دارد که دومین دوره این نمایشگاه را تا پایان عمر دولت حتماً برگزار کند.

مؤسسه خانه کتاب که نیمه دوم سال گذشته را درگیر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب بوده است و حالا نیز نمایشگاه مجازی قرآن کریم را برگزار می‌کند،‌ بلافاصله پس از فارغ شدن از این موضوع وارد برگزاری طرح های فصلی حمایت از کتابفروشی‌ها شده و بعد نیز باید اقدام به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب کند. طبیعی است که در این شرایط نه تنها نواقص گذشته چندان رفع نخواهد شد، بلکه احتمالاً با نواقص تازه‌ای نیز روبرو خواهیم بود.

از سوی دیگر مهمترین مخالف برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب،‌ کتابفروشان هستند؛ کتابفروشانی که در یک‌سال گذشته از محدودیت‌های کرونایی ضرر و زیان‌های بسیاری دیده‌اند. هرچند وزارت ارشاد تلاش کرد تا با برگزاری طرح‌های فصلی حمایت از کتابفروشی‌ها و افزایش بودجه این طرح‌ها به حمایت از این صنف نیز بپردازد،‌ اما جبران خسارات تعطیلی‌های چند هفته‌ای کتابفروشان در تهران و ... بسیار بیش از آن چیزی است که از فروش در طرح‌های فصلی نصیب آن‌ها می‌شود.

متأسفانه با وجود همه انتقادات اتحادیه ناشران و کتابفروشان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نتوانستند کتابفروشان را از گروه‌های شغلی دوم که به مدت سه هفته گذشته در تعطیلی به سر می‌بردند،‌ خارج کنند‌. حالا از امروز کتابفروشی‌ها باز شده‌ و باید تلاش کنند تا رونق را دوباره به کسب و کار خود برگردانند. نمایشگاه مجازی قرآن کریم در حال برگزاری است و تعدادی از ناشران دینی و قرآنی در آن به فروش محصولات خود می‌‍‌پردازند که طبعاً کتافروشان از آن بی‌بهره هستند.

در چنین شرایطی تا دوباره رونق به کتابفروشی‌ها بازگردد،‌ وزارت ارشاد در تدارک برگزاری دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران خواهد بود که به مدد تجربه‌اش در برگزاری نخستین دوره،‌ عنوان نمایشگاه کتاب تهران را نیز بر آن خواهد نهاد و با وسعت بیشتری برگزار می‌کند. حالا کتابفروشان که در سال‌های گذشته همواره از برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی و نمایشگاه کتاب تهران در سراسر ایران متضرر شده‌اند، بار دیگر در مدت برگزاری نمایشگاه مجازی با کاهش فروش مواجه خواهند شد. اینها در کنار ضعف‌های اقتصادی‌ و فرهنگی مرتبط با کتاب و کتابخوانی در کشور ما موجب خواهد شد تا این صنف در ایران همواره در معرض خطر باشد.

این در حالی است که در خارج از ایران کشورهای مختلف تلاش کرده‌اند تا در برابر کرونا از این صنف حمایت بیشتری داشته باشند. برای نمونه دولت فرانسه برای جلوگیری از خسارت‌های نشر در برابر کرونا،‌ کتاب را در فهرست کالاهای ضروری قرار داد، یا کشورهایی چون هند، اتریش، آلمان، فرانسه و لبنان در زمان الزامی شدن تعطیلی‌ صنوف و فروشگاه‌ها، کتاب‌فروشی‌ها را تعطیل نکردند. 

  به نظر می‌رسد برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب برای دومین‌بار حداقل در نیمه نخست سال جاری ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیری را به اقتصاد کتابفروشی‌ها وارد خواهد کرد. کما اینکه مشخص نیست نمایشگاه در سال جدید با چه ساختاری قرار است برگزاری شود. شورای سیاست گذاری دارد یا مسئولان خانه کتاب و ارشاد تصمیم‌گیر خواهند بود؟ مشکلات نمایشگاه احصا و برطرف شده است یا خیر؟ با پست چه توافق جدیدی صورت گرفته است که مشکلات سال گذشته به حال خود نباشد؟

در عین حال به نظر می‌رسد از دی ماه سال گذشته تاکنون به دلیل مشکلات کاغذ، ناشران کتاب‌های چندانی منتشر نکرده‌اند و قرار هم نیست که منتشر کنند؛ بنابراین نمایبشگاه مجازی کتاب چه ارزش افزوده‌ای برای مخاطب و ناشر حواهد داشت؟