برای کاربردی شدن فلسفه در علوم انسانی باید هندسه جامعی برای آن ترسیم کرد

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد رودگر مدیر گروه فلسفه پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت و گویی به برنامه های پژوهشگاه پیرامون حکمت و فلسفه پرداخت.

وی در این گفت و گو از کلید خوردن منظومه فکری آیت الله سبحانی به سرپرستی حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه خبر داد.

متن این گفت و گو به این شرح است:

اولویت های سال ۱۴۰۰ گروه فلسفه چیست؟

گروه فلسفه به دلیل موقعیت خاص علمی و نوع تاثیرگذاری که در علوم انسانی مختلف دارد باید از جایگاه معرفتی ویژه ای برخوردار شده و نسبت به رسالت خود بر پایه هویتی که دارد، معطوف به امتداد اجتماعی فلسفه نسبت به تمامی گروه های علمی و تعامل با آنها و نیازهای بنیادی، راهبردی و کاربردی نقش آفرین باشد و نیل به چنین موقعیتی ممکن نیست مگر اینکه هندسه جامعی برای آن، از دو جهت «معرفتی» و «مدیریتی» تعریف و تنظیم شود.

به نظر بنده با عنایت به درک و انتظاری که ریاست پژوهشگاه در خصوص فلسفه و گروه فلسفه دارد و به نوعی مانیفستی را در این خصوص نوشته و در جلسات شورای عالی و گروه نیز مطرح کرده اند، لازم است سازِ کار لازم و کافی را در مقام واقعیت نیز برای گروه تدارک کرد تا ایده و گفتمان مطلوب در این خصوص عملیاتی شده و از ذهنیت به عینیت تبدیل شود. بنابراین تحول جامع، مثبت و اشتدادی در این گروه و دانش های همگن و غیر آن می تواند در همه گروه های علمی مفید و موثر بوده و گروه را با کارآمدی خاصی در این زمینه مواجه سازد.

ناگفته نماند که این حقیقت زمانی تبدیل به واقعیت خواهد شد که اولا ارتباط و تعامل منطقی و تعریف شده بین گروه با گروه های دیگر بویژه در فلسفه های مضاف ایجاد شود ثانیا امتداد اجتماعی فلسفه به طور جدی و واقع گرایانه پیگیری شود، ثالثا ظرفیت گروه از حیث شورای علمی و تصویب نظامِ موضوعات و نظامِ مسائل تحقیقاتی ارتقای واقعی نه مصلحتی پیدا کند و شورای علمی، واقعا شورای علمی پیش رونده و جلوتر از زمان با توانمندی های کاملا علمی باشد. حرف در این زمینه فراوان است و اگر خدای سبحان توفیق داد و نقشه راه تحول و ارتقای گروه تنظیم شد بهتر و بیشتر می توان در این زمینه سخن گفت.

برای نیل به این اهداف و سیاست ها به چه عوامل و ابزاری نیاز است؟

در اینجا خوب است به مطلبی اشاره کنم که برای نیل به اهداف و ایده های گروه حداقل به سه سرمایه نیاز داریم؛ ابتدا «سرمایه فکری، علمی و ایده ساز و گفتمان پرداز یا نرم افزاری»، «سرمایه مالی و مادی یا سخت افزاری» و «سرمایه فرهنگی به معنای وجود اراده مستحکم، عزمِ جزم و انگیزه های لازم و کافی یا فعلیتِ قدرت نرم در اعضای هیات علمی گروه» نیاز داریم.

آیا موارد دیگری هم است؟

در هرحال به نظر بنده اولویت های گروه در سال ۱۴۰۰ است که می تواند در وهله بعد به مواردی همچون تکمیل و نهایی کردن طرح های نیمه تمام گذشته از سالهای دور تاکنون، تدارک نقشه راه ارتقای گروه من جمیع الجهات والحیثیات و تعریف روشن و شفاف از امتداد اجتماعی فلسفه در عصر نوین که فلسفه در عرصه علوم انسانی اسلامی، تآمین نیازهای نظام، حوزه علمیه و جامعه چه کارکردهایی می تواند داشته باشد، پرداختن به فلسفه مضاف و زمینه سازی مدیریت علمی فلسفه های مضاف در گروه های علمی دیگر پژوهشگاه بعد از مشخص سازی جایگاه و نسبت گروه با گروه های علمی دیگر، تکمیل و آماده سازی تحقیقات آیت الله عابدی شاهرودی و زمینه سازی انتشار آنها که برای پژوهشگاه از ضرورت و اهمیت خاص بلکه خاص الخاصی برخوردار است و ریاست پژوهشگاه نیز به تحقیقات نوآورانه این استاد سترگ حوزوی نگاه ویژه ای داشته و انتشار تحقیقات و کتب استاد را امتیازی برای پژوهشگاه تلقی می کنند.

آیا تاکنون اثری از استاد عابدی شاهرودی منتشر شده است؟

بله. تاکنون برخی کتب علمی از آیت الله استاد عابدی شاهرودی منتشر شده و اکنون نیز ۴ تحقیق با عناوین «نظام فهم دین»، «نظام فلسفه اسلامی اخص»، «نقد قوه شناخت (ج ۲) ‌» و «عدل جمعی و نقد شرور» را در دست نگارش دارند که امیدواریم ان‌شاءالله در سال جاری پس از طی کردن فرایند نشر به گروه تحویل و سپس به شورای آثار و از آنجا برای چاپ و نشر به انتشارات ارسال گردد. لازم به ذکر است که در تمامی کتب و تحقیقات یاد شده حجت الاسلام والمسلمین استاد اردستانی نقش فعال و درخور ستایشی دارند.

از دیگر آثار در دست اقدام یا انجام شده مواردی را نام ببرید؟

بله. انتشار منظومه فکری آیه الله العظمی مکارم شیرازی که بوسیله استاد حجت الاسلام والمسلیمن خسروپناه به عنوان موظفی مشار الیه در گروه فلسفه انجام شد و اکنون تحقیق و تنظیم منظومه آیت الله العظمی سبحانی که کلید زده شد، هم اکنون به فعلیت رسیده و دو کار افتخارآمیز دیگر مانند منظومه های فکری امامین انقلاب اسلامی، ان شاءالله به جامعه علمی عرضه خواهد شد.

لطفاً در خصوص فعالیت های گروه و نوع فعالیت‌های آن توضیح دهید؟

فعالیت های گروه با هویت فلسفی و ماهیت کاملا علمی براساس تمحض اول و دوم اعضای هیأت علمی و براساس برنامه های پیشنهادی طی فرآیندی که در شورای علمی گروه مورد بحث و تبادل نظر و تصویب قرار گرفته و آنگاه در شورای پژوهشکده مورد بحث و تبادل نظر و احیانا بررسی و اصلاح قرار گرفته و پس از طی مراحل رفت و برگشتی به گروه، از طریق پژوهشکده برای تصویب نهایی به شورای عالی ارسال می شود.

در واقع نوع فعالیت های پژوهشی متناظر به مؤلفه هایی از جمله؛ «تمحض محوری»، «نیازمحوری معطوف به نیاز جامعه علمی فلسفی، نظام اسلامی و جامعه اسلامی»، «بنیادی، راهبردی و کاربردی»، «امتداد اجتماعی فلسفه»، «فلسفه مضاف به علوم و امور» و «سوال و شبهه محوری» تعریف و تنظیم خواهد شد.

اما فعالیت های ترویجی و اثربخش نیز براساس ویژگی هایی درقالب های نشست های علمی، کرسی های علمی، سمینار علمی، یادداشت های علمی و اجتماعی، مصاحبه های علمی و اجتماعی، حضور علمی در مراکز آموزشی و پژوهشی، مدیریت یا دبیری علمی برخی همایش ها و هم اندیشی ها، یا ارائه نظر و نظریه یا نقد انظار علمی در کرسی های علمی ترویجی یا نظریه پردازی، انجام برخی تحقیقات علمی برای مراکز علمی براساس معیارهای ارتقای رتبه علمی، فعالیت های فرهنگی تبلیغی مناسبتی و غیر مناسبتی، «حضور مدیریتی در برخی مسئولیت های درون پژوهشگاهی و احیانا مسئولیت های کلان و کارآمد در مراکز آموزشی و پژوهشی صورت می گیرد.

با برنامه ریزی که انجام داده اید، پیش بینی شما برای سال جاری چند رخداد مهم پژوهشی است؟

بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته فعالیت‌هایی از جمله برگزاری همایش علامه مصباح یزدی؛ فیلسوف علوم اجتماعی اسلامی، انجام ۲۴ فعالیت رسانشی (مصاحبه، یادداشت و …)‌ توسط اعضای هیأت علمی گروه، برگزاری ۵ نشست علمی، برگزاری ۵ کرسی ترویجی، یادداشت های گوناگون علمی و مناسبتی از سوی اعضای گروه، تدارک برگزاری کرسی نظریه پردازی بعد از انجام فرایندهای مربوطه در دبیرخانه کرسی های نظریه پردازی و یادداشت های گوناگون علمی و مناسبتی از سوی اعضای گروه که در نیمه دوم سال ۹۹ و نیمه اول سال ۱۴۰۰ بسیار رونق داشته و اعضای ناظر به سوالات، شبهات، مناسبت های علمی و دینی تولیدات مغتنمی داشته و منتشر کرده اند که از نظر کمی و کیفی مطلوب بود، در سال جاری توسط گروه برنامه‌ریزی شده است.

آیا برنامه‌ای برای برگزاری نشست‌های مشترک با دیگر مراکز پژوهشی نیز دارید؟

بله، ان‌شاء‌الله بنا داریم کرسی آزاداندیشی حوزوی تبیین و اثبات منظومه وار بودن اندیشه دینی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی را برگزار کنیم. همچنین نشست مشترک در خصوص فلسفه مضاف با گروه های درون پژوهشگاهی و موسساتی مانند مجمع عالی حکمت و موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) را مدنظر داریم.

عملکرد پژوهشگاه و جایگاه آن در تولید علم را چگونه می‌بینید؟

بنده فکر می کنم پژوهشگاه همواره در زمینه تولید علم و حضور فعال و بالفعل در عرصه های دین و فلسفه دین، نقد جریان های روشنفکری، فلسفه مضاف و علوم انسانی اسلامی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و ایده ها و گفتمان‌های مقام معظم رهبری و نیازهای نظام اسلامی پیش قراول بوده و آثار علمی بسیار خوب و سازنده ای را در قالب های متنوع کتب، مقالات و مجلات، نرم افزارهای دانشجویی، نشست‌ها، هم‌اندیشی‌ها، همایش‌های ملی و فراملی و تعاملات علمی تولید و در معرض جامعه نخبگانی و فرهیختگانی و حتی عموم مردم قرار داد که البته در بازه‌های زمانی مختلف نوع ورود پژوهشگاه ذو مراتب و دارای شدت و ضعف بود و بنظرم پژوهشگاه با توجه به ظرفیت های بالای مدیریتی و معرفتی می تواند بهتر از این در متن علمی جامعه حضور یافته و نقش آفرین باشد.

آیا حوزه های تمحض تعریف شده در گروه، اخیراً به روز رسانی شده و یا متناسب با نیاز جامعه هدف تغییر کرده‌اند؟

یکی از ابتکارات ریاست پژوهشگاه تعریف و تنظیم تمحض های علمی برای گروه‌های و اعضای هیآت علمی پژوهشگاه بود و هست که بسیار بنیادین و مهم هست…در بازه‌های زمانی مختلف بازنگری‌هایی صورت گرفت لکن بنظر می‌رسد بایسته است بعد از تجربه محققان در تمحض‌های خودشان و نیازهای حوزه، نظام و جامعه اسلامی در تمحض‌ها بازنگری واقع‌گرایانه متناظر به محقق و موضوعات و مسائل تحقیقاتی انجام پذیرد که تدارک تمحض دوم در این خصوص می تواند کارآمدی خاص به خود را داشته و تمحض ها را روزآمد و معطوف به نیازهای یادشده و مبتنی بر استعداد و ظرفیت های علمی اعضای هیأت علمی کند.

درخصوص تحقیقات جاری در گروه و آثاری که به مرحله چاپ و انتشار رسیده اند، توضیحاتی بفرمایید؟

در سال جاری و تا این تاریخ هنوز اثری از گروه منتشر نشده اما آثار زیر در مرحله نشر قرار دارند:

۱. ‌ «فلسفه عقل (جلد اول)» : «نقد عقل جزئی در فلسفه اسلامی» / حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اردستانی ‌

۲. ‌ «فلسفه عقل (جلد دوم)»: «نقد عقل در مدارس حدیثی میرداماد و صدرالمتألهین» / حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اردستانی ‌

۳. «الفبای فلسفه» : «کتاب کار عقلی با کودکان» / حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی پرویزی

۴. فلسفه هستی (هستی اطلاقی) / حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اردستانی

۵. علم‌النفس علامه طباطبایی و تأثیر آن بر علوم انسانی ‌اسلامی / حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالحسن غفاری

۶. گام‌های پسین در فلسفه برین: ذات حق/ حجت‌الاسلام والمسلمین حسین عشاقی

۷. فلسفه هستی (هستی مراتبی) / حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اردستانی ‌

۸. فلسفه‌ی مضاف (درآمدی تأسیسی بر فلسفه‌های مضاف اسلامی) / استاد علی اکبر رشاد

۹. فلسفه خیال/ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اردستانی ‌

و صحبت پایانی و دغدغه شما به عنوان مدیر گروه فلسفه در سال ۱۴۰۰ چیست؟

ابتدا جای دارد از این فرصت پیش آمده از فعالیت های ارزشمند خبرگزاری حوزه و حمایت های رسانه ای آن از مجموعه های حوزوی به ویژه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تشکر و قدردانی کنم و به عنوان سخن پایانی می توانم به مواردی همچون رسیدن گروه به اهداف از پیش تهیه شده گروه در سال ۱۴۰۰ با عملیاتی شدن برنامه های تحقیقاتی، اثربخشی و رسانشی، حضور فکری و علمی همراه با منطق و اخلاق اعضای در شورای علمی و بررسی موضوعات، مسائل و تحقیقات موظفی و غیرموظفی اعضا و در واقع حاکمیت آرامش در درون گروه با هدف پیشبرد اهدافش که الحمدلله تاکنون چنین بود، راه اندازی فضای باز گفتگوی یا گعده‌های علمی در مسائل مورد نیاز جامعه علمی به خصوص در زمینه فلسفه مطلق و مضاف و کارکردهای فلسفه در دوران نوین، ارتقای سطح علمی در شورای علمی گروه‌ها، وجود مباحثات آزاد علمی درعین تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مدیریتی، دادن اختیار منطقی و واقعی به مدیران در ارتقای کمی و کیفی گروه‌ها(نه عدم اختیار یا اختیار صوری)، حفظ کرامت شورای علمی گروه‌ها و تصمیمات و مصوبات‌شان مگر درمواردی که با اصول و سیاست های کلان پژوهشگاه در تعارض باشد، سطح بندی تحقیقات، تحقیقات بنیادی راهبردی و کاربردی و انضمامی و تعریف درست و دقیق هرکدام و شاخصه‌گذاری برای هرسطح تحقیق بسیار مفید و سازنده هست.

البته چند دغدغه دیگر هم دارم که حضور علمی بیشتر ریاست عالیه در گروه‌های پژوهشگاه، ترکیب اعضای شورای علمی متناسب با سطح علمی هماهنگ و بدون ملاحظات ساده اندیشانه و حتی وجود اعضایی در شورای علمی که تضارب آزاء در مباحث اصلی نه مدیریتی ایجاد شود، ترابط و تعامل علمی گروه های علمی همگن در پژوهشگاه مانند فلسفه و کلام و عرفان با هم و حمایت علمی و معنوی و حتی مهارتی از اعضای محترم هیآت علمی گروه می باشد.