عاشورا؛ عنصر محوری فرهنگ و تاریخ اسلام

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در نشست «نقش عاشورا در فلسفه اجتماعی شیعیان» از سلسه نشست های حسینیه حکمت، ویژه برنامه موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در دهه اول محرم حسینی اظهار کرد: عاشورا عنصر محوری فرهنگ و تاریخ اسلام است و وقتی از نقش عاشورا در این فرهنگ سخن می گوییم یک مشکل این است که این حادثه عظیم با خوانش همدلانه قرین نباشد و فلسفه اجتماعی باری را بر این مسئله تحمیل می کند.

استاد دانشگاه ادامه داد: نقش عاشورا در علم و عمل شیعیان به جای فلسفه به کار رود، بهتر است چون فلسفه اجتماعی تعبیری متاخر است در مقابل علم یا علوم اجتماعی؛ تقابل بین فلسفه و علم متاثر از عقبه فلسفی است که از کانت آغاز شده است.   

وی تصریح کرد: تاثیر عاشورا بر عمل اجتماعی مسلمین جای بحث دارد ... اولین و شاید عمیق ترین لایه تاثیرگذاری تحلیل هایی است که درباره عاشورا در احادیث است که بازتاب آن در برخی علوم دیده می شود. این حادثه، الهی و در سطح مشیت الهی دیده می شود و تا قیامت نقش آفرین و اثرگذار است. این رویکرد نگاهی بسیار عمیق و ناظر به واقعه ای نیست که در یک مقطع تاریخ رخ داده باشد و به اتمام رسیده است.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا تاکید کرد: عاشورا رخ داده، تمام نشده و ازلی است، این نگاه علمی در شیعیان وجود دارد و این به نوع نگاه مسلمین و شیعیان به حوادث هستی باز می گردد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تاکید کرد: عاشورا به حسب ظاهر در یک مقطع زمانی و مکانی است اما در باطن امری سرمدی است و با همه عالم پیوند می خورد. همه کنشگران عرصه عاشورا از این مسئله جدا نیستند؛ یعنی فقط امام حسین(ع) و اصحاب ایشان نیستند که رفتارشان حقیقتی ازلی و ابدی دارد بلکه جبهه مقابل هم چنین هستند لذا عاشورا با احادیث طینت و فطرت هم پیوند می خورد.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا ابراز کرد: از یک سو بحث عهد و پیمانی است که خدا در وجود همه آدمیان گذاشته و گفتند: «قَالُوا بَلَی» و از سوی دیگر، آنچه را در باطن و حقیقت خود برگزیده اند، ظاهر می کنند. در صحنه عاشورا همه بر شاکله وجودی خود رفتار کردند این بحث جدی درباره  اختیار انسان است. حادثه عاشورا در روایات و در اندیشه شیعیان وقتی به رفتار و عمل انسان ها می رسد لایه ای عمیق دارد که با اسماء و اوصاف الهی در ارتباط است و از زاویه ای دیگر با همه عالم پیوند دارد.

وی در ادامه گفت: بخشی از توجه به عاشورا، تبیین این واقعه است که در ظرف علوم اسلامی و دانش های شکل گرفته در اسلام قابل عرضه است چنان که مسلمانانی که منزلت انسان کامل را درک نکردند و به آن توجه نداشتند، این فاجعه را رقم زدند.

حجت الاسلام پارسانیا تاکید کرد: این سطحی از تبیین مسئله است در توصیف مسئله هم وقتی شیعیان ورود می کنند، می بینیم عمل امام حسین(ع) در خالصانه ترین شکل رخ داده است چنان که حضرت زینب(س) در مواجهه با همه آن فجایع فرمودند: «ما رأیت الا جمیلاً».

وی ادامه داد: در اندیشه شیعی، استنباطات فقهی از واقعه عاشورا بخشی از علم اجتماعی محسوب می شود مسائل امامت هم کلامی و هم فقهی است، بُعد کلامی از آنجا است که به فعل الهی می پردازد و بُعد فقهی از آن جهت است که به وظیفه انسان در مقابل این نصب الهی اختصاص دارد.

حجت الاسلام پارسانیا تاکید کرد: فعل امام معصوم همیشه جزئی است از این فعل جزئی می توان استنباط کلی داشت از این رو، حادثه عاشورا که باطن عمیق عرفانی و فلسفی دارد گذشته از رفتار روزمره امام حسین(ع) و شیعیان نیست.

وی درباره نقش عاشورا در عمل و رفتار و زیست شیعیان، گفت: به تناسب اینکه عاشورا به لحاظ معرفتی و واقعیت دارای سطوح مختلفی است بشدت سیاسی و اجتماعی و صحنه قتال و جهاد است و از دیگر سو با روح عالم و فلسفه تاریخ و فراتر از آن با فلسفه آفرینش پیوند می خورد.

حجت الاسلام پارسانیا در پایان خاطرنشان کرد: تمسک به باطن عاشورا بخشی از هویت شیعه در طول تاریخ بوده است چنان که شیعیان بهشت و دوزخ و سعادت و فلاح خود را در تکریم و بزرگداشت و بکاء و تباکی بر امام حسین(ع) یافته اند و عملکرد سیاسی و مقاومت های اجتماعی آنها الهام گرفته از عاشورا است چنان که از پایه های اصلی انقلاب اسلامی بدون شک مناسک عاشورا بوده است از قیام 15 خرداد گرفته تا حوادث بعد؛ لذا مستمراً حیات اجتماعی شیعه متاثر از عاشورا بوده است.