آیا ما در حال اجرای حکم جهاد تبیین هستیم؟

به گزارش گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، دکتر محمد فنایی اشکوری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) و دانش‌آموخته رشته فلسفه دین دانشگاه مک‌گیل کانادا در یادداشتی به بیان ضرورت جهاد تبیین و توجه حوزه‌های علمیه به فرمان رهبر معظم انقلاب پرداخت.

آیا ما در حال اجرای حکم جهاد تبیین هستیم؟

هنگامی که حکم جهاد نظامی صادر می شود چه انتظاری از مخاطبان این حکم (اعم از نیروهای جنگنده و پشتیبانی کننده) داریم؟ انتظار این است که کشور آرایش جنگی به خود بگیرد، نیروها با امکانات و تجهیزات مورد نیاز به مرزها اعزام شوند و ... و درنهایت فضا و حال و هوای کشور متفاوت با قبل شود. آیا در مورد جهاد تبیین شاهد چنین ماجرایی هستیم؟ آیا برنامه ها و اقدامات ما با قبل از صدور حکم تفاوت اساسی پیدا کرده است؟

البته همیشه افرادی بوده و هستند که در میدان انجام تکلیف بطور خودجوش پیشگام هستند و تکلیفشان را به خوبی انجام می دهند و از ایثار و فداکاری های این افراد است که انقلاب اسلامی توانسته تا به اینجا برسد. اما سخن در عموم مخاطبین این حکم اعم از افراد و نهادها و سازمان ها است. آیا فضای جهاد تبیین در این عرصه مشهود است؟ آیا برنامه ها و اقدامات به گونه ای هست که با قبل از طرح جهاد تبیین تفاوت محسوس و چشم‌گیر دیده شود؟ چه پاسخ و توضیحی داریم؟

متاسفانه اینطور که به نظر می رسد این بیم هست که با مفهوم "جهاد تبیین" نیز معامله ای همچون معامله ای که با عناوینی که رهبر فرزانه انقلاب برای هر سال در آغاز سال نو اعلام می کنند صورت گیرد؛ برخورد تبلیغاتی و تشریفاتی پر طمطراق در ابتدا، سپس کمرنگ شدن تدریجی و در عمل اقدام درخوری نکردن و در نهایت به فراموشی سپردن، در حالیکه این عنوان ها و مفاهیم برای جهت دادن به مسیر حرکت کشور به سمت آن چیزی است که ناخدای بصیر کشتی انقلاب آن را ضروری می بیند. خدا کند که چنین نشود!

ضرورت جهاد تبیین مستلزم تحول اساسی در نظام آموزشی حوزه علمیه است

فرضیه ای که در اینجا طرح می‌شود این است که بدون تحول اساسی در نظام آموزشی حوزه های علمیه، جهاد تبیین آنگونه که شایسته است امکان تحقق ندارد. چه کسی می‌تواند جهاد تبیین کند؟ کسی می تواند وارد میدان جهاد تبیین شود که با مباحث نیازمند به تبیین آشنا باشد. یعنی موضوعات، پرسش ها و چالش های رایج را بشناسد و توان پاسخگویی به آنها و روشنگری دربارۀ آنها را داشته باشد. از طرح ها، فتنه، و نقشه های دشمن آگاه باشد و راه مواجهه با آنها را بداند. جهاد تبیین واجب است، اما آیا همه ما آمادگی و توان انجام این تکلیف را داریم؟ گرچه گام های مثبتی در تحول حوزه برداشته شده است اما بی شک برنامه های سنتی و رایج حوزه ها برای رسیدن به چنین شناخت و توانی کافی نیست. جهاد تبیین امروز غیر از تبلیغ سنتی است و روش و محتوای آن بسیار متفاوت با گذشته است.

رسالت دین امر ثابتی است که عبارت است از هدایت انسان به سمت فلاح و سعادت و اصولی هم که به فلاح و سعادت منتهی می شود ثابت و ازلی است و تغییر پذیر نیست. اما شیوه تعلیم دین و مقابله با موانع از تحولات زمان اثر می‌پذیرد. پرسش‌ها و انتظارات و بطور کلی ذهنیّت انسان ها و فرهنگ جوامع در طی زمان دستخوش تغییر می‌شود و در نتیجه شیوه پاسخگویی نیز همواره باید متحول شود.

وقتی تکلیفی واجب شود تحصیل مقدماتش هم واجب می شود. لازمه این سخن ضرورت تحول اساسی در محتوا و روش آموزش و پژوهش و تبلیغ در حوزه های علمیه است. اگر تبیین واجب است، این تحول نیز واجب است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. و اگر این واجب فوری است وجوب ایجاد این تحول نیز فوری است. آیا مراکز حوزوی ما در این مسیر قرار دارند؟ آیا به این ضرورت و فوریت توجه هست؟ ما هنگامی می‌توانیم مدعی شویم که آمادگی برای جهاد تبیین داریم که به اندازه کافی عالمان دینی زبان دان و صاحب نظر در رشته های مختلف علوم گوناگون به ویژه علوم انسانی داشته باشیم. هنگامی می توانیم مدعی شویم که بتوانیم در جهاد تبیین شرکت کنیم و بتوانیم نیازهای معرفتی و فکری جامعۀ اسلامی را تأمین کنیم؛ از طراحی عقلانی و کارآمد اصل نظام تا کمک به حل معضلات فرهنگی، سیاسی، حقوقی، اخلاقی، تربیتی و غیره. بنابراین جهاد تبیین را باید از خود حوزه علمیه شروع کرد.

جهاد تبیین کاری تخصصی است. هیچکس نمی‌تواند در همه زمینه ها وارد میدان جهاد تبیین شود و به همه پرسش‌ها و شبهه ها پاسخ دهد، جز در حد شعار و خطابه بی اثر. مجاهد میدان تبیین باید متخصص و متمحض در یک رشته علمی خاص باشد. امروزه تعداد علوم و زیرشاخه های آنها بیشمار است. بسیاری از این علوم به ویژه علوم انسانی که زیرشاخه های بسیار دارند با معارف دین و نظام اسلامی ارتباط دارند. حوزه های علمیه باید در رشته های گوناگون مورد نیاز، دانش آموخته و محقق و مبلغ داشته باشند تا بتوانند این نیاز را تأمین کنند. تحقق این امر نیازمند تحول اساسی در نظام آموزشی حوزه علمیه است. نظام آموزشی موجود بر اساس نیازهای و چالش های امروز تدوین نشده و پاسخگوی آن نیست.

نکته زیر به عنوان نقطۀ شروع این بحث در اینجا طرح می شود تا هرکس که به این باور رسیده و این ضرورت را احساس می کند بحث را دنبال کند. هر دانش آموخته حوزه علمیه که بخواهد در جهاد تبیین موفق باشد باید مراحل زیر را طی کرده باشد:

- آشنایی با کلیات علوم و معارف اسلامی،
- آشنایی با ابزارها، مهارت ها و روش های تعلیم و تحقیق و تبلیغ مانند زبان، ادبیات و دانش رسانه،
- تخصص در یکی از شاخه ها یا زیرشاخه های علوم اسلامی، مانند تعلیم و تربیت اسلامی
- آشنایی با یکی از شاخه های علوم جدید بویژه علوم انسانی مرتبط با شاخه ای از علوم اسلامی که فرد در آن تخصص دارد، مانند دانش تعلیم و تربیت جدید،
- آشنایی با فلسفه مرتبط با آن شاخه علمی مورد نظر، مانند فلسفۀ تعلیم و تربیت.

این برنامه باید چنان طراحی شود که در زمان معقولی مثلا کمتر از ده سال از زمان ورود طلبه به حوزه علمیه به ثمر رسد. برنامه آموزشی حوزه علمیه هنگامی موفق و پاسخگوی نیاز روز است که بتواند دست‌کم این انتظار را برآورد و هزاران نفر دانش آموخته ای که مدارج فوق را در رشته های مختلف طی کرده اند، پرورش دهد.