نقش مهم ارتکازات در روشمندی تولید علم فقه و پاسخگویی به مسائل مستحدثه

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در همایش بین المللی «ظرفیت شناسی اصول فقه در حل مسائل نوپدید با رویکردی مقارن» که به همت پژوهشکده فقه و حقوق دفتر تبلیغات اسلامی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، تصریح کرد: ارتکازات نقش زیادی در روشمندی تولید علم فقه و پاسخگویی به مسائل مستحدثه دارد و هر چه فقیه ارتکازشناس تر باشد و ذهنش مجهزتر به ارتکازات و قواعد ارتکازی باشد اصولش دقیقتر و فقهش قوی تر است.

وی با بیان اینکه به طور کلی ارتکازات سه گونه اتحادی، انضمامی و انبعاثی هستند گفت: در ارتکاز اتحادی، محتوا همان محتوای حکم شرعی است مثل حرمت کشتن زنان و بچه ها در جنگ که ارتکاز عقلاء‌ نیز بر همین حکم استقرار یافته است.

عضو مجلس خبرگان رهبری در خصوص ارتکاز انضمامی بیان داشت: این ارتکاز از انضمام اموری در کنار هم به وجود می آید و موجب شکل گیری ظهور جدید می شود و به سه گونه ارتکاز تعبیری ، تبدیلی و تکوینی تقسیم می شود.

وی خاطرنشان کرد: اگر برای عقلاء ارتکازی نسبت به یک واژه باشد انضمام آن با استعمال شارع باعث می شود ارتکازی شکل گیرد که لازم است آن واژه بر مرتکز عقلایی حمل شود نه معنی موضوع له که این ارتکاز انضمامی تعبیری است و به عنوان مثال مراد از مرء در روایات، انسان است و اختصاص به مرد ندارد و شامل زن و مرد می شود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اضافه کرد: زیرا در ارتکاز عقلاء مواردی هست مثل مرء که اختصاص به زن یا مرد ندارد بلکه مشترک است و لذا در این موارد اگر تعبیر مرء وارد شده است نباید به مدلول مطابقی و موضوع له لفظی آن توجه کرد و بر انسان مذکر حمل نمود بلکه باید الغاء خصوصیت نمود و بر انسان بدون لحاظ جنسیت که مرتکز عقلایی هست حمل کرد.

وی با اشاره به ارتکاز انضمامی تبدیلی بیان داشت: ارتکاز عقلائی که از بدل قرار دادن برای برخی امور شکل می گیرد و آن اهمیت امرجامع بین بدل و مبدل منه است که تلاش شده حتما به دست آید و از دست نرود، ارتکاز انضمامی تبدیلی است.

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه ارتکاز انضمامی تکوینی هم ارتکازی است که در مواجهه و تعامل انسان با طبیعت، برای انسان شکل گرفته است در تبیین ارتکاز انبعاثی گفت: این واژه از بیانات محقق اصفهانی الهام گرفته شده است.

وی اظهارداشت: محقق اصفهانی بیان می دارد که قواعد و احکام و روایات مربوط به کیل و وزن مشتمل بر حکمی است که خاستگاه فکری آن حکم به اجتناب از غرر و انبعاث از آن و التزام به ملزومات آن است یعنی عقلاء می گویند که باید از غرر اجتناب کرد و این ارتکاز، مستلزم آن است که حکم خاصی که متناسب با آن است صادر شود که از قضا شارع نیز حکمی با همان ویژگی ها را صادر کرده است. پس این حکم شارع منبعث از آن ارتکاز است.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی بیان داشت: ارتکازات زمینه ساز شکل گیری سیاق و مناسبات حکم و موضوع خاصی می شود و حکم متفاوتی را به دنبال خواهد داشت که برای شناخت دقیق کاربردهای آن باید گونه های آن که شامل عقلایی، انبعاثی فرانسلی، حادث، انبعاثی متجدد و ارتکاز در حالت حرکت است، شناخته شود.

وی در ادامه در تبیین گونه های ارتکازات خاطرنشان کرد: شناسایی مجموعه ای از ارتکازات تاثیر والایی در شناخت و کشف عمیق تر ظرایف و دقایق احکام و استنباط فقهی دارد.