چیرگی هوش مصنوعی بر انسان ممکن نیست!

نشست تخصصی «هوش مصنوعی و خلاقیت‌های انسانی» به همت اندیشکده علم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به صورت مجازی و حضوری در روز پنج‌شنبه 18 آبان ماه 1402 برگزار شد. این نشست نیم روزه با حضور جمعی از صاحب نظران در قالب 6 سخنرانی و بحث و تبادل نظر پیرامون موضوع توسط حاضران به انجام رسید.

در این نشست نیم روزه آقایان دکتر صادق واعظ‌زاده، دکتر غلامرضا اعوانی، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سعیدرضا عاملی‌، دکتر حمیدرضا ربیعی، دکتر جواد حاتمی، دکتر سیدمحمود تارا سخنرانی خواهند داشت.

دکتر صادق واعظ‌زاده استاد دانشگاه تهران در موضوع "چیرگی هوش مصنوعی بر انسان امکان یا امتناع، مخاطرات و ملاحظات" گفت: منظور ما از چیرگی، تسلط، اداره کردن و مدیریت و کنترل است و سوال اساسی این است که آیا نسبت هوش مصنوعی با انسان چنین نسبتی شده است؟ یا در آینده چنین نسبتی خواهد شد؟ با توجه به اینکه هوش مصنوعی راه درازی برای پیمودن دارد، این پرسش در موج  جدید توسعه و کاربرد هوش مصنوعی شدیدتر و قوی‌تر مطرح شده است چراکه هوش مصنوعی امروز در هم‌افزایی با مجموعه‌ای از تکنولوژی‌های دیگر شامل داده‌های انبوه، رایانش ابری،‌ انتقال داده سریع، اینترنت اشیا، واقعیت مجازی و محاسبات کوانتومی که یک مجموعه‌ای از تکنولوژی‌های هم‌بسته را تشکیل می‌دهند به تنها گزینه برای حل بسیاری از مسائل تبدیل شده و دیگر مانند گذشته یک مزیت نبوده و امروز یک ضرورت است.

واعظ‌زاده گفت: این موقعیت باعث شده است که این سوالی اساسی درباره هوش مصنوعی به صورت قوی‌تر مطرح شود؛ در چندماه گذشته گروه بزرگی از متخصصان  و صاحبان کسب و کار هوش مصنوعی در بیانیه‌ای که منتشر کردند همین سوال را مطرح کردند؛ در نشست بین‌المللی که اخیراً برگزار شد کلیدواژه‌های مناظره یکی از چهره‌های بسیار معروف در حوزه کسب و کار هوش مصنوعی مطرح شد و تعابیر مختلفی داشتند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از این نظریات بدین شرح است: "هوش مصنوعی بزرگترین تهدید وجودی برای بشریت و مخرب‌ترین نیروی تاریخ است" و مطمئن نیستیم که انسان بتواند بر هوش مصنوعی کنترل داشته باشد". پاسخ به این سوال غالباً به صورت تجربی بوده است یعنی آزمایش تورینگ، کارکردهای هوش مصنوعی با کارکردهای مشابه انسانی را مقایسه کرده و به این سوال پاسخ داده است و هیچ کدام از دو طرف پاسخ  نیز قطعی نیست!

واعظ زاده تصریح کرد: پاسخ نظری برای این سوال لازم است که جدای از پیشرفت‌های کارکردی هوش مصنوعی، بتواند نقطه پایان برای این سوال بگذارد. یک پاسخ، استناد به برتری و تمایز عقل بر هوش است چراکه در انسان عقل وجود دارد و در هوش مصنوعی عقل وجود ندارد بنابراین چیرگی هوش مصنوعی بر انسان ممکن نیست! که این پاسخِ درست و استواری است اما احتیاج به مقدمات مفصلی دارد.

استاد دانشگاه تهران گفت: در عصر مدرن، بسیاری از این مقدمات از سوی جمعی بزرگی از متفکران مورد تردید واقع شده است. ما یک راه دیگری باز می‌کنیم که اصولاً‌ ورود به عقل و برتری عقل نسبت به هوش نمی‌کند. هوش مصنوعی یک تکنولوژی و مصداق تکنولوژی است و برای پاسخ به آن سوال باید حقیقت هوش مصنوعی را بشناسیم.

وی ادامه داد: حقیقت هوش مصنوعی همان حقیقت تکنولوژی است اما حقیقت تکنولوژی به تعابیر مختلف مطرح شده است. تکنولوژی تعاریف متعددی دارد که تعدادی از آنها به حقیقت نزدیک شده و تعدادی نیز نزدیک نشده است؛ آن بخشی از تعاریفی که به حقیقت نزدیک نشده‌اند از نظر بنده یک مجموعه‌ای هستند که اهم آنها، تکنولوژی را به عنوان ابزار برای انجام کار و وسیله برای رسیدن به هدف، قواعد و روش برای انجام عمل تعریف می‌کند.

واعظ‌زاده ادامه داد:‌ اینها به حقیقت تکنولوژی نزدیک نمی‌شوند یعنی اگر از تکنولوژی تعریفی شود که برداشت عمومی همگی از مصادیق، آن نباشد!‌ تعریف درستی نیست. یک تلفن همراه یا خودرو، ابزار یا وسیله است اما وارد کردن میلیون‌ها ابزار به داخل کشور، باعث صاحب تکنولوژی شدن نخواهد شد. 

وی گفت: یک تعریفی که سعی کرده به حقیقت تکنولوژی نزدیک شود، تعریف شناختی است: "تکنولوژی یک چارچوب ذهنی است و یک کلیشه ذهنی است و کلیشه‌ای است که براساس آن، انسان مدرن به طبیعت به صورت یک منبع عظیم انرژی نگاه می‌کند که بایستی این منبع را استخراج و بهره‌برداری کند". آیا می‌توان این ذهنیت را ذهنیت تکنولوژیک نامید؟

واعظ زاده گفت: تکنولوژی یک توانش و اسم مصدر از ریشه توانستن بوده که این توانش فیزیکی و شناختی است.  این توانش، یک توانش نرم است  و توانشی است که صورت برساخته‌های انسانی را مشخص می‌کند و صورت به معنای همه مشخصات یک برساخته انسانی در مقابل ماده است یعنی شکل، حجم،‌ ابعاد آن، وزن و جنس آن جزء صورت است. توانش تعیین اینها همان تکنولوژی است یعنی تکنولوژی، توانش صورتگری است یا به عبارتی دیگر، نگاشتن صورت اشیاء است.

این استاد دانشگاه تهران با طرح این سوال که توانش صورتگری، مستقل به ذات است یا حامل احتیاج دارد؟ تصریح کرد: توانش باید متعلق به چیزی باشد بنابراین هوش مصنوعی مستقل و قائم به ذات نیست! اینکه گفته شد که هوش مصنوعی می‌تواند بر انسان چیره شود با تسامح ذکر شد! هوش مصنوعی با حامل خود که می‌تواند ماشین، سامانه هوشمند باشد با انسان قابل مقایسه است.

وی با طرح سوال دیگری مبنی براینکه که هوش مصنوعی با حامل خود یعنی ماشین یا سامانه چه نسبتی دارد؟ ادامه داد: هوش مصنوعی از بیرون به ماشین تحمیل می‌شود. حتی اگر به جایی برسیم که ماشین هوشمند بر هوش خود بیافزاید باز تصور ماشین بدون هوش یک تصور معقولی بوده و تحقق آن عقلانی است اما هوش انسانی، ذاتیِ انسانی است و هوش و انسان یک ترکیب حقیقی است.