آیا با «مدیریت آسمان» می‌توان با آلودگی هوا مقابله کرد؟

از پنجره به بیرون نگاه می‌کنی غباری سیاه رنگ سطح هوا را پوشانده است. چند روزی هست که تنفس در هوای شهر‌های مختلف سخت شده و وقتی که به بیرون می‌آیی با سوزش چشم،گلو، سردرد و سرفه مواجه می‌شوی. بعضی از مردم ماسک زده‌اند تا بلکه از ورود این ذرات آلاینده به گلو و حلق خود جلوگیری کنند.این‌ها همه نشان از آلودگی هواست پدیده‌ای که هر پاییز و زمستان به علت وارونگی هوا بیشتر گریبانگیر شهر‌ها می‌شود.

آلودگی هوا چیست؟

 آلودگی هوا به تغییرات فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی در هوای جو گفته می‌شود. این شرایط زمانی ایجاد می‌شود که ذرات گرد و غبار، گازهای مضر و دود وارد جو شده و موجب کثیف شدن هوا شوند. آلاینده‌هایی که در هوا وجود دارند، برای سلامت انسان و کل کره زمین مضر هستند. گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که در حال حاضر از هر ۱۰ نفر ۹ نفر از افراد کره زمین هوا آلوده و حاوی آلاینده‌هایی بیشتر از حد مجاز را تنفس می‌کند.

آلودگی هوا می‌تواند به دو بخش تقسیم می‌شود، آلودگی هوای قابل مشاهده و آلودگی هوای نامرئی یا غیرقابل مشاهده. آلودگی می تواند هر ماده‌ای باشد که مانع از تحمل هوا شود و روی سلامتی موجودات زنده اثر بگذارد. حفظ تمام موجودات زنده روی زمین، به دلیل ترکیب گازهایی است که به طور کل، «جو» را تشکیل می‌دهند؛ عدم تعادل ناشی از افزایش یا کاهش درصد این گازها می تواند برای بقا مضر باشد. آلودگی هوا عبارت است از حضور یک یا چند آلاینده‌ یا ترکیب در هوای آزاد و یا هوای داخل  در مقادیر و مدت زمانی که ممکن است سبب آسیب به زندگی انسان، گیاه یا حیوان یا حتی اشیا شود.

انواع آلودگی

برای اینکه عوامل اصلی آلودگی هوا را متوجه شویم باید چندین تقسیم بندی را متوجه شویم. آلاینده‌های اصلی هوا می‌توانند توسط منابع اولیه یا منابع ثانویه به وجود بیایند.

عوامل اصلی آلودگی هوا

سوزاندن سوخت های فسیلی

دی اکسید گوگرد که از احتراق سوخت‌های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و .. منتشر می‌شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه شامل کامیون، اتومبیل، قطار، هواپیما باعث ایجاد آلودگی زیادی می‌شود. استفاده بیش از حد آن ها برای محیط زیست بسیار مضر است زیرا گازهای خطرناک ناشی از آن‌ها، باعث تخریب تدریجی آن می‌شود.

گازهای خروجی کارخانه‌ها و صنایع

صنایع تولیدی مقدار زیادی مونوکسیدکربن، هیدروکربن، ترکیبات آلی و مواد شیمیایی را در هوا پخش می‌کنند و به همین دلیل کیفیت هوا را کاهش می‌دهند. پالایشگاه های نفت نیز، هیدروکربن و سایر مواد شیمیایی آلوده دیگر را در هوا منتشر می‌کنند.

 آلاینده‌های خانگی، تخریب محیط زیست، سوزاندن زباله و....از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند.

اینورژن در فصل سرد

اما در فصول سرد یکی دیگر از عوامل مهم وارونگی هوا( اینورژن)، هست که باعث می‌شود آلودگی تشدید شود.هوای آرام و بدون باد، زیرا وزش باد و ایجاد تلاطم در هوا موجب مخلوط شدن دمای هوا در سطوح مختلف شده و مانع از شکل گیری پدیده وارونگی دمایی می گردد.

در شرایط وارونگی، هوای گرم در لایه های بالاتر و هوای سرد در لایه‌های پایین تر قرار می‌گیرد و چون هوای سرد سنگین‌تر است، به آرامی و ساکن در جای خود باقی می ماند. بنابراین در شرایط وارونگی، جو زمین عملا به طور مجازی دارای روکشی از هوای گرم می‌گردد که در مقایسه با هوای لایه های زیرین سبکتر بوده و مانند یک سرپوش به هوا در لایه های سرد پایین‌تر امکان عبور و صعود به لایه های گرم بالاتر را نمی‌دهد.

یکی از کارشناسان فعال در زمینه آلودگی هوا معتقد است که اگر ما بتوانیم این وارونگی را بر طرف کنیم می‌شود شرایط را در پاییز و زمستان کنترل کرد.

وارونگی عامل اصلی آلودگی هوا

محمد حسین رامشت کارشناس و پژوهشگر حوزه آلودگی هوا به خبرنگار فارس گفت: آن چیزی که باعث می‌شود وضعیت هوا به حد غیر مجاز برسد وضعیت هوا است که اصطلاحاً به آن وارونگی یا اینورژن می‌گویند. ما در تمام سال منابع آلودگی هوا را داریم اما این موضوع که در زمستان با موضوع آلودگی روبرو می‌شویم دلیل آن وارونگی هوا است. وارونگی در یک کمربند خاصی از کره زمین که ایران هم در آن هست اتفاق می‌افتد.

وی ادامه داد: در تابستان حتی این آلودگی‌ها بیشتر هستند ولی با بالا آمدن خورشید وارونگی هوا شکسته شده یعنی در هوا ناپایداری ایجاد می‌شود که این ناپایداری سبب می‌شود که درجه بحران نرسد. این وارونگی در واقع انسداد هوا است که مثل لحاف بر روی شهرها قرار می‌گیرد و از پخش شدن آلودگی جلوگیری می‌کنند.

راهکار وارونگی، مدیریت آسمان

رامشت افزود: برای این موضوع دو مدل راه‌حل داریم، اولی مدیریت شهری است که به طور مثال سوخت ماشین‌ها را عوض کنیم یا حمل و نقل عمومی را گسترش دهیم که این کارها جواب مثبتی نداده، موثر است ولی کافی نیست. راه‌حل دیگر مدیریت آسمان است، یعنی مکانیزمی که در طبیعت در کل سال ایجاد می‌کند را در این چند ماه هم بتوانیم ایجاد کنیم. یعنی آشفتگی هوا ایجاد کنیم تا سکون هوا شکسته شده و وارونگی از بین برود.

این پژوهشگر حوزه آلودگی هوا گفت: با مطالعات لازم می‌توانیم زمینه شکستن وارونگی را ایجاد کنیم. در زمانی که وارونگی است اگر فشار و دمای هوا را داشته باشید در آن منطقه سلول‌های بسته‌ای وجود دارد که شما با تحریک این سلول‌ها باعث نزدیک شدن آن‌ها به یکدیگر شده و وارونگی شکسته می‌شود.

وی ادامه داد: باید سلول‌های هوایی را در اطراف شهر مورد نظر پیدا کرد تا با تحریک آن‌ها بتوان این آشفتگی را ایجاد کرد. اگر بتوانیم باد ایجاد کنیم از ایجاد غلظت در هوا جلوگیری می‌شود.