نشست علمی «طراحی و مدیریت دینی سکوهای فضای مجازی» برگزار شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست علمی «طراحی و مدیریت دینی سکوهای فضای مجازی» با ارائه حجت الاسلام رضا سامان مدیر کارگروه مطالعات مجازی پژوهشکده باقر العلوم، صبح امروز در دانشکده دین و رسانه برگزار شد.

وی با بیان اینکه سکوهای مجازی به عنوان یکی از رسانه های نوین مطرح می شوند که باید در خصوص ساخت، مدیریت و نحوه وجود آن بررسی صورت گیرد، اظهار داشت: باید بررسی کنیم آیا می توان از منظر دین به این امور پاسخ داد؟ ورود به عرصه رسانه های نوین سه نوع ورود دارد که اولین آن ورود محتوایی و تولیدی است، دومین لایه سیاست‌گذاری و سومین لایه سکوها هستند.

این پژوهشگر شبکه های اجتماعی با بیان اینکه رسانه‌های تعاملی خلأ مشارکت گیری از مردم را پر می‌کند، اظهار داشت: این پرکردن خلأ با آموزه های دینی نیست و با پارادایم غرب پیش می رود؛ پلتفرم ها و سکوهای بومی حرکت خوبی است، اما این سکوها را می توان از مناظر مختلف نگاه کرد؛ در طراحی سکوها مسأله این است که چه نوع سکوهایی و زیست بوم هایی می تواند برای افق تمدن اسلامی راهگشا باشد و آیا طراحی دینی سکوها ممکن است؟

وی امکان‌سنجی سکوهای دینی را اولین مسأله عنوان کرد و در ادامه اظهار داشت: برخی مطرح می کنند اصل سکو که دینی نیست تا دین بتواند از آن بهره برداری کند، از این رو در یکی از مباحث با نگاه ورود دین به سکو، می توان آن سکو را صورت بندی کرد؛ پلتفرم یا سکو بستری است که در آن الگوی خاصی از تعامل شکل می گیرد و شأن مالکان سکو نیز پله ای بالاتر است که تنظیم گری می کنند؛ سکوها بالاتر از یک کسب و کار بوده و می توانند سیاستگذاری در حد خرد انجام دهند و سود و درآمد آن هم در همین است.

حجت الاسلام سامان در ادامه با بیان اینکه تعاون در سکوها توسط مالکان هدایت شده است، اظهار داشت: سؤال پیش می آید که دین با سکوها نسبتی دارد که پنج پاسخ به آن داده می شود: 1- هیچ نسبتی ندارند. 2- دین به عنوان حل کننده امور مردم باید در حد اینکه خدمتی ارائه شود، دخالت کند 3- دین باید برای رفع آسیب ها خطوط قرمزی را معرفی کند 4- سطح بالاتر حضور دین در امر فناورانه که دین را بهره بردار آن می داند 5- می توان چرخ دنده‌های پلتفرم را به نحو دینی چیدمان کرد. مسأله این است که چگونه می توان سکویی مطابق امر دینی ساخت.

وی با بیان اینکه امور فناورانه مقصد پذیر بوده و حکمرانی می تواند در آن دخالت کند، تصریح کرد: عمده سکوها علاوه بر اینکه محل حکمرانی بوده، وجودشان هم نسبت مستقیم با ارزش ها دارد؛ در طراحی معطوف به ارزش، می توان سکوهای موجود را اصلاح کرد، همانطور که دستیار صوتی گوگل سبب شده بود کودکان حرف‌های خود را دستوری بزنند، از این رو لازم شد یک «لطفا» هم موقع درخواست خود بگویند. وقتی کار و رسالت سکو را از درون نگاه کنیم و متوجه شویم چه نسبتی با طراح دارد، سه عنصر ایده، ظرف و مظروف را در می یابیم.

این پژوهشگر حوزه فضای مجازی در ادامه با بیان اینکه سکوهای مجازی علاوه بر ایده، نظام واکنش ها دارد، تصریح کرد: ایده محوری پلتفرم ها و نسبت آن با ارزشها یک مسأله است؛ جامعه ای که در سکوهای مجازی شکل می گیرد یک سطح و یک طبقه نیستند و مانند جامعه فیزیکی امام، حزب و ملأ دارد و ظرف و ساختارش هم شامل الگوریتم ها و نظامهاست.

وی انطباق روش ها و الگوهای ساخت و مدیریت سکو با موازین دینی را ضروری دانست و بیان داشت: علامه طباطبایی در خصوص آیه «من ثقلت موازینه» کلمه موازین را جمع میزان و ترازو گرفته و این آیه نشان می دهد ترازو ها و عناصر دینی را می توان در امور دخالت داد؛ ترازوها کاربردهای مختلفی دارند و کسی که ترازوی دینی دارد مانند ترازوی طلا است که بسیار ارزشمند بوده و کار ارزشمندی انجام می دهد؛ ما نمی گوییم همه مسائل مستحدثه در قرآن آمده اما می توان بسیاری از مسائل را از طریق آموزه های دین فهمید.

حجت الاسلام سامان با بیان اینکه نیازهای انسان با توجه به جهان بینی دینی، متفاوت با فرهنگ غرب بوده، اضافه کرد: غربی ها برای کسب سود بر روی نقطه ضعف انسان مانند شهوت دست می گذارند و یا از طریق وهم و غضب جامعه را به سمت مصرف برده و از اشرف مخلوقات سوء‌استفاده می کنند؛ اگر نیاز دینی ایده محوری باشد دیگر الگوریتم نمایشگری اینستاگرام در سکوی دینی ریخته نمی شود.  در امتیازدهی و رتبه بندی کاربران در سکوهای داخلی می توان از آموزه های دینی استفاده کرد و حتی برای بازخوردهایی مانند لایک ایده هایی دینی ارائه داد. در نظام ساختاری به مؤلفه های سرعت و ایجاد لذت جویی بسنده نمی کنیم، بلکه مسیر به نحوی دیگر ادامه پیدا می کند.

وی در ادامه با اشاره به معضلات تمدن غرب مانند اضطراب ها و افسردگی ها، اظهار داشت: در نگاه اسلام مرگ و میر فرهنگ‌ها قواعدی دارد و روش ائمه کفر و روش ائمه ایمان چیز دیگری است؛ مسیر ما در دین مسیر رشد و کمال است و چرخه نیاز، حمایت، هدایت و پاداش یک چرخه دینی بوده که در ساخت سکوها قابل اجرا ست. سازندگان سکو نیازی را ایجاد کرده و از طریق سکوها برطرف می کنند و سپس سعی می کنند کاربر را مطیع کنند و آن را در نظام معنایی خود بیاورند اما حداقل امر ذائقه سازی می کنند.

حجت الاسلام سامان در خصوص مسائل سکوهای دینی ادامه داد: در اتاق ایده پردازی به تک تک اجزاء دیدگاه دینی در خصوص سکوها فکر کردیم و به این نتیجه رسیدیم که لازم است به علما و متخصصین رجوع شود؛ به 90 مسأله بر اساس تقسیم بندی رشته‌های دینی رسیدیم و در رفت‌وبرگشت بین میدان و مبنا مسائل را پخته کردیم. مسائل با نگاه ساخت استخراج شدند که 10 مورد آن را برای پاسخ و شروع به کار انتخاب کردیم تا پس از کار تحقیقاتی به طراحان ارائه شود.

وی به عنوان سؤال اول، گفت: شیوه شکل‌گیری جامعه و فرهنگ در محیط سکو چگونه است؟ در مباحث جامعه شناسی و فرهنگ این مسأله بحث شده است اما ما وسواس داریم که نگاه به این امر دینی باشد تا مشخص شود که جامعه و فرهنگ در سکوهای اینترنتی چگونه شکل می گیرد؟ انتقال فرهنگ، نمادها، هنجارها، عقائد و آرمان در جامعه مجازی چگونه شکل می گیرند؟

این پژوهشگر فضای مجازی در طرح سؤال سوم اظهار داشت: پلتفرم‌ها در جایی ایستادند که می‌توانند مشارکت مردمی را اخذ کنند؛ در نگاه امامین انقلاب به مردم نگاه ویژه‌ای شده است؛ مردمی‌سازی پلتفرمی یک مسأله مهم است و باتوجه به نگاه مردمی خاص در اندیشه انقلاب، نسبت این نگاه به مردمی‌سازی پلتفرم چیست.

وی ادامه داد: یک کابر باید چه نصابی داشته باشد که از پخش فراگیر استفاده کند؟ در اپلیکیشن لایکی فردی می تواند یک لایو میلیونی داشته باشد و سؤال پیش می آید که هر کس می تواند از پخش فراگیر بهره بگیرد؟ افراد فاقد صلاحیت می‌توانند به راحتی تریبون داشته باشند؟ در حدیثی از امیرمؤمنان آمده در جامعه ای که مردم به علما رجوع نکنند، آن جامعه به سمت هلاکت می رود و این علما شامل متخصصین دنیا و آخرت می شود.

حجت الاسلام سامان با اشاره به ضرورت حل مسأله اقتصادی سکوها و خلق ارزش، افزود: در اینستاگرام همه چیز دارای فیلتر و به صورت شیک است است و بی-رئال در نقطه مقابل ایده اینستاگرام شکل گرفته است به این شکل دو دقیقه فردی فقط دو دقیقه وقت تولید محتوا دارد و از این رو ژولیده حاضر می شود و ادعا می شود که این فضا واقعی تر است؛ غرب در این افراط و تفریط ها گیر کرده است.

وی اضافه کرد: اگر عنصر شرم نباشد جرائم بالا می رود، از این رو باید مسأله باشد که چه چیز در یک سکو و پلتفرم تولید شرم می کند؟ یکی دیگر از مسائل شرطی‌سازی و تقویت متناوب مثبت مسأله است که آیا در این مورد قبول است؟ موشی را در یک گردونه می اندازند و تا به دنبال خوردنی بدود و در نهایت نمی رسد. کاربر اسکرول را بالا و پایین می کند و به چیزی که می خواهد نمی رسد و این در اثر اقتصاد توجه است به این معنا که صاحبان سکوها به‌گونه ای برنامه ریزی می‌کنند که کاربر وقت خود را درگیر کند.

مدیر کارگروه مطالعات مجازی پژوهشکده باقر العلوم با اشاره به اینکه یکی از اوقات زندگی انسان را تفریح در بر می‌گیرد، اظهار داشت: سرگرمی پایه فضای مجازی است که باید از نگاه دینی جایگاه آن مشخص شود؛ با توجه به نگاه دین در خصوص مطلوبیت آزادی بیان، حدود این امر در سکوهای مجازی باید چگونه باشد. اصولی که دین برای امر بیان ارائه کرده است بسیار کارساز است که جمع آن با آزادی بیان هر چند مشکل اما راهگشا است.

وی به عنوان مسأله دهم اثرگذاری پلتفرم‌ها را بر روی مصرف مردم بسیار مؤثر ارزیابی کرد و خاطرنشان کرد: اکسپلور اینستاگرام مصرف محتوایی کاربر را مدیریت می‌کند و مشاهده پذیری و جذابیت را به همه ملاک‌ها ترجیح می‌دهد. مصرف به اندازه به عنوان یک مسأله در طراحی سکو قابل ملاحظه است.