تربیت علمی و اخلاقی دانشآموزان در راستای تعالی فرهنگی
اشاره: سازمان مدارس صدرا که از سال ۱۳۸۱ زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی تأسیس شده است به عنوان یکی از نهادهای برجسته آموزشی در ایران شناخته میشود؛ این سازمان بهویژه بر روی تربیت دانشآموزان نخبه و مهذب تمرکز دارد و در این راستا ویژگیها و برنامههای متعددی را برای ارتقاء سطح علمی و اخلاقی دانشآموزان خود در نظر گرفته است؛
از اینرو برای بررسی دقیقتر اقدامات و دستاوردهای این سازمان خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، گفتوگویی با حجتالاسلام محمدحامد مبینی، قائم مقام سازمان مدارس صدرا و معاونت مدارس و فرهنگیان بنیاد ملی نوجوان، انجام داده است تا به تشریح برنامهها و پروژههای مختلف سازمان و به دستاوردهای قابل توجهی که در سالهای اخیر به دست آمده بپردازد.
رسا ـ چه ارزشها و اصولی در مدارس صدرا ترویج میشوند و اساساً مدارس صدرا چه تفاوتهایی با دیگر مدارس دارند؟
مدارس صدرا که تحت نظارت سازمان تبلیغات اسلامی فعالیت میکنند به عنوان مدارس آموزش و پرورشی دولتی شناخته میشوند؛ این مدارس با همکاری و هماهنگی کادر محترم آموزش و پرورش اداره میشوند؛ اگرچه کادر مدرسه عمدتاً از نیروهای آموزش و پرورش تشکیل شده است؛ اما سازمان تبلیغات اسلامی نیز از لحاظ مدیریتی، نیروی انسانی و محتوای آموزشی آوردههای مهمی به این مدارس اضافه میکند.
در هر مدرسه صدرا یک طلبه آموزش دیده نیز حضور دارد که وظیفهاش نظارت بر مسائل تربیتی و اجرای برنامههای فرهنگی است که توسط سازمان تبلیغات تعریف شدهاند، این طلبهها بهطور دقیق در جریان اتفاقات و رویدادهای تربیتی مدارس قرار دارند و در این زمینهها فعالیت میکنند.
نحو انتخاب کادر مدیریتی و آموزشی مدارس صدرا
انتخاب کادر مدیریتی و آموزشی این مدارس بر عهده سازمان تبلیغات است و این کادر معمولاً از میان دوستان فرهنگی انتخاب میشوند که نگرش ارزشیتر و دغدغه انقلابیتری نسبت به مسائل تعلیم و تربیت دارند. افزودههایی که سازمان تبلیغات به این مدارس ارائه میدهد، شامل تأمین ساختمانها و تجهیزات مورد نیاز مدارس است. این سازمان علاوه بر تأمین سختافزارهای لازم، به بحث محتوایی نیز توجه ویژهای دارد و تلاش میکند تا با ایجاد نرمافزارهای مناسب، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را به اجرا درآورد.
به طور کلی، مدارس صدرا با بهرهگیری از این ترکیب منحصر به فرد از نیروی انسانی و منابع آموزشی، تلاش میکنند تا محیطی متعالی و انقلابی برای دانشآموزان فراهم کنند. سازمان تبلیغات اسلامی با همکاری نزدیک با کادر آموزش و پرورش، در جهت تحقق اهداف تربیتی و آموزشی این مدارس گام برمیدارد و نقش مهمی در پیشبرد این اهداف ایفا میکند.
رسا ـ چگونه مدارس صدرا با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و با اجرای برنامههای متنوع پرورشی، آموزشی و مدیریتی توانستهاند سهمی از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را در مدارس خود محقق کنند و در تابستانها نیز به تربیت بدون توقف دانشآموزان ادامه دهند؟
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که حدوداً در سال ۹۰ تدوین شده است، از سوی مقام معظم رهبری به شدت مورد تاکید قرار گرفته و ایشان در سالهای اخیر بر ضرورت اجرای آن تاکید داشتهاند. با این حال، آموزش و پرورش به دلیل گستردگی دایره مخاطبین و دیگر چالشها، نتوانسته است به طور کامل در این عرصه گامهای جدی بردارد. به طور مشخص، مقام معظم رهبری در اردیبهشت ماه امسال باز هم تاکید کردند که الگوی عملیاتی برای اجرای سند تحول در مدارس باید شکل بگیرد و از آموزش و پرورش در این زمینه گلایه داشتند.
سازمان تبلیغات اسلامی در تلاش است تا در کنار کادر فرهنگی که از میان فرهنگیان انتخاب میشود، اجرای سند تحول را در دستور کار قرار دهد. این تلاشها شامل چندین حوزه است؛ یکی از این حوزهها بحث نکات پرورشی است که در مدارس رقم میخورد. در عرصههای پرورشی، آموزشی و مدیریتی که در مدرسه اتفاق میافتد، میتوان حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از سند تحول بنیادین را در مدرسه محقق کرد. بقیه ۵۰ تا ۶۰ درصد به ساختارهای بالادستی آموزش و پرورش مربوط میشود که هنوز در آن زمینه گامهای جدی برداشته نشده است، گرچه تعاملات با آموزش و پرورش در سازمان مدارس صدرا وجود دارد، اما آنچه در مدرسه اتفاق میافتد، بسیار مهم است و میتواند تغییرات خوبی را به وجود آورد.
یکی از مواردی که در سند تحول بنیادین آمده این است که مدرسه باید به عنوان کانون پیشران محلی عمل کند، به این معنی که مدرسه نباید فقط یک مرکز آموزشی باشد. بسیاری از مردم و حتی مسئولین فرهنگی، مدرسه را تنها به عنوان یک مرکز آموزش علمی میبینند، در حالی که سند تحول دیدگاه فراتری دارد. مدرسه باید کانونی باشد که در محله فعالیتهایی را راهاندازی کند و با مسجد، تاجر، بقال و امام جماعت محل و والدین ارتباط برقرار کند. در این راستا، سازمان تبلیغات اسلامی موفق به اجرای برنامههای گستردهای شده است. علاوه بر این، در مدارس صدرا ساختاری به نام کانون مدرسه شکل گرفته که در تابستانها نیز فعال است.
شعاری با عنوان «تربیت بدون توقف» برای تابستانها
آموزش و پرورش در دو سال اخیر شعاری با عنوان «تربیت بدون توقف» برای تابستانها مطرح کرده است و این شعار در مدارس صدرا تحقق یافته است. بسیاری از مدارس صدرا در تابستان تعطیل نیستند و دانشآموزان در صبحها و بعدازظهرها برای فعالیتهای علمی، مهارتی، اعتقادی، اخلاقی و پرورشی به مدرسه میآیند. اردوهای مختلف نیز در این مدارس برگزار میشود. این نوع تحول، تنها به برنامههای پرورشی محدود نمیشود؛ دانشآموزان به عنوان کنشگران فعال در درجه اول مخاطب هستند و در درجه دوم، خود به سمت دیگران حرکت میکنند.
مقام معظم رهبری نیز در دو سال اخیر در دیدار با فرهنگیان تاکید داشتند که آسیبهای اجتماعی باید توسط دانشآموزان و معاونت پرورشی حل شود. به این معنا که دانشآموزان باید به صورت کنشگرانه و فعال در این عرصه گام بردارند و خود اقدام به حل این مشکلات در جامعه کنند.
رسا ـ چه اقداماتی در مدارس صدرا انجام میشود که به کنشگری نوجوانان و نقشآفرینی فعال مدرسه در جامعه کمک میکند، و چگونه این مدارس با توجه ویژه به مسائل تربیتی و اخلاقی، توانستهاند به یک مقصد آموزشی مطلوب برای والدین تبدیل شوند؟
در مدارس صدرا، چندین نکته شاخص وجود دارد که این مدارس را از دیگر مراکز آموزشی متمایز میکند و به آنها ارزش ویژهای میبخشد: شاخص اول کنشگری نوجوانان و نقشآفرینی مدرسه است، مدارس صدرا به دنبال این هستند که نوجوانان را به عنوان کنشگران فعال در جامعه پرورش دهند. این مدارس تلاش میکنند تا نهاد مدرسه تنها به عنوان یک مرکز آموزشی محدود نشود و بتواند نقش موثری در جامعه ایفا کند.
به طور خاص فعالیتهای پرورشی و اجتماعی: دانشآموزان در فعالیتهای مختلف اجتماعی و فرهنگی، مانند برپایی موکبها و هیئتها، مشارکت میکنند و در ایام مختلف مناسبتها فعالانه حضور دارند، طرحهای روشنگری: در طرحهایی مثل «سفارتخانه مقاومت»، هر دانشآموز به عنوان سفیر و هر مدرسه به عنوان سفارتخانه عمل میکند. این طرحها شامل فعالیتهایی نظیر تبیین مسائل مهمی، چون وضعیت غزه، برگزاری همایشها و دعوت از والدین و اهالی محل است.
فضای تربیتی و اخلاقی مدارس صدرا
فضای تربیتی و اخلاقی ویژه از دیگر شاخص های مدارس صدرا است، مدارس صدرا به طور ویژهای به مسائل تربیتی و اخلاقی اهمیت میدهند. این مدارس به قدری از نظر تربیتی قوی هستند که والدین از اقشار مختلف جامعه برای ثبتنام فرزندانشان به این مدارس روی میآورند. این وضعیت به ویژه در مناطقی که وضعیت تربیتی مناسبی ندارند، بیشتر مشهود است.
یکی دیگر از نکات برجسته مدارس صدرا، مدیریت و کادر تربیتی آنهاست. مدیران و کادر تربیتی این مدارس توسط سازمان تبلیغات اسلامی انتخاب میشوند و این افراد به شدت به ارزشهای دینی و اسلامی پایبند هستند. حضور طلبهها و مبلغان آموزشدیده در مدارس به تقویت فضای تربیتی و فرهنگی کمک میکند و ارزشهای اسلامی را به صورت عملی به نمایش میگذارد.
در مجموع، مدارس صدرا با پیادهسازی این اصول و روشها، به دنبال ایجاد محیطی آموزشی و تربیتی هستند که نه تنها به رشد علمی دانشآموزان کمک کند، بلکه آنها را به کنشگران فعال و تاثیرگذار در جامعه تبدیل نماید.
رسا ـ چه برنامهها و فعالیتهایی برای تقویت تربیت دینی و اخلاقی دانشآموزان وجود دارد؟
برنامههای تربیتی در مدارس صدرا به دو دسته اصلی تقسیم میشود: برنامههایی که به صورت مستقل توسط هر مدرسه طراحی و اجرا میشود، و برنامههایی که توسط ستاد سازمان مدارس صدرا طراحی و به مدارس مختلف ابلاغ میشود.
آن دسته از برنامههای طراحی شده توسط مدرسه شامل فعالیتها و اقدامات متنوعی است که به طور مستقیم در هر مدرسه اجرا میشود.
توجه به مباحث اعتقادی و اخلاقی در مدارس صدرا
مدارس صدرا به طور منظم کلاسهای آموزشی در زمینه مباحث اعتقادی و اخلاقی برگزار میکنند. این کلاسها شامل مباحث مذهبی و ملی است که به تربیت مذهبی و فرهنگی دانشآموزان کمک میکند؛ جلسات و جشنهای مناسبتی: دانشآموزان در برگزاری جلسات و جشنهای مختلف مناسبتی نقش فعال دارند. تقریباً هیچ مناسبت مذهبی، تربیتی یا ملی نیست که دانشآموزان در آن نقش نداشته باشند و فعالیتی برای آن ترتیب نداده باشند.
واگذاری مسئولیت ها به دانش آموزان
یکی دیگر از برنامههای مهم، واگذاری مسئولیت به دانشآموزان است. در این برنامهها، دانشآموزان مسئولیتهایی را در مدرسه بر عهده میگیرند و در مدیریت مدرسه مشارکت میکنند. این فعالیتها به تقویت مهارتهایی مانند تفکر، دقت، مسئولیتپذیری، اعتماد به نفس و خودباوری کمک میکند.
دسته دوم، برنامههای طراحی شده توسط ستاد سازمان مدارس صدرا است که به طور کلی توسط ستاد سازمان مدارس صدرا طراحی و به مدارس ابلاغ میشود؛ این فعالیتها شامل است شعار سال تحصیلی و هر سال، ستاد مدارس صدرا شعاری را برای مدارس تعیین میکند که بر اساس آن، برنامههای ویژهای طراحی میشود. به عنوان مثال، شعار سال تحصیلی گذشته «مدرسه تحولخواه، پیشرانی نوجوانان در گام دوم انقلاب اسلامی» بود. هدف این بود که مدارس به پیشرانی نوجوانان پرداخته و دانشآموزان را برای نقشآفرینی مؤثر در گام دوم انقلاب اسلامی آماده کنند.
برنامههای ویژه برای دانش آموزان
ستاد مدارس صدرا همچنین برنامههای ویژهای برای دانشآموزان طراحی میکند. یکی از این برنامهها، «کارویژه نسل نو، حرف نو» بود که هدف آن ارتقاء توانمندیهای دانشآموزان و آمادهسازی آنها برای ایفای نقشهای مؤثر در جامعه بود.
در مجموع، مدارس صدرا با اجرای این برنامهها و فعالیتها، تلاش میکنند تا دانشآموزان را از نظر تربیتی و فرهنگی به نحو احسن آماده کنند و آنها را برای نقشآفرینی فعال در جامعه آماده سازند.
رسا ـ در سال تحصیلی گذشته تعداد دانشآموزان ثبتنام شده در مدارس صدرا و نسبت دختران به پسران در این مدارس چقدر بود؟
در سال تحصیلی گذشته، مدارس صدرا میزبان ۱۸،۲۵۰ دانشآموز بودند که تعداد دختران و پسران در این مدارس تقریباً برابر بود.
رسا ـ نرخ موفقیت دانشآموزان در المپیادهای علمی و مسابقات کشوری و بینالمللی چگونه است؟
دانشآموزان مدارس صدرا در المپیادهای تربیتی دینی آموزش و پرورش موفقیتهای چشمگیری داشتهاند و در سطح شهرستان، منطقه و استان توانستهاند مقامهای بالایی را کسب کنند. این موفقیتها شامل مسابقات نماز، اذان، قرآن، نهج البلاغه، و صحیفه سجادیه میشود که تحت عنوان مسابقات تربیتی برگزار میشوند. اما در زمینههای علمی و المپیادهای بینالمللی، به دلیل تمرکز بیشتر این مدارس بر رشته علوم و معارف اسلامی که فضای اعتقادیتری دارد و تعداد کمتری دانشآموز را به خود جذب میکند، حضور کمتری دیده میشود. با این حال، در کنکور سراسری، این مدارس موفق به کسب رتبههای دو رقمی و حتی سه رقمی شدهاند.
رسا ـ میانگین تجربه کاری معلمان در این مدارس چقدر است؟
الحمدالله کادر آموزشی مدارس صدرا از تجربه و مهارت بالایی برخوردارند. مدیران این مدارس عمدتاً دارای ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه کاری در آموزش و پرورش هستند. دبیران نیز از میان دبیران منتخب مدارس هر شهرستان و استان انتخاب میشوند، بسته به ظرفیتها و تواناییهای موجود در هر منطقه. به طور کلی، میانگین سابقه کاری کادر آموزشی مدارس صدرا حدود ۲۰ سال است، که این تجربه شامل فعالیتهای گستردهای در آموزش و پرورش میشود، نه صرفاً در مدارس صدرا.
رسا ـ چه تعداد برنامههای فوقبرنامه در سال تحصیلی جاری برگزار شدهاند؟
برنامههای فوق برنامه در مدارس صدرا در سه بخش اصلی پیگیری میشود. نخستین بخش، کانون تابستانی مدرسه است که در آن دانشآموزان در تابستان به صورت روزانه یا یک روز در میان در مدرسه حضور مییابند و در کلاسهای مختلف مهارتی، علمی، هنری، بصیرتی، اخلاقی و اعتقادی شرکت میکنند. این برنامهها تحت شعار «تربیت بدون توقف» آموزش و پرورش، به شکل منظم در مدارس صدرا برگزار میشوند. همچنین، کانون مدرسه صدرا شامل برنامههایی مانند هیئت ثقلین است که در مناسبتهای مذهبی همچون محرم، اربعین، رمضان و سایر مناسبتها، جلسات قرآن و هیئتهای مذهبی برگزار میشود.
اهمیت برنامههای فوقبرنامه در مدارس صدرا
دومین بخش، برنامههای فوقبرنامهای است که بر اساس ظرفیت هر مدرسه و شهرستان در طول سال تحصیلی اجرا میشوند. این برنامهها شامل فعالیتهای علمی، هنری و سایر رویدادهای مرتبط است که در مدارس مختلف برگزار میشود.
بخش سوم، برنامههای ویژهای است که هر ساله طراحی میشود. به عنوان مثال، در سال گذشته رویدادها و عملیات محتوایی ماهانهای مانند «کارویژه نسل نو، حرف نو»، «سفارتخانه مقاومت»، «مدرسه انقلاب»، «طرح زندگی با آیهها»، «خانهای به رنگ حاج قاسم»، «همکلاسی باکلاس» و «طرح «هممسیر» برگزار شد. طرح هممسیر شامل مشاوه تحصیلی و جزوههای آموزشی در گروههای مجازی بود؛ در گروههای مجازی، محتوای آموزشی مرتبط با هر امتحان تولید و در اختیار دانشآموزان قرار گرفت. همچنین جزوههای آموزشی تهیه و به دانشآموزان ارائه شد و مشاورههای تحصیلی از طریق این گروههای مجازی به دانشآموزان ارائه میشد تا به آنها در آمادگی بهتر برای امتحانات کمک کند.
رسا ـ بزرگترین چالشهایی که مدارس صدرا با آنها مواجه هستند، چیست؟
مدارس صدرا با چالشهای مختلفی مواجه هستند که یکی از مهمترین آنها، تعداد کم دانشآموزان در مدارس متوسطه دوم است. این مشکل به دلیل تکرشته بودن مدارس به وجود آمده بود که عمدتاً رشته علوم و معارف اسلامی را ارائه میدادند. برای رفع این مسئله، تصمیم گرفتیم تا در سال تحصیلی آینده رشتههای دیگری مانند انسانی و ریاضی را نیز به مدارس صدرا اضافه کنیم. این تغییرات باعث میشود که تعداد دانشآموزان افزایش یابد و فضای مدرسه به فضای واقعیتر و مشابهتر با دیگر مدارس تبدیل شود.
اختصاص نیروهای آموزشی به مدارس صدرا توسط آموزش و پرورش
یکی دیگر از چالشها، اختصاص نیروهای آموزشی به مدارس صدرا توسط آموزش و پرورش است که به دلیل تعداد کم دانشآموزان، به اندازه کافی نبود. خوشبختانه این موضوع بهبود یافته است؛ همچنین، مشکل نبود دبیران تخصصی برای رشته علوم و معارف اسلامی، به ویژه در دروسی مانند عربی، اعتقادات و احکام، باعث شده که برخی مدارس صدرا نتوانند به طور کامل به اهداف آموزشی خود برسند. این مسئله به دلیل کمبود دبیران با توانایی کامل در این رشتهها است.
چالش دیگر مربوط به مکان نامناسب برخی مدارس صدرا است. در برخی استانها و شهرستانها، آموزش و پرورش نتوانسته است مکانهای مناسب و درجه یک برای این مدارس فراهم کند، که این مسئله باعث کاهش کیفیت محیط آموزشی برای دانشآموزان شده است.
رسا ـ چه موفقیتها و دستاوردهایی را میتوانید از فعالیتهای مدارس صدرا برجسته کنید؟
یکی از برجستهترین موفقیتها و دستاوردهای مدارس صدرا، ایجاد یک نوع جدید از مدرسهداری است که در حال حاضر به جامعه آموزش و پرورش القا شده است. در این مدارس، نهاد مدرسه تنها به آموزش صرف محدود نمیشود، بلکه به فضایی تبدیل شده که دانشآموزان میتوانند در آن زندگی کنند و احساس کنند که این مکان، خانه دوم آنهاست. شعاری که پیشتر توسط آموزش و پرورش مطرح شده بود، اما در عمل کمتر به آن پرداخته شد، در مدارس صدرا به تحقق پیوسته است.
علاوه بر این، مدارس صدرا توانستهاند نقش مؤثری در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه ایفا کنند. به عنوان مثال، برخی از مدارس صدرا در شهرهای مختلف به نهادی تأثیرگذار تبدیل شدهاند. در رفسنجان، مدرسه ستاد نماز جمعه را مدیریت میکند و در میناب، دختران دانشآموز در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی نقش فعالی دارند. این مدارس با تعریف یک نهاد جدید به عنوان مدرسه کنشگر اجتماعی، نقش خود را فراتر از مسئولیتهای علمی و آموزشی گسترش دادهاند.
استقبال گسترده والدین و افزایش تعداد ثبتنامهای مدارس صدرا
همچنین، استقبال گسترده والدین و افزایش تعداد ثبتنامها در این مدارس، نشاندهنده اعتماد و علاقه آنها به فضای تربیتی و محتوای آموزشی مدارس صدرا است. حتی در شرایطی که رشته علوم و معارف اسلامی در مقطع متوسطه دوم به دلیل ظرفیت محدود، جذابیت کمتری داشت، مدارس صدرا در مقطع متوسطه اول به دلیل فضای تربیتی خود، توانستهاند جذب بالایی داشته باشند. به عنوان مثال، در برخی مدارس صدرا مانند بجنورد، اهواز، خوزستان، البرز و هشتگرد، برای هر کلاس ۳۰ نفره، ظرفیت ثبتنام به ۵۰۰ نفر رسیده است.
این دستاوردها نشاندهنده این است که مدارس صدرا با توجه به فضای تربیتی ویژه و ظرفیتهای رشد دانشآموزان، به مدلی موفق و مورد استقبال در جامعه تبدیل شدهاند.
رسا ـ آیا برنامههای ویژهای برای ارتقاء سطح آموزشی و تربیتی مدارس صدرا در نظر دارید؟
برای ارتقاء سطح توانمندی مدارس صدرا، چندین گام کلیدی برداشته شده است؛ گام اول، شناسایی ظرفیتها و عملکرد هر مدرسه است. برای این منظور، سازمان مدارس صدرا کارنامهای به نام «انعکاس عملکرد مدرسه» طراحی کرده است. این کارنامه شامل ارزیابی دقیق از عملکردهای مختلف مدرسه نظیر مدیریت، آموزش، پرورش، و اجرایی است و بهطور سالانه برای هر مدرسه صادر میشود. این کارنامه بهویژه مورد توجه و استقبال از سوی مسئولان آموزش و پرورش قرار گرفته و به عنوان یک مدل موفق در ارزیابی مدارس معرفی شده است.
ارتقاء کیفیت مسئولین مدارس صدرا
گام دوم، متمرکز بر ارتقاء کیفیت مسئولین مدرسه است. هدف این مرحله افزایش توانمندی و کیفیت مدیران و طلاب مدرسه است، زیرا این امر بهطور مستقیم بر کیفیت برنامههای آموزشی و ارتباطات آنها با دانشآموزان تأثیر میگذارد. برای این منظور، مدارس صدرا برنامههای آموزشی و ارتقاء کیفیت شامل اجلاسیههای سالانه برای مدیران و طلاب و جلسات منظم مجازی برگزار میکند. این جلسات بهطور هفتگی یا دو هفته یکبار برگزار میشود تا طرحهای جدید و نیازهای آموزشی و پرورشی بررسی و بهروزرسانی شود. گام سوم، شامل طراحی و اجرای برنامههای مستمر برای ارتقاء مدیران و طلاب است.