راهکارهای عبور از چاله جمعیتی / «عزم ملی» تنها راه عبور از مشکل ملی است

اشاره: «جمعیت» کلید واژه‌ای است که بسیاری از مناسبات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؛ متاسفانه در حال حاضر وقتی صحبت از «جمعیت» می‌شود عموم مردم به چشم یک گزاره سیاسی به آن نگاه می‌کنند در حالی که افزایش یا کاهش جمعیت به طور مستقیم با معیشت، اقتصاد، امنیت و البته آینده یک کشور ارتباط تنگاتنگ دارد و حاکمیت هر کشوری می‌تواند از این ابزار برای بهبود زندگی خود مردم و اقتصاد کشور استفاده کند.

متاسفانه با وجود اینکه ایران طی 30 سال گذشته بالاترین رکورد سرعت کاهش نرخ موالید در دنیا را از آن خود کرده و جمیعت کشورمان با سرعت فزاینده‌ای در حال مسن شدن است؛ اما اقدام عملی خاصی به غیر از تصویب «قانون جوانی جمعیت» برای اصلاح رویه جمعیتی کشور صورت نگرفته و علی‌رغم تذکرات صریح و پی در پی مقام معظم رهبری در مسئله جمعیت، اقدامات درخور بزرگی که تاثیرات محسوسی برای اصلاح شاخصه‌های جمعیتی کشورمان داشته باشد را شاهد نبوده‌ایم.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت چهاردهم خطاب به وزیر بهداشت فرمود: من از آقای دکتر ظفرقندی می‌خواهم شخصاً موضوع جوانی جمعیت و برطرف کردن موانع آن را بطور جدی پیگیری و برمشکلات تسط پیدا کنند تا نگذارند (موانع) ادامه پیدا کند. اگر زيرساخت هاي لازم فراهم شود، برخي از موانعي كه درحال حاضر بر سر راه ارتقاي نرخ باروری كلي در کشور وجود دارد، برطرف خواهد شد.

در همین راستا خبرنگار سرویس جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، با حجت‌الاسلام علی گودرزی دبیر سابق جایزه ملی جمعیت و خانواده گفت وگویی انجام داده است که در ادامه می خوانید.

رسا- با توجه به فرمایشات و تذکر حضرت آقا به وزیر بهداشت دولت جدید نسبت به برطرف نشدن موانع فرزندآوری بفرمایید با توجه به این همه قوانینی و تسهیلاتی که برای افزایش جمعیت وضع شد چرا تاکنون این موانع برطرف نشده است؟

مساله جمعیت از مسائل مولتی فاکتوریال است و مولفه های بسیاری بر آن اثرگزار می باشد. جنبه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری بر آن اثر مستقیم دارند؛ به همین خاطر اگر بناست اتفاقی ویژه و تحول آفرین در حوزه جمعیت رخ دهد، حتما باید همه ارکان و ساختارهای نظام و گروه های مردمی و مراکز مردم نهاد پای کار جمعیت بیایند.

آنچه امروز ما شاهد هستیم این است که قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مورد بی مهری در اجرا و نظارت قرار گرفته است. برای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۰ که بودجه ای در نظر گرفته نشد و در سال ۱۴۰۱ نیز متاسفانه زیر ۱۰درصد تحقق بودجه آن را شاهد بودیم که عملا این چند درصد هم انحراف بودجه بود.

رسا- حل بحران جمعیتی در کشور از جمله مسائل ملی است که نیاز به عزم ملی می‌خواهد. نظر شما در این باره چیست؟

خب سوال اینجاست که اگر واقعا مساله جمعیت، مساله ای ابربحران در پیش روی ایران اسلامی است، پس چرا بودجه حداقلی آن را تخصیص نمی دهند؟ چگونه انتظار داریم که این قانونی که بودجه آن در دو سال اول چیزی در حدود صفر بوده است، کمکی به عبود کشور از سیاه چاله جمعیتیکرده و بر این مشکل اثرگزار باشد؟

آیا غیر از این است که مسائل ملی، عزم ملی می‌خواهد؟ چراکه بدون عزم ملی امکان تغییر در آنها ممکن نیست؛ یعنی رئیس جمهور، وزرا و معاونین باید روزانه شاخص های جمعیتی و نحوه اجرای قانون را رصد، پیگیری و نظارت کنند! سوال: آیا امروز اینگونه است!؟

آیا نهاد حکمرانی قانون یعنی ستاد ملی جمعیت توانسته است به وظایف خود در قبال این قانون و مساله جمعیت عمل کند و آیا نهاد ریاست جمهوری امکانات چنین حکمرانی را در اختیار او قرار داده است!؟ باید این را دانست که قانون وقتی قانون است و ضمانت اجرایی دارد که بودجه آن نیز تامین و دستگاه های نظارتی، محکم پای کار آن قانون باشند؛ درحالی که امروز در حوزه اجرای قانون جوانی جمعیت، شاهد چنین عزمی در سطح مسولان نیستیم.

رسا- نظر شما درباره عدم اقناع عمومی و نخبگانی در کشور برای حل بحران جمعیتی چیست؟

یکی از موانع مهم و اصلی عدم اقناع است و هنوز اقناع در سطح جامعه اتفاق نیافتاده است؛ اقناع اعم از عمومی و نخبگانی است که متأسفانه در هیچ یک از ساحت های آن، هنوز اقناع مد نظر اتفاق نیفتاده است.

امروز حتی در سطح حکمرانی که نخبگان جامعه هستند هم اقناع اتفاق نیفتاده است و مسئولینی که متولی قانون هستند، بهورز و مراقبان سلامتی که بناست مشاوره فرزندآوری دهند، تا وقتی خود آنان، اقناع نشده باشند نمی توانند بار اقناع دیگران را بر دوش گیرند؛ چراکه وقتی مسئولین و نخبگان اقناع نشده باشند، عملا اقناع عمومی هم اتفاق نخواهد افتاد و به عبارتی دیگر باید این گونه بیان کرد که مسیر اقناع عمومی از اقناع نخبگان و خواص جامعه گذر می کند. اقناع، به معنای رفع گره های ذهنی مردم در این حوزه است و تا چنین گره هایی وجود دارند، امکان حرکت به سمت فرزندآوری وجود نخواهد داشت.

رسا- مشوق های قانونی وضع شده و اجرایی دولت را که تاکنون به اجرا گذاشته شده اند را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا کافی بودند یا خیر؟ راهکار شما برای حل این مشکلات و برطرف شدن موانع افزایش جمعیت چیست؟

اشکال دیگری هم وجود دارد و آن هم عدم حرکت عمومی مردم به سمت فرزندآوری است. هرچند برخی از افراد و اقشار جامعه به سمت جوانی جمعیت حرکت کردند؛ اما هنوز نتوانستیم مساله جمعیت را مساله ملی و عمومی کنیم. نرخ باروری با فرزندآوری یک قشر یا دوقشر اصلاح نمی شود؛ بلکه ما نیاز به حرکت عمومی داریم و حرکت عمومی در گام دوم انقلاب اسلامی، نیازمند سرعت بیشتر و نظم و محسوس بودن سرعت آن است که این حرکت عمومی با راه اندازی حلقه های میانی ایجاد می شود.

هنوز نتوانستیم مساله جمعیت را مساله ملی و عمومی کنیم

منظور از حلقه های میانی نیز این اصطلاحی نیست که برخی ارگان های شبه حاکمیتی آن را به تسخیر خود درآوردند! نه! منظور حلقه های میانی واقعی در کف میدان است؛ نه عنوان هلی فیکی که فقط برای بودجه گرفتن جعل شده اند.

یکی دیگر از موانع فرزندآوری در کشور، وجود و گسترش الگوهای نامطلوبی است که امروزه به عنوان الگو در جامعه اسلامی معرفی می شوند؛ مثلا الگوی ۱۴فرزندی در کجای جامعه امروز ما الگوی مطلوبی است!! که امروز برخی رسانه ها به غلط آن را ترویج می کنند. اینها الگو نیستند بلکه ضدالگو و مانع برای حرکت عمومی هستند.

یکی دیگر از موانع عدم تحقق نرخ باروری مطلوب، قشری کردن مساله جمعیت است. ما اگر می‌خواهیم در ۴ سال باقیمانده از فرصت بهبود جمعیتی موفق باشیم، باید همه اقشار و مردم را پای کار آوریم. آمارها نشان می دهد که قانون و فعالیت مردمی نتوانسته همه اقشار را پای کار حل مساله جمعیت بیاورد و نرخ باروری کشور ما در حالت خوشبینانه، هنوز در حالت تثبیت است و احتمالا در سال جدید هم باز ریزش خواهیم داشت؛ کما اینکه ۱۴ هزار تولد به نسبت سه ماهه اول ۱۴۰۲ داشته ایم.

عدم وجود نهاد حکمرانی اجراییِ قوی در زمینه خانواده و جمعیت

یکی دیگر از موانع عدم تحقق نرخ باروری مطلوب نبود نهاد حکمرانی اجرایی قوی در زمینه خانواده و جمعیت است و باید به سرعت چنین امری محقق و جبران شود؛ البته منظور من راه اندازی یک دستگاه عریض و طویل مثل وزارتخانه نیست؛ چون امر جمعیت و خانواده یک امر فرابخشی است و امور فرابخشی را نمی‌توان به وزارتخانه واگذار کرد؛ ولی یک ستاد هماهنگ کننده و دارای امکانات و پول و اختیار لازم دارد تا بتواند امر مهم خانواده و جمعیت را کنترل، هدایت، پیگیری و محقق کند.

در رابطه با قانون باید گفت که قانون در شرایط فعلی، مکفی و جامع است و مهمتر از نقص در متن قانون، نقص در اجرای آن است؛ البته هیچ قانون و نوشته بشری بی نقص نیست؛ اما به نظر می رسد که قانون فعلی از قوانین راهبردی طول عمر انقلاب اسلامی است و همین قانون و مشوق های آن اگر درست و دقیق عمل شود، می‌تواند ما را از گردنه جمعیتی به سلامت عبور دهد.

رسا- راهکار شما برای این مسئله چیست؟

حرکت کنونی و فعلی جمعیتی کشور، به سمت فرزندآوری کُند و بی نظم است و به همین علت ها است که همه مردم پای کار نیامدند و راهکار اصلی، آوردن همه مردم به میدان جوانی جمعیت است.

رسا- چگونه مردم را پای کار آوریم؟

ایجاد حلقه های میانی مردمی (واقعی) در موضوع جمعیت می تواند مسیر آینده جوانی جمعیت را روشن کند؛ البته امروز حلقه های میانی هم به غلط برخی دستگاه ها به نفع خودشان ترسیم کردند و باید گفت که منظور ما حلقه های میانی تعریف شده در اندیشه رهبر معظم انقلاب است؛ نه آنچه امروز برخی نهادهای شبه حاکمیتی به اسم حلقه میانی با زروزور و پول ممکن است نام گزاری کرده باشند.

رسا- با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.