نشست تحلیلی فیلم «تلماسه ۲»

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ششمین جلسه از سلسله نشست‌های اکران، تحلیل، بررسی و ایده پردازی تولید فیلم از دیدگاه اندیشه اسلامی که با بررسی فیلم «تلماسه 2» برگزار شد.

حجت الاسلام مسعود زائری استاد اندیشه‌ای در بخش محتوایی، اندیشه ای اظهار داشت: در تحلیل فیلم‌های هالیوود با دو دسته از آثار مواجه هستیم: نخست، فیلم‌هایی که کارگردان‌شان صاحب اندیشه‌های خاص و منحصربه‌فردی هستند، مانند کریستوفر نولان که تحلیل فیلم‌های او مستلزم شناخت عمیق افکار و سبک کارگردانی‌اش است. 

وی افزود: اما بسیاری از فیلم‌های هالیوود صرفاً از قوانین کلی این صنعت سینمایی پیروی می‌کنند. سینمای هالیوود عمدتاً برای مخاطبان خود فیلم می‌سازد که بیشتر آنان مسیحی، یهودی یا مسلمان هستند و به مفهوم منجی اعتقاد دارند، یا اگر نه، پیرو آیین‌های غیرالهی‌اند که در آنها نیز موضوع منجی‌گرایی جایگاه برجسته‌ای دارد. 

زائری اضافه کرد: طبیعی است که سینمای هالیوود با توجه به این اعتقادات مخاطبان، به سمت ساخت فیلم‌هایی با محوریت آخرالزمان و منجی‌گرایی حرکت کند. اما نکته‌ی قابل توجه این است که این مفاهیم دینی چگونه در قالب سینما، که خود زاده‌ی فرهنگ و تمدن غرب و فضای سکولار است، به مخاطب انتقال داده می‌شود.

وی عنوان کرد: در اینجا، ما با ترکیبی از دو مفهوم دینی، یعنی آخرالزمان و منجی‌گرایی، و فضای سکولار غربی مواجه هستیم. خروجی این ترکیب، دو دسته از فیلم‌هاست: نخست، فیلم‌های آخرالزمانی سکولار، و دوم، فیلم‌های منجی‌محور سکولار. در فیلم‌های آخرالزمانی سکولار، پیشگویی‌های دینی درباره‌ی آخرالزمان، که مبتنی بر وحی و الهیات هستند، در قالب علمی و تجربی بازتعریف می‌شوند.

استاد مرکز تخصصی مهدویت افزود: به عبارت دیگر، هالیوود این پیشگویی‌ها را گرفته و آنها را در چارچوبی سکولار و مبتنی بر علم و تجربه ارائه می‌دهد. در فیلم‌های منجی‌محور سکولار نیز، منجی دیگر یک شخصیت دینی نیست، بلکه منجی‌ای سکولار است که حتی گاهی ضد دین نیز به نظر می‌رسد. جالب اینجاست که حدود ۷۰ درصد منجی‌هایی که در سینمای هالیوود می‌بینیم، منجی‌هایی سکولار هستند و این روند کلی این صنعت سینمایی است.

حجت الاسلام زائری تصریح کرد: در دو سه دهه‌ی اخیر، به نظر می‌رسد گرایش جدیدی در سینمای هالیوود شکل گرفته است و آن نقد منجی‌گرایی است. این گرایش را می‌توان در دو محور بررسی کرد. نخست، فیلم‌هایی که به نظر می‌رسد عدم وجود منجی را در عالم القا می‌کنند.

وی افزود: این دسته شامل فیلم‌های پسا آخرالزمانی است که در آنها دنیا نابود شده و تنها عده‌ی کمی از انسان‌ها زنده مانده‌اند. این فیلم‌ها فضایی را روایت می‌کنند که زمین بر اثر اتفاقات آخرالزمانی از بین رفته و داستان در دنیای پسا-آخرالزمانی جریان دارد. در این فیلم‌ها، بیشتر شاهد تلاش‌های فردی افراد برای نجات خود هستیم تا حضور یک منجی فراگیر.

وی خاطر نشان کرد: از سوی دیگر، این فیلم‌ها از نظر تکنیکی بسیار قدرتمند هستند. آنها ضیافتی بزرگ از صدا، تصویر و خیال‌پردازی‌اند، به‌ویژه اگر در سالن‌های سینمایی با کیفیت بالا و اندازه‌ی مناسب نمایش داده شوند. تماشای این فیلم‌ها در یک سینمای استاندارد، تأثیر عمیقی بر مخاطب می‌گذارد. با این حال، یکی از نقدهای وارد بر این فیلم‌ها این است که زندگی روزمره در آنها دیده نمی‌شود. این نقد بزرگی است، چرا که مخاطب به عنوان انسانی با زندگی عادی، نمی‌تواند با این فیلم‌ها همذات‌پنداری کند.

حجت الاسلام زائری گفت: از نظر دراماتیک نیز، این فیلم‌ها تعلیق چندانی ایجاد نمی‌کنند. با وجود پیچیدگی‌های تکنیکی، داستان به‌راحتی قابل پیش‌بینی است و مخاطب را متحیر نمی‌کند. به عبارتی، این فیلم‌ها سرد و فاصله‌دار هستند و ارتباط عمیقی با مخاطب برقرار نمی‌کنند. با این حال، جذابیت‌های بصری، موسیقی قوی و تصویربرداری دقیق، از نقاط قوت این آثار به شمار می‌روند و همین عوامل باعث شده‌اند که این فیلم‌ها، مانند پرفروش‌ترین فیلم سال ۲۰۲۴، موفقیت‌های تجاری چشمگیری کسب کنند.

در بخش دیگری از این نشست سید محمدصادق مرکبی کارشناس فرهنگ و رسانه و مدیر گروه دکتری مطالعات رسانه دانشگاه صدا و سیما در بخش کارگردانی اظهار داشت: داستان این فیلم بر اساس رمانی از رابرت هربرت ساخته شده است. دنی ویلنوو، کارگردان شناخته‌شده‌ای است که در ساخت این اثر به شیوه‌ای متفکرانه و خاص عمل کرده است. 

«تلماسه» یکی از پرهزینه‌ترین فیلم‌های تاریخ سینماست که در سال ۲۰۲۴ به عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال شناخته شد و رکوردهای قابل توجهی را به ثبت رساند. فروش سری اول این فیلم بیش از دو و نیم برابر هزینه‌های تولید آن بود و در سری دوم، این رقم به بیش از سه و نیم برابر افزایش یافت. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده‌ی تأثیرگذاری این اثر در جذب مخاطب و ایجاد یک فرنچایز سینمایی قدرتمند است.

وی بیان کرد: یکی از جنبه‌های مهم در صنعت سینما، مسئله‌ی انشعابات و فرنچایزهاست که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این انشعابات نشان می‌دهند که چگونه یک اثر می‌تواند به اقتباس‌های مختلفی در قالب سریال، رمان، بازی‌های ویدیویی و حتی محصولات مرچندایزینگ تبدیل شود. برای مثال، در ایران، محصولاتی مانند کیف و کفش بر اساس داستان‌های محبوبی مانند «شکرستان» تولید شده‌اند، اما این محصولات معمولاً به عنوان بازوی بلند اثر اصلی عمل نمی‌کنند.

کارشناس فرهنگ و رسانه ادامه داد: در مقابل، در مورد فیلم‌هایی مانند «تلماسه»، شاهد هستیم که پس از اقتباس از رمان، سریال‌ها، رمان‌های جدید و حتی بازی‌های ویدیویی ساخته شده‌اند که از فرازهای دراماتیک داستان اصلی استفاده می‌کنند. این موضوع اهمیت زیادی دارد، چرا که در سینمای ما، بسیاری از آثار خوب پس از تولید رها می‌شوند و شخصیت‌ها و داستان‌ها در آثار دیگر ادامه پیدا نمی‌کنند، در حالی که این آثار می‌توانند به یک فرنچایز بزرگ تبدیل شوند.

مدیر گروه دکتری مطالعات رسانه دانشگاه صدا و سیما گفت: خاستگاه این فیلم‌ها، قصه‌گویی جهانی است. ما به عنوان مخاطب، نسبت به بسیاری از موضوعاتی که اطلاعات کمی داریم، خیال‌پردازی می‌کنیم و دوست داریم درباره‌ی آنها بیشتر بدانیم. هالیوود به خوبی توانسته است بر روی این نیاز مخاطبان تمرکز کند و با تولید محصولاتی که به دغدغه‌های جامعه‌ی امروز پاسخ می‌دهند، موفقیت‌های بزرگی را کسب کند. این موضوع یکی از دلایل اصلی پرفروش بودن این فیلم‌هاست.

مرکبی خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه این فیلم در سینمای اشراق، که زیرمجموعه‌ی معاونت فضای مجازی دفتر تبلیغات اسلامی است، نمایش داده شده، مسئولیت سنگینی بر دوش ما قرار دارد. نسل جدید، که با سرعت فناوری‌های جدید درگیر است، نیازمند پاسخ‌هایی است که اگر به آن‌ها داده نشود، ممکن است با خرافه‌ها و دروغ‌های بزرگ مواجه شوند. اگر نسل امروز تنها این فیلم‌ها را ببیند و سخنان دیگر درباره‌ی مفاهیمی مانند منجی را نشنود، ممکن است دچار گمراهی شود و تصور کند که منجی در ذهن آن‌ها همان منجی این فیلم‌هاست. بنابراین، وظیفه‌ی ما این است که علاوه بر ارائه‌ی سخنرانی‌ها و مطالب علمی، به تولید آثار هنری بپردازیم که بتوانند پیام‌های مورد نظر را به زبان هنر، که امروزه بسیار تأثیرگذار است، به مخاطبان منتقل کنند.

در بخش دیگری از این نشست محمدرضا فرزین تهیه کننده، منتقد سینما و ارزیابی تهیه وتولید در بخش فیلمنامه اظهار داشت: فیلم «تلماسه ۲» یکی از شاخص‌ترین آثار سینمایی یک سال اخیر است که در مدت کوتاهی پس از اکران، نه تنها به عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال ۲۰۲۴ شناخته شد، بلکه به یکی از حوزه‌های مهم اندیشه‌ای، یعنی موضوع مهدویت، نیز پرداخته است. این فیلم به دلیل لوکیشن‌ها و ساختار تولیدی‌اش که مرتبط با کشورهای اسلامی است، به اعتقادات دینی و مبانی فکری این مناطق سرک می‌کشد و از این رو، اثری رمزآلود و پرابهام به شمار می‌آید.

منتقد سینما گفت: «تلماسه ۲» که بسیاری آن را ادامه‌ی مستقیم «تلماسه ۱» می‌دانند و کمتر به عنوان فیلمی مستقل در نظر می‌گیرند، توانسته است در فهرست پنج فیلم پرفروش تاریخ سینما جای بگیرد. برای درک موفقیت این فیلم، باید به ساختار و شرایط تولید آن توجه کرد. این اثر چگونه توانست مخاطبان عام را با خود همراه کند و در مدت زمان کوتاهی به یکی از پنج اثر برتر سینمایی تبدیل شود؟

وی با اشاره به اینکه «تلماسه» در ژانر علمی‌تخیلی قرار می‌گیرد گفت: این فیلم نگاهی به ساختارهای اسطوره‌ای دارد. این فیلم بسیار رمزآلود است، اما اگر آن را با دیگر آثار پرفروش علمی‌تخیلی مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم که همچنان جایگاه ویژه‌ای دارد. از میان پنج فیلم پرفروش تاریخ سینما، یعنی «آواتار ۲»، «انتقام‌جویان»، «تایتانیک»، «جنگ ستارگان» و «تلماسه»، این فیلم بر اساس معیارهای هزینه‌ی تولید و فروش، موفقیت چشمگیری کسب کرده است. جالب اینجاست که فیلم‌های پرفروش معمولاً بیش از یک تهیه‌کننده دارند و «تلماسه» نیز از این قاعده مستثنی نیست. این فیلم پنج تهیه‌کننده داشته که یکی از آنها خود کارگردان اثر بوده است. این ویژگی به فیلم اجازه داده تا از ظرفیت‌های گسترده‌ای استفاده کند، به‌گونه‌ای که حتی تیتراژ پایانی آن هشت دقیقه به طول می‌انجامد.

محمدرضا فرزین خاطر نشان کرد: با این حال، یکی از دلایلی که «تلماسه ۲» نتوانست بیش از این مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد، محدودیت در پخش آنلاین آن بود. عدم اجازه‌ی پخش دیجیتال این فیلم، ممکن است بخشی از مخاطبان را از دیدن آن محروم کرده باشد. با این وجود، «تلماسه ۲» به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار علمی‌تخیلی، توانسته است جایگاه خود را در تاریخ سینما تثبیت کند و به موضوعات عمیق‌تری مانند مهدویت و اسطوره‌ها بپردازد.