امکان‌سنجی ایجاد سکو‌های مشترک با کشور‌های جهان اسلام؛ با تاکید بر سکو‌های ارتباطی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست علمی "امکان‌سنجی ایجاد سکو‌های مشترک با کشورهای جهان اسلام؛ با تاکید بر سکو‌های ارتباطی" روز شنبه در ساختمان مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی برگزارشد.

دراین نشست محمد اسکندری نسب پژوهشگر رسانه و دکتری جامعه شناسی توسعه اجتماعی نیاز به ایجاد پلتفرمی مشترک میان کشورهای اسلامی را برای تقویت هویت جمعی مسلمانان و حرکت در راستای دیپلماسی سایبری جمهوری اسلامی، ضروری دانست و گفت: در بند هفتم مصوبه شبکه اطلاع‌رسانی رایانه‌ای مصوب مقام معظم رهبری در سال ۱۳۷۷ نیز بر شکل‌گیری اتحاد بین کشورها و اتحادیه‌ها تاکید شده است تا هویت فرهنگی کشورهای مسلمان در برابر جهانی‌سازی فرهنگی حفظ شود؛ بنابراین، راه‌اندازی چنین پلتفرمی نه‌تنها ابزاری برای ارتباط بهتر خواهد بود بلکه ابعاد فرهنگی و امنیتی مهمی نیز خواهد داشت.

وی با تاکید براینکه در بررسی موضوع دیپلماسی عمومی و ارتباطات میان‌فرهنگی در جهان اسلام، نظریات متعددی معتبر شناخته شده‌اند که به تحلیل این پدیده کمک می‌کنند، بیان کرد: نظریه جامعه شبکه‌ای یکی از این دیدگاه‌هاست که بر ایجاد شبکه‌های جهانی فراتر از مرزهای ملیتی و فرهنگی تأکید دارد و همچنین، نظریات پس‌استعماری به ما گوشزد می‌کنند که امروزه استعمار به شکل جدیدی، یعنی استعمار اطلاعاتی دنبال می‌شود و کشورهای غربی از این طریق نفوذ خود را گسترش می‌دهند؛ نظریه همگرایی فرهنگی و اجتماعی نیز نقش رسانه‌ها را در ایجاد نزدیکی و همبستگی میان جوامع برجسته می‌کند و در زمینه فراملی‌گرایی، امکان برقراری روابط فراملی بدون نقض حاکمیت کشورها مورد توجه است و ارتباطات میان‌فرهنگی می‌تواند عامل مهمی در این میان باشد.

اسکندری نسب با اشاره به اینکه روش مورد استفاده در مطالعه این موضوع عمدتاً کتابخانه‌ای بوده، گفت: بخش اصلی تحلیل بر مبنای مصاحبه‌های دلفی با متخصصان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، فعالان فضای مجازی و مدیران شبکه‌های اجتماعی انجام شده است و نتایج این مصاحبه‌ها و تحلیل‌های نظری نشان می‌دهد که چالش‌های مختلفی در ایجاد یک سکوی ارتباطی مشترک بین کشورهای جهان اسلام وجود دارد.

همچنین در این نشست سید مرتضی اسماعیلی طبا مدیر گروه مدیریت دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: برای تحقق یک هدایت مؤثر در ارائه طرح‌ها و پیشنهادات، نیاز است تا فرآیندها و اولویت‌ها به‌طور دقیق تعیین شوند. نخست، موضوع اصلی باید شفاف باشد و سازوکارها و نحوه توافق بر محتوای آن به‌درستی تعیین شود، نقش بخش خصوصی در این مدل پیشنهادی بسیار مهم است و اگر قرار باشد این مدل راهکاری بلندمدت ارائه دهد، لازم است که وظایف و جایگاه بخش خصوصی کشور به روشنی مشخص شود، همچنین، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری که این پلتفرم مشترک را مطرح می‌کند، باید ساختاری ارائه دهد که تمامی ابعاد اجرایی طرح را پوشش دهد و همه سازوکارهای مرتبط با آن روشن باشد.

وی اظهار کرد: برای شروع، می‌توان از همکاری با کشورهای محدودتر و نزدیک‌تر آغاز کرد؛ کشورهایی که از نظر فکری و اجرایی بیشترین شباهت و همسویی با این طرح دارند، اجرای یک پلتفرم مشترک در میان ۵۷ کشور ممکن است به دلایل متعدد مانند تفاوت در گفتمان‌ها، چالش‌های مالی، اقتصادی، زیرساختی و غیره پیچیده باشد، بنابراین، وجود یک طرح دقیق که به همه این ابعاد توجه کرده و راه‌حل‌های مؤثر ارائه نماید، ضروری به نظر می‌رسد.

اسماعیلی طبا، بیان کرد: همچنین لازم است هنگام تدوین راهبردها، ضعف‌ها و قوت‌ها و حتی تهدیدهای احتمالی به‌صورت علمی و منطقی مورد بررسی قرار گیرد، این راهبردها باید اصلاح شوند تا از هرگونه اشتباهی جلوگیری شود و راهکارهای پیشنهادی نیز باید سازوکار اجرایی دقیق داشته باشند و حاوی پیشنهادات عملی برای تصمیم‌گیری مشترک باشند و در نهایت، هدف اصلی از این تلاش‌ها باید رسیدن به نتایجی باشد که بتواند منافع ملموسی برای کشورهای مشارکت‌کننده به همراه داشته باشد.

در ادامه سید علی محمد رضوی مدیر گروه ارتباطات دانشکده دین و رسانه اظهار کرد: یکی از چالش‌های بزرگ در مسیر ایجاد و تحکیم چنین گفتمانی، تعامل میان سیاست‌گذاری حکومتی و باورها یا تمایلات افکار عمومی است و این دو بخش، غالباً در تناقض با یکدیگر قرار دارند و هماهنگی بین آن‌ها می‌تواند فرایندی پیچیده و گاهی مخاطره‌آمیز باشد؛ بنابراین، جای پرسش است که آیا ابزارها و رویکردهای مناسب برای سنجش امکان تحقق این ایده وجود دارند؟ و اگر چنین ظرفیتی فراهم است، چگونه می‌توان این گفتمان را در میان کشورهای اسلامی و در سطوح حاکمیتی ترویج کرد؟

وی بیان کرد: نکته دیگر، بررسی تأثیر نظریات استعماری و پارادایم‌های جهانی بر امکان‌سنجی چنین گفتمانی است، حقیقت این است که در دنیای امروزی، کشورهای اسلامی نه‌تنها با چالش‌های درونی مواجه‌اند، بلکه از جانب نظام‌های سلطه‌گر جهانی نیز تحت فشار قرار دارند، نظام‌هایی که از طریق ایدئولوژی‌هایی چون لیبرالیسم و ساختارهای اقتصادی-سیاسی قدرتمند، محدودیت‌هایی جدی ایجاد می‌کنند، برای مثال، حضور کشورهایی مانند اعضای سازمان بریکس در عرصه اقتصاد جهانی نشان‌دهنده نیروی اعتراضی فرای سلطه دلار است؛ اما چنین قدرت‌های اقتصادی و سیاسی همچنان در سطحی متفاوت از کشورهای اسلامی عمل می‌کنند. این مسئله نشان می‌دهد که اختلاف بنیادین میان اهداف فرهنگی- سیاسی کشورهای اسلامی و بازیگران اصلی نظام سلطه جهانی، یک چالش واقعی است که نباید نادیده گرفته شود.

مدیر گروه ارتباطات دانشکده دین و رسانه افزود: در کنار مباحث جهانی، توجه به ظرفیت‌های بومی و محلی نیز اهمیت دارد، هرگونه گامی برای ایجاد یک سکوی مشترک ارتباطی میان کشورهای اسلامی باید با سنجش دقیق توانمندی‌های ملی، منابع موجود و نقاط قوت داخلی آغاز شود و ارزیابی دقیق این ظرفیت‌ها می‌تواند به شناسایی فرصت‌ها کمک کند، فهم دقیق از نقاط قوت ملی - چه در بعد فرهنگی و چه در سایر جنبه‌ها - می‌تواند دریچه‌ای برای عملیاتی کردن ایده‌ای چون سکوی ارتباطی مشترک باز کند و این ارزیابی‌ها باید مبنایی برای تدوین سیاست‌ها و اتخاذ راهبردهای عملی باشد.

حجت الاسلام محمد‌حسین پیشاهنگ، پژوهشگر و مدرس سواد رسانه نیز در این نشست اظهار داشت: اگر بخواهیم نسخه‌ای راهبردی و مشترک برای همه کشورهای اسلامی و ملت‌های مسلمان تدوین کنیم. در این مسیر می‌توانیم به قرآن کریم رجوع کنیم؛ همان‌طور که در قرآن آمده است که حضرت موسی علیه‌السلام فرمود: « قَالَ عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي فِي كِتَابٍ لَا يَضِلُّ رَبِّي وَلَا يَنْسَی» قرآن همان منبعی است که می‌تواند امت اسلام را نجات دهد و ما می‌توانیم از این گنجینه الهی در سیاست‌های کلی و راهبردی بهره‌گیری کنیم، این موضوع شبیه به ضرورتی است که مطرح کرده‌اید و آیات متعدد نیز می‌تواند پشتوانه این بخش باشد و نظام سیاست‌گذاری را تکمیل کند.

وی افزود: به‌عنوان نمونه، آیه ۱۰۳ از سوره مبارکه آل‌عمران: «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا» یا آیه ۱۴۱ از سوره نساء: «و لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلاً»، هر کدام از این‌ها می‌توانند مبنای استفاده قرار گیرند و به نظر من، در حوزه راهبردها هم باید به آیات قرآن تمسک کنیم و از این آیات بهره ببریم.

حجت الاسلام پیشاهنگ تصریح کرد: برای روشن‌تر شدن موضوع، اگر با دیدگاه تحقیقی به سراغ قرآن برویم، خواهیم دید که آیات متعددی وجود دارد که می‌توانند ما را در تبیین سیاست‌ها و راهبردها یاری دهند، به‌عنوان مثال، در آیه ۱۵۳ سوره انعام« وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» و سایر آیات قرآن کریم می‌توانند به‌عنوان مبنایی برای تدوین راهبردهای کلان جهت تعریف مقررات اسلامی در فضای مجازی کشورهای اسلامی مورد توجه قرار گیرند.