قرآن کریم، قلب تپنده نظام حوزوی است

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام امیرحسین ایمانی‌مقدم استاد حوزه علمیه قم در نشست هم اندیشی علمی با موضوع جایگاه قرآن در نظام علمی حوزه علمیه با تاکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری و آیت الله جوادی آملی که در مجتمع عالی تربیت مجتهد مدیر محمدیه برگزار شد، بیان کرد: در ماه مبارک رمضان که ماه نزول و تبیین قرآن است، امیدوارم همگان بتوانند از حقیقت و عمق معانی قرآن بهره‌مند شوند، در این ماه پربرکت وقتی به بحث جایگاه قرآن در حوزه‌های علوم اسلامی می‌پردازیم، حرف‌های بسیاری برای گفتن وجود دارد و برای آغاز این بحث ابتدا باید مسیر و جایگاه حوزه علمیه و وظایف آن را بر اساس خود قرآن روشن کنیم. 

استاد حوزه علمیه قم ضمن بیان اینکه آثار فقهی و اجتهادی سرشار از آیات قرآن کریم هستند، بیان کرد: به‌عنوان مثال، در مباحث درس خارج حوزوی که در بالاترین سطح علمی برگزار می‌شوند گاه یک آیه قرآنی محور مباحث چندماهه قرار می‌گیرد که این امر جایگاه بنیادین قرآن در آموزش‌های اجتهادی را آشکار می‌کند.

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم، گفت: جای تأسف است که گاهی برخی حتی از میان اهل حوزه با طرح سخنان نادرست و بی‌اساس سعی در تضعیف این نگاه قرآنی دارند، چنین رویکردهایی علاوه بر نادرستی تلاش‌های شریف عالمان دین را نادیده گرفته و کمکی به اعتلای معرفت دینی نمی‌کنند.

وی با اشاره به اینکه قرآن کریم همواره در اندیشه فقها، علمای دین و خطبای اسلامی به عنوان محوری‌ترین مرجع مطرح بوده است، گفت: هر فقیه، فیلسوف یا محدثی افتخار خود را در خدمت به قرآن، چه به زبان و قلم، چه با تفکر و تحلیل می‌داند تا این کتاب آسمانی را به بهترین شکل عرضه کند.

استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه حدود ۱۵۰۰ کتاب تفسیری موجود در فرهنگ شیعه که در دوره‌ها و قرون مختلف نگاشته شده‌اند، نشان‌دهنده تلاشی مستمر و ارزشمند هستند، گفت:  این تفاسیر و حدود ۷۰۰ ترجمه قرآن به زبان فارسی که تاکنون انجام شده گواه روشنی بر اهمیت علمای شیعه به تفسیر و گسترش معارف قرآنی است، علمای ما در طول تاریخ افتخار خود را این می‌دانستند که علوم مختلف از جمله فقه، اصول، ادبیات، منطق، فلسفه و دیگر دانش‌ها را در خدمت فهم و تبیین قرآن بکار گیرند.

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم تصریح کرد: با پیروزی انقلاب اسلامی ایران شاهد یک تحول عظیم در استقبال و توجه به قرآن کریم بوده‌ایم، این توجه در سطوح مختلفی از جمله قرائت، حفظ، تدبر و تفکر در قرآن نمود یافته است، ابعاد این حرکت نه تنها در عرصه‌های آموزشی و پژوهشی بلکه در رسانه‌ها و سایر بسترهای فرهنگی نیز دیده می‌شود، گرچه هنوز جای پیشرفت وجود دارد، اما این حرکت قابل توجه و امیدبخش بوده است، ایجاد و گسترش موسسات قرآنی در زمینه‌های مختلف مانند حفظ، تفسیر و قرائت قرآن به خوبی این تحولات را نشان می‌دهد، بدون شک نقش نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و مدیریت مبتنی بر آموزه‌های قرآنی در تحقق این دستاوردها غیرقابل انکار است.

وی تاکید کرد: ستون اصلی این تحولات حوزه‌های علمیه و طلاب علوم دینی هستند، آن‌ها وظیفه خود را بر اساس آموزه‌های قرآن، تفقه و تبلیغ دین می‌دانند، اگرچه نهادها و دستگاه‌های گوناگونی نیز در پیشبرد این اهداف نقش‌آفرینی کرده‌اند، اما هدایت‌گران اصلی این حرکت علمای دینی بوده‌اند.

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم افزود: نکته مهم این است که قرآن کریم راه و هدف مشخصی را برای حوزه‌های علمیه و طلاب علوم دینی ترسیم کرده است، یکی از آیات شاخص در این زمینه آیه ۱۲۲ سوره توبه است «وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ» این آیه رسالت اصلی حوزه‌های علمیه را به‌صورت خاص بیان می‌کند.

استاد حوزه علمیه قم، بیان کرد: در ابتدای آیه نکته ظریفی وجود دارد؛ قرآن تأکید می‌کند که ضروری نیست همه افراد به مسیر دین‌شناسی وارد شوند، به عبارتی این شکل از آموزش دینی یک واجب عینی نیست بلکه واجب کفایی است، به این معنا که اگر گروهی از افراد این وظیفه را بر عهده بگیرند تکلیف از دیگران ساقط می‌شود.

وی افزود: جمله بعدی آیه با لحنی شکوه‌آمیز بیان می‌کند که چرا گروهی از افراد به این مسیر نمی‌آیند، بنابراین اگرچه واجب کفایی است، اما اهمیت فوق‌العاده زیادی دارد، قرآن با تأکید خاصی ورود به این مسیر را تشویق می‌کند، اما وظایف کسانی که وارد این عرصه می‌شوند نیز مشخص شده است.

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم مرحله نخست وظیفه طلاب دینی را «تفقه در دین» دانست و گفت: تفقه به معنای فهم عمیق و ژرف‌اندیشی در دین است، واژه فقه در مقایسه با تفکر عادی بر عمق و ژرفای تأمل دلالت دارد، ممکن است کسی به تفکر بپردازد، اما این تفکر سطحی یا نادرست باشد، درک دقیق و عمیق مسائل دینی همان چیزی است که قرآن از طلاب علوم دینی طلب می‌کند و آن را اولین گام در این مسیر می‌داند.

استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: قرآن کریم بر این نکته تأکید دارد که گام نخست در مسیر دین‌داری، ژرف‌اندیشی و تفقه در دین است، در گام دوم که از منظر ارزش‌گذاری هم‌تراز با تفقه در دین تلقی می‌شود، تبلیغ و رساندن معارف حقه دینی به دیگران اهمیت پیدا می‌کند، رسالت اصلی حوزه‌های علمیه نیز در همین دو محور خلاصه می‌شود: تحصیل علوم دینی و تبلیغ آن بر اساس راهنمایی‌های قرآن.

وی ضمن بیان اینکه حوزه از زمان شکل‌گیری‌اش تا به امروز این دو رکن اساسی، یعنی تحصیل و تبلیغ را در تمامی اعصار و شرایط حفظ کرده است، گفت: مبنای این رویکرد نیز دستورات قرآن کریم است که به صراحت بر اهمیت آموزش و انتقال آموزه‌های دینی تأکید دارد، اما برای انجام این وظایف یعنی تفقه و تبلیغ در دین باید بر چه منابعی اتکا کرد؟

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم افزود: با رجوع به روایات اسلامی روشن می‌شود که منابع دین به روشنی مشخص شده‌اند، در پاسخ به پرسشی از امام معصوم علیه السلام درباره منابع شناخت دین و ابزارهای هدایت انسان به مسیر حق، ایشان فرمودند: «خداوند برای مردم دو حجت قرار داده است؛ یکی حجت ظاهری که شامل پیامبران و امامان است و دیگری حجت باطنی که عقل انسان‌هاست.»

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: به این ترتیب در دین ما دو منبع اساسی برای شناخت و انتقال معارف دینی معرفی شده است: عقل و نقل، عقل به عنوان ابزار تحلیل و تفکر در کنار نقل که شامل قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت علیهم السلام است، بنیان شناخت و ابلاغ دین را تشکیل می‌دهند، این دو منبع از ابتدا تاکنون اساس پژوهش‌های دینی و تبلیغ معارف بوده‌اند.

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم با تاکید براینکه تمام آثار علمی عالمان دین، تمام میراث فقهی و پژوهشی که از گذشتگان برجای مانده، چه در عرصه تحصیل علوم دینی و چه در زمینه تبلیغ بر این دو پایه استوار بوده است، تصریح کرد: نقل نیز خود با دو گوهر ارزشمند یعنی قرآن کریم و سنت پیامبر(ص) زینت یافته است.

استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: امروزه برخی اتهامات نادرست به حوزه‌های علمیه وارد می‌شود که گویا از قرآن فاصله گرفته‌اند یا میان مکتب اجتهاد و قرآن شکافی وجود دارد، اما اگر به تاریخ نگاه کنیم خواهیم دید که جریان اجتهاد مبارک در زمان افرادی چون آیت الله وحید بهبهانی باعث شد که از تأثیر تفکرات اخباری‌گری که رجوع مستقیم به قرآن را برای عموم ممنوع می‌دانست و ارتباط مردم با قرآن را محدود کرده بود کاسته شود، این تلاش‌ها نشانگر عمق ارتباط حوزه‌های علمیه با قرآن است؛ ارتباطی که همواره بر پایه فهم عمیق‌تر معارف الهی بنا شده است.

وی تاکید کرد: فقهای برجسته‌ای مثل آیت الله وحید بهبهانی و شاگردان ایشان مانند شیخ اعظم انصاری و مرحوم آخوند تأثیر بسزایی در تقویت مکتب اجتهاد داشته‌اند، این مکتب بر اصالت دادن به قرآن، امکان رجوع به آن و توجه ویژه به این کتاب آسمانی تأکید دارد، آثار فقهی و روش‌های اجتهادی ما مملو از آیات و روایات قرآنی است که جایگاه بی‌بدیل این منبع معنوی را به‌وضوح نشان می‌دهد، مکتب اجتهاد در واقع توجه به حقیقت قرآن به‌عنوان منبعی مهم برای دین‌شناسی و مرجعیت فکری را اساس کار خود قرار داده است.

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: امروز نیز علمای برجسته ما از اکابر و بزرگان حوزه گرفته تا علمای معاصر افتخار خود را در ارائه دستاوردهای علمی‌شان در چارچوب قرآن کریم می‌دانند، شاهکاری مانند تفسیر المیزان مرحوم علامه طباطبایی و تفسیر تسنیم از استاد آیت‌الله جوادی آملی، نمونه‌هایی از این تلاش‌ها هستند، همچنین تفاسیر ارزشمندی چون تفسیر نمونه حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی و آثار متعدد دیگر از بزرگان حوزه همگی نشانگر این نگاه عمیق به قرآن است، بزرگان حوزه افتخار می‌کنند که محصول تلاش‌های علمی خود را به قرآن عرضه کرده و فهم عمیق‌تری از آن ارائه دهند.

حجت‌الاسلام ایمانی‌مقدم با بیان اینکه در عرصه تبلیغ نیز شاهد نقش محوری قرآن هستیم و مبلغین تأثیرگذار ما همچون حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی که به‌عنوان مفسر قرآن شناخته می‌شوند نمونه‌ای بارز از این جریان هستند، گفت: این نوع بهره‌گیری از قرآن چه در اجتهاد و چه در فعالیت‌های تبلیغی به‌خوبی نشان‌دهنده جایگاه رفیع این کتاب مقدس به‌عنوان ستون اصلی شناخت دین است.