"سازمان ملی هوش مصنوعی ایران" منحل شد؟!

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، "سازمان ملی هوش مصنوعی ایران" که در دولت قبل تأسیس شد، احتمالاً به‌زودی به‌طور کامل منحل می‌شود و تمام امور مربوط به هوش مصنوعی ذیل معاونت علمی ریاست‌جمهوری مدیریت خواهد شد،

این در حالی  است که بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه فناوری، تأسیس این سازمان را اقدامی مثبت تلقی کرده و آن را هم‌تراز با نهادهایی مانند وزارتخانه هوش مصنوعی امارات یا سازمان‌های مشابه در کشورهای پیشرفته دانسته بودند اما ظاهراً دولت تصمیم گرفته است این سازمان را به‌طور کامل حذف کند در حالی که «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بوده است.

در صورت صحت این خبر، سازمان ملی هوش مصنوعی یا به‌صورت کامل حذف خواهد شد یا ذیل ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی به فعالیت خود ادامه خواهد داد؛ ستادی که امروز نیز بدون مدیر به کار خود ادامه می‌دهد!

تاریخچه تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی ایران

"سازمان ملی هوش مصنوعی" با حضور محمد مخبر؛ سرپرست سابق ریاست‌جمهوری و معاون سابق علمی رئیس‌جمهور (سه‌شنبه، 19 تیر) افتتاح شد.

نهم دی ماه 1402 بود که آیت الله رئیسی، رئیس جمهور شهید و رئیس شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوبه «نهایی‌سازی و تصویب سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» را ابلاغ کرد که براساس آن ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورا مأموریت یافت این سند را با همکاری وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی ذی‌نفع و با استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها تدوین کند.

12 تیرماه سال جاری نیز محمد مخبر؛ سرپرست ریاست‌جمهوری و رئیس شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ماده واحده «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» مصوب جلسه 901 مورخ 29 خردادماه 1403 این شورا را برای اجرا به‌شرح ذیل ابلاغ کرد؛

«ماده واحده؛ ضمن تأیید کلیات سند ملی هوش مصنوعی و واگذاری تصویب مفاد آن به شورای معین شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، برای برنامه‌ریزی، راهبری، هماهنگی و نظارت بر حسن اجرای این سند شامل تصویب نقشه راه اجرایی‌سازی سند، تصویب آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم جهت تسهیل اجرای سند، تصویب ره‌نگاشت کاربست هوش مصنوعی در دستگاه‌های اجرایی مستقل ملی و پیشنهاد روزآمدسازی سند «شورای ملی راهبری هوش مصنوعی»، با ترکیب ذیل تشکیل می‌شود همچنین در راستای ساماندهی و توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور و انجام امور دبیرخانه این شورا «سازمان ملی هوش مصنوعی» به‌صورت یک سازمان مستقل زیر نظر رئیس جمهور تأسیس می‌شود.

سازمان ملی هوش مصنوعی در دولت سیزدهم و با تأکید بر اهمیت هوش مصنوعی در سیاست‌های کلان کشور تأسیس شد. این سازمان براساس مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت و هدف آن سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و هماهنگی فعالیت‌های مرتبط با هوش مصنوعی در سطح ملی بود. بسیاری از فعالان این حوزه، تشکیل چنین نهادی را گامی اساسی در راستای ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش مصنوعی در کشور دانستند، اما علی‌رغم این انتظارات، این سازمان از همان ابتدا با چالش‌هایی مانند عدم تخصیص بودجه، نبود ساختار مشخص و نبود حمایت کافی روبه‌رو شد.

ابهام در سرنوشت سازمان؛ از ارتقا به سطح معاونت اول تا انحلال کامل!

این سازمان که با تبلیغات گسترده در دولت پیشین راه‌اندازی شد، نخستین اقدام عملی پس از تأکیدات مقام معظم رهبری بر توسعه هوش مصنوعی در کشور به‌شمار می‌رفت، بااین‌حال، در عمل به فراتر از یک ساختمان خالی در خیابان ملاصدرای تهران نرسید. این سازمان نه اساسنامه‌ای مصوب داشت و نه بودجه‌ای دریافت کرد، چراکه تخصیص منابع مالی آن منوط به تصویب اساسنامه بود؛ امری که هرگز محقق نشد.

آبان ماه سال جاری، حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، در گفت‌وگو با خبرنگار اعلام کرد: «دو روز پیش حکمی زده شد و سازمان ملی هوش مصنوعی به ذیل معاون اول رئیس‌جمهور ارتقا یافت.»، وی افزود که ریاست این سازمان و شورای راهبری آن از سوی رئیس‌جمهور به دکتر عارف تفویض شده است.

حدود یک ماه بعد، افشین در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری اظهار کرد که دولت تدوین اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی را در دستور کار قرار داده و تا سه ماه آینده این اساسنامه برای تصویب به هیئت وزیران ارائه خواهد شد. وی همچنین تأکید کرد که وظیفه این سازمان «تنظیم‌گری و برنامه‌ریزی» خواهد بود، نه اجرای مستقیم پروژه‌ها.

بااین‌حال، تنها چند روز پس از این اظهارات، رئیس‌جمهور در جلسه هیئت دولت (25 آذر) اعلام کرد که ایجاد سازمانی مستقل برای مدیریت هوش مصنوعی در ایران «قابل قبول» نیست! در این جلسه، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، به ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، مأموریت داد با استفاده از تجربیات بین‌المللی، رویکرد ملی هوش مصنوعی را تدوین کند، این تصمیم، پرسش‌های زیادی را درباره آینده سیاست‌گذاری کشور در این حوزه به وجود آورد.

ابهامات و پرسش‌های بی‌پاسخ

این موضع‌گیری جدید رئیس‌جمهور چند سؤال اساسی را مطرح می‌کند:

1. اگر تمام امور هوش مصنوعی به معاونت علمی ارجاع داده شده است، چرا باید مأموریت تدوین رویکرد ملی هوش مصنوعی به وزارت ارتباطات سپرده شود؟!
2. چه‌اتفاقی در فاصله چند روز افتاد که رئیس‌جمهور، به‌خلاف برنامه‌ریزی‌های قبلی، کلّیت سازمان ملی هوش مصنوعی را زیر سؤال برد؟
3. آیا این سازمان به‌طور کامل منحل خواهد شد یا در قالبی دیگر بازتعریف می‌شود؟
4. آیا دولت برنامه مشخصی برای سیاست‌گذاری و حکمرانی هوش مصنوعی دارد یا تصمیمات لحظه‌ای و بدون انسجام در حال اتخاذ است؟

سریال تناقض‌گویی‌ها البته به اینجا ختم نشد و سخنگوی دولت پزشکیان نیز در حاشیه آیین اختتامیه المپیک فناوری در جمع خبرنگاران اظهار کرد: طبق اعلام دکتر افشین؛ معاون علمی ریاست‌جمهوری، اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی در حال تدوین است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا این اساسنامه در معاونت علمی تدوین می‌شود یا در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، گفت: برای تصویب این سند قاعدتاً اساسنامه باید در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب برسد و تدوین آن‌ در سازمان متولی که در اینجا معاونت علمی است صورت بگیرد.

مهاجرانی درباره سازمان متولی هوش مصنوعی بیان کرد: تا زمانی که نهادی تازه‌تأسیس است و ساختار آن در حال شکل‌گیری است، معمولاً نهادی مرتبط با حوزه فعالیت آن، به‌طور موقت مسئولیت آغازین را به‌عهده می‌گیرد تا زیرساخت‌های اولیه فراهم شود.

سخنگوی دولت افزود: اساسنامه این سازمان در معاونت علمی در حال تدوین است و در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب می‌رسد، همچنین، ریاست شورای راهبردی این سازمان با دستور رئیس جمهور به دکتر عارف، معاون اول رئیس جمهور تفویض شده است.

وی با ابراز اینکه "به‌طور دقیق نمی‌دانم این اساسنامه تا چه‌زمانی نهایی و تصویب می‌شود." یادآور شد: این‌که به معاون اول اختیارات تفویض شده به این معنا است که اختیاراتی که بنا بوده شخص رئیس‌جمهور داشته باشد به معاون اول تفویض شده است.

سخنگوی دولت، سایر سؤالات خبرنگاران را موکول به کسب اطلاعات بیشتر درباره اساسنامه سند هوش مصنوعی اعلام کرد.

یکپارچگی خوب است، بی‌برنامگی خیر!

این‌که تمام امور هوش مصنوعی به‌صورت یکپارچه در اختیار معاونت علمی قرار گرفته است، ذاتاً تصمیم بدی نیست بلکه اتفاقاً از منظر مدیریتی، یکپارچگی می‌تواند به انسجام و کارآمدی سیاست‌ها کمک کند اما مسئله اینجاست که دولت در موضوع هوش مصنوعی، به‌ویژه درباره سازمان ملی هوش مصنوعی، دچار تناقض‌گویی و بی‌برنامگی شده است.

تصمیمات ناپایدار، تغییر مداوم سیاست‌ها و نبود یک نقشه راه مشخص، نگرانی‌های جدی را درباره هوش مصنوعی ایجاد کرده است.

تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی در ابتدا با استقبال زیادی روبه‌رو شد و بسیاری آن را هم‌سطح با وزارتخانه هوش مصنوعی کشوری مانند امارات یا نهادهای مشابه در دیگر کشورها دانستند اما حالا، در صورت حذف این سازمان، این سؤال مطرح است؛ اگر سازمان ملی هوش مصنوعی با مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شده است، پس چگونه این سازمان منحل می‌شود؟